चला व्हिएतनामला ०३ : हा नोईचा फेरफटका - २ आणि हा लाँग कडे प्रयाण

रात्रभराच्या गाढ झोपेमुळे दुसरा दिवस प्रसन्न उजाडला. नेहमीच्या प्रथेप्रमाणे सज्जड न्याहारी करून लवकरच बाहेर पडलो. आजची पहिली भेट हो ची मिन् संकुलाला होती.
हो ची मिन् (Ho Chi Minh)
व्हिएतनामचे पहिले राष्ट्राध्यक्ष हो ची मिन् (१८९०-१९६९) किंवा अंकल हो आधुनिक व्हिएतनामचा सर्वात मोठा राष्ट्रनायक आणि सद्याच्या व्हिएतनामी सैन्यदलाचा संस्थापक समजले जातात. सर्वसामान्य व्हिएतनामी माणसाच्या मनात त्यांच्याबद्दल एक जवळीक आणि आदरभाव असलेला सतत जाणवत राहते. त्यांची जीवनकहाणी मोठी उलथापालथीने भरलेली आणि रोचक आहे.
इ स १९०७ मध्ये गरीब व्हिएतनामी शेतकर्‍यांवर फ्रेंच सत्तेने लादलेल्या जबर करांच्या विरुद्ध झालेल्या मध्य व्हिएतनाममधील हुए येथील आंदोलनात भाग घेतला म्हणून त्यांना शाळेतून काढून टाकले गेले. त्याच सुमारास त्यांच्या वडिलांची नोकरीही गेली. त्यामुळे तो दक्षिणेकडील सायगावला (आताची हो ची मिन् सिटी) स्थलांतरित झाले. तेथे १९११ मध्ये एका फ्रेंच बोटीवर नोकरी पकडून ते फ्रान्सला पोहोचले. फ्रान्समध्ये शाळेत भरती होऊन शिक्षण घेण्याचा त्यांचा प्रयत्न विफल झाला म्हणून परत बोटीवरची नोकरी पकडून ते १९१२ मध्ये अमेरिकेत पोहोचले. तेथे हॉटेलातला आचारी, घरातला मदतनीस असे करत करत १९१७-१८ मध्ये जनरल मोटर्स मध्ये लाईन मॅनेजरच्या पदापर्यंत पोहोचले. या काळात त्यांच्या ब्रिटनच्या फेर्‍याही होत होत्या आणि लंडनमध्ये कार्लटन हॉटेलमध्ये पेस्ट्री शेफ, न्यूझीलंडच्या हायकमिशनमध्ये वेटर अशा अनेक नोकर्‍या त्यांनी केल्या. १९१९ मध्ये फ्रान्समध्ये परतल्यावर ते कम्युनिस्टांच्या सहवासात आले आणि व्हिएतनाम स्वातंत्र्य चळवळीत "देशभक्त एंगुयेन" (Nguyễn Ái Quốc) या नावाने सामील झाले.
१९२३ मध्ये ते रशियात आणि तेथून १९२४ मध्ये चीनला गेले. या वेळे पर्यंत त्यांची कम्युनिस्ट म्हणून ओळख झाली होती पण कुठेच नीट बस्तान बसलेले नव्हते. १९२७ मध्ये चिआंग कै शेकने चिनी कम्युनिस्टांच्या विरोधी केलेल्या उठावामुळे त्यांना चीन मधून बाहेर पडून फ्रान्सला परतावे लागले. मात्र तेथे फार काळ न राहता ते बेल्जियम, जर्मनी, स्वित्झर्लंड, इटली असे करत थायलंडला गेले. १९२९-३० च्या सुमाराला काही काळ त्यांचे भारतातही वास्तव्य होते. १९३० मध्ये त्यांनी हाँगकाँग मध्ये व्हिएतनाम कम्युनिस्ट पार्टीची स्थापना केली. हाँगकाँगमध्ये असताना फ्रेंचांच्या दबावाखाली त्यांना ब्रिटिशांनी अटक केली पण फ्रेंचांच्या ताब्यात द्यायची इच्छा नसल्याने ते तुरुंगात मेल्याचे जाहीर केले गेले व नंतर १९३३ मध्ये गुप्तपणे सुटका केली गेली. त्यानंतर हो यांनी इटलीला जाऊन मिलान येथे काही काळ रेस्तराँ मध्ये नोकरी केली व परत रशियाचा रस्ता पकडला. १९३८ मध्ये त्यांनी चीनच्या कम्युनिस्ट सैन्याचा सल्लागार या नात्याने चिआंग कै शेकच्या सैन्याला हरवण्यास मदत केली.
१९४१ मध्ये व्हिएतनाममध्ये परतून त्यांनी गनिमी युद्ध करणार्‍या "व्हिएत मिन्" नावाच्या १०,००० सैनिकांच्या दलाचे नेतृत्व स्वीकारले आणि फ्रेंच सत्तेविरुद्ध स्वातंत्र्यलढा सुरू केला. १९४१ ते १९४५ च्या काळात हो, अमेरिकन व चिनी फौजांनी अनेकदा एकमेकाला सहकार्य केले. १९४५ मध्ये हो यांनी व्हिएतनामच्या सम्राटाला गादीवरून पायउतार व्हायला भाग पाडले आणि कम्युनिस्ट व्हिएतनामची (Democratic Republic of Vietnam) स्थापना केली. त्यानंतर फ्रेंच सत्तेबरोबर केलेल्या संघर्षातून १९५४ मध्ये उत्तर व दक्षिण व्हिएतनाम अशी विभागणी झाली आणि त्यानंतर प्रथम फ्रान्स व नंतर अमेरिकेला व्हिएतनाममधून बाहेर पडायला लावून १९७५ मध्ये दोन्ही व्हिएतनाम संयुक्त होऊन आताचा व्हिएतनाम अस्तित्वात आला ही गोष्ट सर्वांना माहीत आहेच. मात्र अंकल हो चे संयुक्त व्हिएतनामचे स्वप्न साकार होण्याअगोदर १९६९ मध्ये त्यांचा मृत्यु झाला होता.
असो. अनेक चित्रविचित्र घटनाक्रमांनी भरलेल्या हो ची मिन् यांच्या आयुष्यावर धावती नजर टाकल्यावर आता आपण आपली हा नोई मधल्या प्रेक्षणीय स्थळांची सहल सुरू करूया.
====================================================================
हो ची मिन् संकुल (Ho Chi Minh complex)
हो ची मिन् यांच्या स्मरणार्थ बांधलेल्या या संकुलाचे उद्घाटन १९९० साली करण्यात आले. प्रशस्त आवारात पसरलेल्या या संकुलात बा दिन् चौक, हो ची मिन् समाधी, राष्ट्राध्यक्ष भवन, अंकल हो ची घरे, एकखांबी पॅगोडा आणि हो ची मिन् संग्रहालय अश्या अनेक प्रेक्षणीय गोष्टी आहेत. तर चला त्या सगळ्या स्थळांना एक एक करत पाहूया...
बा दिन् चौक (Ba Dinh square)
हॉटेलपासून साधारण १५-२० मिनिटांच्या प्रवासाने आमची चारचाकी बा दिन् चौकाशेजारी पोहोचली. हा चौक आणि त्यातले रस्ते खूपच प्रशस्त आहेत. त्याचा मधला भाग आणि एक खास रस्ता फक्त राष्ट्रीय स्तराच्या समारंभाला अथवा लष्करी संचलनांकरिता वापरले जातात. त्यामुळे आम्ही चौकाच्या एका टोकाला गाडीतून पायउतार होऊन संचलनासाठी राखीव असलेल्या रस्त्यावरून चालू लागलो...

२ सप्टेंबर १९४५ साली याच चौकात व्हिएतनाम स्वतंत्र झाल्याचा घोष केला गेला होता आणि या जागेचे नाव तो स्वातंत्र्यलढा ज्या ठिकाणी सुरू झाला त्या (बा दिन्) जागेच्या नावावरुन वरून दिले गेले आहे.
या चौकाच्या एका बाजूला आपण पुढे बघणार आहोत ती प्रेक्षणीय स्थळे आहेत आणि इतर तीन बाजूला जुन्या फ्रेंच शैलीत बांधलेल्या सरकारी कार्यालयांच्या इमारती आहेत...

हो ची मिन् समाधी (Ho Chi Minh’s Mausoleum)
रस्त्यावरून चालत साधारण २००-३०० मीटर पुढे गेल्यावर एका बाजूला अंकल हो ची समाधी लागते.

हो यांची स्वतःची इच्छा "मरणोत्तर शरीराचे दहन करून झालेली रक्षा उत्तर, मध्य आणि दक्षिण व्हिएतनामच्या टेकड्यांवर पुरावी" अशी होती. परंतू त्यांच्या मृत्यूच्या वेळेस सत्तेत असलेल्या सरकारने त्यांच्या पार्थिवाची ममी बनवून ती या समाधीत ठेवली आहे. सरकारी मताप्रमाणे अशा तर्‍हेने हो यांचा केवळ सत्कारच झाला असे नव्हे तर त्यांची प्रेरणा नवीन पिढ्यांमध्ये सतत जागी राहिली आहे. या संगमरवर आणि ग्रॅनाइटने बांधलेल्या समाधीचे निर्माणकाम १९७५ मध्ये पुरे झाले. समाधीवर "स्वावलंबन आणि स्वातंत्र्यापेक्षा मूल्यवान असे काहीच नाही" (Khong co gi quy hon doc lap tu do) हे हो यांचे वचन आहे.
आमच्या सहल कंपनीच्या गलथान आयोजनामुळे आमची या स्थानाची भेट सोमवारी, ज्या दिवशी तेथे प्रवेश बंद असतो त्या दिवशी, ठेवलेली होती. त्यामुळे समाधीत आत जाऊन ममी बघता आली नाही. :( बाहेरूनच ती भव्य इमारत, तिच्या समोरची सजावट आणि कडक पांढर्‍या गणवेशातले संरक्षक पाहून समाधान मानावे लागले...

राष्ट्राध्यक्ष भवन (Presidential Palace)
समाधी मागे टाकून थोडे पुढे गेलो की त्याच बाजूला राष्ट्राध्यक्ष भवन लागते...

फ्रेंचांनी बांधलेली ही इमारत १९०१ ते १९०६ पर्यंत त्यांच्या फ्रेंच इंडोचायना वसाहतीच्या गव्हर्नर जनरलचे वसतिस्थान होते. १९५४ मध्ये कम्युनिस्ट सरकारने तिचा ताबा घेऊन तिचे राष्ट्राध्यक्ष भवन (Presidential Palace) असे नामकरण केले. मात्र स्वतःच्या विचारसरणीला जागून हो ची मिन् ने तेथे राहण्यास नकार दिला आणि आतापर्यंत ती इमारत फक्त उच्चस्तरीय राजनैतिक सभा व भेटीगाठींसाठीच वापरली गेली आहे. सुरक्षेच्या कारणामुळे या इमारतीत आत जाण्यास मनाई आहे.
हो ची मिन् संकुलाच्या आवारात आणि सर्वच व्हिएतनामभर फिरताना स्वच्छता, नीटनेटकेपणा आणि जाणीवपूर्वक केलेली सौंदर्य निर्मिती या गोष्टी प्रकर्षाने जाणवतात....

.

.

मुख्य म्हणजे उदार अर्थव्यवस्थेचे परिणाम नुकतेच सुरू झाले असले आणि सर्वसामान्य जनता जरी अजूनही गरीब असली तरी त्यांच्या पेहरावात मळके अथवा फाटके कपडे सहा दिवसात एकदाही दिसले नाहीत हे विशेष !
अंकल हो ची घरे (Uncle Ho’s Houses)
राष्ट्राध्यक्ष भवनाला फेरी घालून थोडे पुढे गेलो की अंकल हो ने वास्तव्य केलेली दोन घरे लागतात. ही घरे एका राष्ट्राध्यक्षाची असतील यावर विश्वास बसणार नाही इतकी छोटी आहेत. पुण्यामुंबईतले काही खाजगी बंगले यांच्यापेक्षा बरेच मोठे आहेत. हो यांच्या कारकिर्दीत आणि निवृत्त झाल्यावरही मृत्युपर्यंत याच जागेत त्यांची राहण्याची आणि कार्यालयाची एकत्र व्यवस्था होती.
त्यातले एक घर पूर्वी एका इलेक्ट्रिशियनचे राहण्याचे ठिकाण होते...

घरातली आतली व्यवस्था मध्य-मध्यम वर्गीय म्हणायला पण कठीण पडेल अशीच होती...
जेवणाची खोली...

अभ्यास कक्ष...

आवार मात्र झाडाझुडुपांनी बहरलेले होते. सर्वात मौल्यवान गोष्टी म्हणजे हो ना भेट मिळालेल्या देशोदेशींच्या जुन्या काळच्या (व्हिंटेज) चारचाकी. त्या बघायला मजा आली...

अंकल हो यांचे दुसरे घर मात्र बघण्यासारखे आहे कारण ते डोंगराळ भागात राहणार्‍या एका जमातीच्या लाकडी खांबांवर असलेल्या सर्वसामान्य घरावरून बेतलेले आहे. अर्थात तेथेपण काहीच बडेजाव नाही...

तळमजल्यावरची मीटिंग रूम...

अभ्यासिका...

झोपायची खोली...

स्वतःच्या डोळ्यांनी पाहिले नसते तर एखाद्या देशाचा सर्वेसर्वा राष्ट्राध्यक्ष अशा साध्या घरांत आणि साध्या राहणीने राहिला यावर विश्वास बसणे कठीण होते ! मन प्रभावित करायला नेहमीच काहीतरी उत्तुंग दिसणारे असायलाच पाहिजे असे नाही तर उत्तुंग विचार आणि त्याप्रमाणे झालेले आचारही पुरे असतात याची प्रचिती अशी ठिकाणे पाहिली की येते. आजकाल तर "बोले तैसा चाले" हे इतके विरळ झाले आहे की असे काही बघितले की आश्चर्यच वाटते !
एकखांबी बुद्धमंदीर (One pillar pagoda)
तेथून पुढे गेले की एक जरा वेगळ्या प्रकारचे छोट्याश्या तळ्यात एका लाकडी खांबावर उभारलेले छोटेखानी बुद्धमंदीर लागते. व्हिएतनाचा एक राजा ली तान् तोंग याने इ स १०४९ मध्ये त्याच्या स्वप्नात झालेल्या दृष्टांताप्रमाणे पाण्यातून उमललेल्या कमळासारखी रचना असलेल्या या पॅगोडाची निर्मिती केली आणि त्यामुळे त्याला पुत्रप्राप्ती झाली अशी दंतकथा आहे...

मदिरांचे गर्भागार...

या मंदिराजवळ काही फळविक्रेत्यांची दुकाने दिसली. दोन तीन प्रकारची अनवट व्हिएतनामी फळे घेतली. एक दोन मस्त चवदार होती. नावे लिहून ठेवायचे विसरलो त्यामुळे आता आठवत नाहीत. :(
हो ची मिन् संग्रहालय (Ho Chi Minh Museum)
पोटात भर पडल्याने आता तरतरी आली होती. हो ची मिन् संग्रहालयाच्या दिशेने पुढे निघालो...

येथे मुख्य दरवाज्यातून प्रवेश केल्या केल्या अंकल हो आपले स्वागत करतो...

पांढर्‍या रंगाच्या आणि कमळाच्या आकारात बांधलेल्या या तीन मजली इमारतीच्या तळमजल्यावर ४०० लोक बसू शकतील इतके मोठे सभागृह आहे. त्याचा राष्ट्रीय व आंतरराष्ट्रीय सभा-समारंभांसाठी उपयोग केला जातो. दुसर्‍या आणि तिसर्‍या मजल्यावर हो ची मिन् शी संबद्धीत असलेल्या २,००० च्या वर वस्तू, चित्रे आणि कागदपत्रांचे प्रदर्शन आहे. या सगळ्या गोष्टींतून अंकल हो च्या जीवनकथेबरोबरच त्या काळच्या सामान्य व्हिएतनामींचे जीवन, त्यांचा वसाहतवादाशी संघर्ष, स्वातंत्र्ययुद्धातले क्षण आणि व्हिएतनामी विजयगाथा उलगडून दाखविली आहे.
ही आहेत त्या संग्रहालयात काढलेली काही चित्रे...

.

====================================================================
हा लाँग कडे प्रयाण
दुपारी तडक हा लाँगला जायचे असल्याने सकाळी निघतानाच हॉटेलमधून चेक आऊट करून सामान गाडीतच ठेवले होते. साधारण दुपारचे दीड-दोन वाजेपर्यंत प्रदर्शन पाहून गाडीकडे परतलो आणि हा लाँगच्या दिशेने मार्गक्रमण सुरू झाले.
वाटेत व्हिएतनामच्या भातशेती आणि हिरवाईने भरलेल्या ग्रामीण भागाचे दर्शन होत होते...

मधूनच एखादा नवीन दिसणारा कारखाना उदार अर्थनीतिची झलक दाखवत होता...

आणि मग जवळचीच एखादी सुबत्तेचं प्रदर्शन करणारी नवी कोरी वसाहतही नजरेस पडत होती...

वाटेत एका ठिकाणी जेवायला थांबलो. येथे रस्त्यांवरची बरीच रेस्तराँ ही मोठ्या शॉपिंग कॉम्प्लेक्सच्या पोटात खूप आतवर असतात. म्हणजे जेवणापर्यंत पोहोचेपर्यंत खरेदीच्या मोहाची बरीच जाळी टाळत टाळत जायला लागतं !
येथेही नेहमीचे रेशमी कपडे, शोभेच्या वस्तू होत्याच...

पण संगमरवरातून कोरलेल्या वस्तूंचा इमारतीत आणि आवारात नुसता खच पडला होता. तुम्ही फक्त खरेदी करा आम्ही वस्तू
तुमच्या देशात घरपोच करू असा प्रस्ताव असतो...

.

.

जेवण मात्र मस्त चवदार होते. दोन प्रकारचे चिकन, एक भाजी, नुडल्स आणि भात. तिळाच्या तेलात शिजवलेले आणि सौम्य मसालेदार व्हिएतनामी पदार्थ मला तर एकदम आवडले. या ठिकाणी चित्रे काढायला विसरलो. पण पुढे जेवणाची बरीच चित्रे येतील. (स्वगतः विचारणा येण्या अगोदर स्पष्ट करण्याची खबरदारी घेतलेली बरी ;) )
परत तश्याच हिरव्यागार परिसरात प्रवास चालू झाला आणि दीड एक तासाने समुद्र दिसू लागला... चला हा लाँग जवळ आले ! बर्‍यापैकी थंडी होती आणि धुके दाटू लागले होते. प्रथम हॉटेलमध्ये चेक इन आणि गरम शॉवर असा कार्यक्रम झाल्यावर ताजातवाना झालो. संघ्याकाळचे साडेपाच सहा होत आले होते.
खोलीच्या बाल्कनीतून हा लाँग शहर आणि सामुद्रधुनीचे झालेले दर्शन...

.

.

.

पुढचा अख्खा दिवस हा लाँग उपसागरातील (Ha Long Bay) मधल्या बेटांवरची बोटीने सफर (Island Hopping Tour) करायची होती. तेव्हा बाहेर न जाता थोडा आराम करून रात्रीचे जेवण हॉटेलमध्येच घ्यायचे ठरवले.