स्वप्न
उत्तर ध्रुव म्हटले की सर्वप्रथम डोळ्यासमोर येतो तो बारा महिने बर्फाच्छादित आणि सतत शून्याखाली अनेक अंश सेंटिग्रेड थिजलेला प्रदेश. नुसत्या नावानेच हुडहुडी भरायला लावणार्‍या उत्तर ध्रुवाबद्दल माझ्या मनात कोठेतरी एक अनामिक आकर्षण फार पूर्वीपासूनच आहे... नक्की केव्हापासून ते सांगता येणार नाही पण बहुदा शाळेत भूगोल शिकताना या प्रदेशाची प्रथम ओळख झाली तेव्हापासूनच असावे. तेथे राहणार्‍या एस्किमो लोकांच्या बर्फाच्या घरांनी (igloo) माझे कुतूहल अधिकच वाढवले. त्यातच उत्तर ध्रुवीय प्रदेशांत दिसणार्‍या "ऑरोरा बोरियालीस" या निसर्गचमत्काराची माहिती झाली तेव्हातर कधी ना कधी तेथे जायचेच हे मनात पक्के झाले... कधी? कसे? याचा काही पत्ता नव्हता पण जायचे नक्की झाले एवढे मात्र खरे... तो काळ बहुतेक कॉलेजचा होता त्यामुळे आणि सफर उत्तर ध्रुवीय प्रदेशाची होती, म्हणजे अर्थातच सफरीच्या इतर सणकांप्रमाणे तेव्हाच्या तुटपुंज्या खिशासह धोकटी पाठीवर मारून तडक निघण्यासारखी सोपी शक्यता नव्हती. त्यामुळे माझे हे स्वप्न बराच काळ अपूर्ण राहिले... पण ते गप्प बसले नाही. मनाच्या कोपर्‍यात बसून मधून मधून ढुशी मारत "मी इथेच आहे. मला विसरू नकोस." असे सांगतच राहिले.
शेवटी हो ना करता करता, सहा महिन्यापूर्वी ठरवले की आता खूप झाले, चला निघा आता. मग आंतरजालावर पर्यटन कंपन्यांचा शोध घेणे सुरू झाले. आंतरजालाचे इतर असंख्य उपयोग आहेतच, पण माझ्या भटकंतीला आंतरजाल जी मदत पुरवत आहे त्यामुळे मलातर ते केवळ देवाची देणगीच वाटते... आंतरजालाशिवाय जगाच्या एका कोपर्‍यात बसून दुसर्‍या टोकावरच्या ठिकाणाची सखोल माहिती काढून, कधीही प्रत्यक्ष न भेटलेल्या अनोळखी माणसांबरोबर (कंपन्यांबरोबर) इ- पत्रव्यवहार करून सर्व व्यवस्था पक्की करणे आणि काही आठवड्यात निर्धास्तपणे बॅग घेऊन सफरीला बाहेर पडणे केवळ अशक्य होते.
(वरील चित्र आंतरजालावरून साभार)
वरच्या आकृतीत Arctic Circle म्हणजेच 66° 33′ 44 ″ही अक्षांश रेखा निळ्या रंगाच्या तुटक रेषेच्या वर्तुळाने दाखवलेली आहे. या वर्तुळाच्या आतला प्रदेश उत्तर शीतकटिबंध, आर्क्टिक अथवा उत्तर ध्रुवीय प्रदेश होय आणि अश्याच प्रकारच्या दक्षिणेकडच्या भागाला अंटार्क्टिक म्हणतात हे सर्वांना माहीत आहेच. उत्तर ध्रुवीय प्रदेशात हजारो वर्षांपासून मानवी वस्ती आहे पण दक्षिण ध्रुवीय प्रदेशात कायमची मानववस्ती कधीच नव्हती. मात्र गेल्या काही दशकांत अंटार्क्टिका खंडावर आपला हक्क प्रस्थापित करण्यासाठी अनेक देशांनी तेथे आपले झेंडे रोवून हा भाग आपला आहे अशी दवंडी पिटली आहे. ब्रिटन तर एका भागाला त्यांच्या राणीचे नाव देवून मोकळा झाला आहे. गंमत अशी की या भागावर चिली व अर्जेंटिनाने अगोदरपासूनच दावे केलेले आहेत ! या चढाओढीत भारतही सामील आहे. मात्र या सगळ्या प्रकाराला कोणतीही आंतरराष्टीय मान्यता नाही. असो.
तयारी
उत्तर ध्रुवीय प्रदेश जरी कॅनडा, अमेरिका (अलास्का), रशिया, नॉर्वे, स्वीडन, डेन्मार्क (ग्रीनलंड), आईसलँड व फ़िनलंड इतक्या देशांत वाटून गेलेला असला तरी मला हवी असलेली मुख्य आणि इतर आकर्षणे चांगल्या प्रकारे केवळ नॉर्वेमध्येच उपलब्ध आहेत हे कळले... आणि अशा तर्‍हेने सहलीचा देश नक्की झाला.
मग बर्‍यापैकी संशोधनानंतर तीन चार टूर कंपन्यांची लघूसुची बनवली. त्यांच्या ऑफर्सचा आणि इतर माहितीचा अभ्यास करताना ज्ञानात बरीच भर पडली. त्यातल्या काही महत्त्वाच्या बाबी खालील प्रमाणे होत्या:
१) ऑरोरा बोरियालीस हा अत्यंत लहरी निसर्गचमत्कार जमून यायला निरभ्र आकाश, अंधारी रात्र आणि सूर्यावरची विद्युतचुंबकीय वादळे यांचे समीकरण जमायला लागते. आणि हे सगळे थंडीच्या दिवसातच जास्त जमून येते (बोंबला! हुडहुडी!).
२) या शिवाय थंडीच्या दिवसांत या प्रदेशात दिवस फक्त अगदी २ ते ४ तासांचा असतो त्यामुळे लांब अंधार्‍या रात्रींमुळे ऑरोरा दिसण्याचे प्रमाण वाढते (हुडहुडी जरा कमी झाली! ).
३) ऑरोरा बोरियालीस बघण्यासाठी ट्रुम्सो हे उत्तर नॉर्वेतील शहर सर्वोत्तम समजले जाते. शिवाय तेथे बर्फामधल्या मजा करण्याचे अनेक पर्याय उपलब्ध आहेत (हुडहुडी अजून जरा कमी झाली आणि थोडा हुरूपपण आला! ).
४) नॉर्वेच्या अती उत्तरेस असलेल्या किर्केनेस नावाच्या गावात दर हिवाळ्यात केवळ आकाशातून पडलेला बर्फ वापरून एक "स्नो हॉटेल" बनवले जाते. म्हणजे एस्किमोंच्या बर्फाच्या घरात राहण्याचा अनुभव घेण्याची संधी आहे (आनंदाची गरमी आणि हुडहुडी…दोन्ही एकदमच अनुभवली!). २००८ साली National Geographic ने या हॉटेलची जगातील २५ सर्वोत्तम नव्या साहसांमध्ये (World’s 25 Best New Adventures) गणना केली होती. केवळ एक रात्र राहण्याकरता येथे सर्व जगातून प्रवासी येत असतात. हे हॉटेल दर डिसेंबरमध्ये नव्याने बांधतात आणि २० डिसेंबर ते २० एप्रिल पर्यंत चालू राहते. एप्रिलच्या शेवटी ते हवेच्या वाढलेल्या तापमानाने विरघळते! अशी हॉटेल्स स्वीडन व कॅनडामध्येही आहेत पण किर्केनेसचे स्नो हॉटेल जगात सर्वात जास्त उत्तरेला आहे.
अजूनही बर्‍याच अगोदर माहीत नसलेल्या पण करण्या-बघण्या-सारख्या गोष्टी सापडल्या त्या प्रवासवर्णनात येतीलच. या सगळ्या संशोधनात खालील मुख्य कच्चा आराखडा नक्की झाला:
१) मुख्य आकर्षणे ऑरोरा व स्नो हॉटेल : सगळी सहल यांच्या भोवतीच गुंफायची.
२) सहलीचा काळ जानेवारी : ऑरोरा बघायचा असेल तर थंडी सहन करण्याला पर्याय नाही !
नंतर निवडलेल्या टूर कंपन्यांचे विकल्प पडताळून पाहायला सुरुवात केली. प्रवास करताना जितक्या विविध प्रकारची वाहने वापरता येतील तितका प्रवास जास्त मजेशीर बनतो असे मला वाटते. एक टूर फार पसंत पडली जी "नॉर्वेची राजधानी ऑस्लोपासून बेर्गन नावाच्या बंदरापर्यंत रेल्वेने तेथून पुढे किर्केनेस पर्यंत क्रूझ बोटीने आणि तेथून परत ऑस्लोला विमानाने" अशी होती. मात्र या टूरमध्ये ऑरोरा बघण्यासाठी सर्वोत्तम असलेल्या ट्रुम्सोमध्ये एकच दिवस वस्ती होती. आणि ट्रुम्सोमधला एक दिवस क्रूझच्या मध्यभागी असल्याने टूर कस्टमाईझ करून तेथे दोन दिवस जास्त राहणेही शक्य नव्हते. त्यामुळे ती टूर नापास झाली. इतर टूर्समध्येही काही ना काही खोट निघत गेली.
शेवटी फ्योर्ड टूरच्या एका टूरमध्ये बरेच (जवळ जवळ ५०टक्के) बदल करून ०७ ते १५ फेब्रुवारीची कस्ट्माईझ्ड इटिनेररी पक्की केली, ती पुढीलप्रमाणे होती:
"दम्माम - अॅमस्टरडॅम - ऑस्लो - ट्रुम्सो" असा सलग प्रवास - ट्रुम्सो (३ रात्री) – ट्रोल्फ्योर्ड हुर्टिग्रुटन क्रूझ (२ रात्री बोटीवर) - किर्केनेस (१ रात्र स्नो हॉटेलमध्ये) - ऑस्लो (२ रात्री) – "ऑस्लो - अॅमस्टरडॅम - दम्माम" असा सलग परतीचा प्रवास.
(वरील मूळ नकाशा आंतरजालावरून साभार)
यातला दम्माम-ऑस्लो-दम्माम हा विमानप्रवास माझी जबाबदारी होती तर नॉर्वेमध्ये ऑस्लोपासून-ऑस्लोपर्यंतचा सर्व प्रवास, हॉटेल्स, आकर्षणे, इ. जबाबदारी फ्योर्डटूरची होती.
इतर सहलींत आणि या सहलीत एक फार मोठा फरक होता... हुडहुडीचा ! तिचा काहीतरी बंदोबस्त केल्याशिवाय पर्याय नव्हता. तेव्हा खास हुडहूडीनिरोधक आयुधे जमवायला सुरुवात केली. युद्धाची तयारी खालच्या चित्रात दिसत आहे...
१. रुपा थर्मलवेअर : हे मागच्या सुटीत भारतातून आणायचे असे ठरवून आठवणीने विसरून आलो होतो ! शेवटी दम्माम्ममध्ये जगभरच्या पर्यायांतून थर्मलवेअर शोधताना हाच पर्याय सर्वोत्तम वाटला... आणि सर्व सहलभर त्याने माझे असे उत्तम संरक्षण केले की या भारतीय उत्पादनाचे जेवढे कौतुक करावे तेवढे थोडेच आहे.
२. लोकरीची टोपी : डोके, कान आणि मानेचा मागचा भाग झाकू शकणारी
३. लोकरी मफलर
४. लोकरी हातमोजे : बर्फ़ाच्या खेळाडूंच्या वापराचे हातमोजे काही मिळू शकले नाही. मग लोकरीच्या हातमोजाचे दोन जोड घेतले. मात्र या अस्त्राची मात्रा किती कमी पडणार हे ध्यानात येण्याअगोदरच कर्मधर्मसंयोगाने योग्य हातमोजे विकत कसे घ्यावे लागले हे पुढे येईलच.
५. आतमध्ये कृत्रिम फर असलेले जाड जॅकेट
६. बर्फासाठी खास बूट भारतात आणि दम्माममध्ये मिळाले नाहीत. मग माझे जाडसे नायकेचे स्नीकर्स व टेनिस खेळताना वापरतात तसल्या जाड पायमोज्यांच्या दोन जोड्या (एकावर एका घालायला) आणि अजून दोन जोड्या राखीव असा शस्त्रसाठा केला. हाच उपाय मी स्वित्झर्लंडच्या हिवाळ्यात यशस्वीपणे वापरला होता... पण इथे त्यापेक्षा २,०००+ किमी जास्त उत्तरेला जायचे होते म्हणून जरा साशंक होतो. पण गरज पडल्यास ट्रुम्सोमध्ये खरेदी करू असे ठरवले होते.
७. कानांचे थंडीपासून संरक्षण करणारे इयर डिफेंडर्स
असा जेवढा शक्य होता तेवढा जामानिमा गोळा केला... अजून काही गरज पडल्यास ट्रुम्सोमध्ये बघून घेऊ असे ठरवले.
शेंगेन व्हिसाची कथा
नॉर्वेला जायचे म्हणजे "शेंगेन" व्हिसा काढणे आले. १९८५ मध्ये काही युरोपियन देशांनी मिळून एक व्हिसा पद्धत सुरू केली आहे. हा करार लुक्झेंबोर्ग येथील शेंगेन शहरात झाला म्हणून त्याला शेंगेन व्हिसा असे नाव पडले आहे. आजच्या घडीला या करारात २६ देश सामील आहेत. या पद्धतीमुळे आता एकच (शेंगेन) व्हिसा काढून तुम्ही युरोपमधल्या अनेक सभासद देशांची सफर निर्वेधपणे करू शकता. भारताचा व्हिसा घेऊन परदेशी माणसे आपल्या बहुतेक सर्व राज्यातून इतर काही सोपस्कार न करता हिंडू फिरू शकतात असाच काहीसा हा प्रकार आहे... महत्त्वाचा फरक असा की भारत हा एक अखंड देश आहे आणि शेंगेनचे सर्व सभासद स्वतंत्र सार्वभौम राष्ट्रे आहेत. मात्र या कराराने प्रवाशांची प्रचंड सोय केली आहे हे निर्विवाद आहे. शिवाय यामुळे त्या देशांच्या अर्थव्यवस्थेलाही मोलाची मदत झाली आहे. असो.
शेंगेन व्हिसासाठी केवळ अर्ज व कागदपत्रे पुरेशी नसतात तर राजदुतावासात जाऊन बायोमेट्रीक्स मशीनमध्ये तुमच्या दहाही बोटांचे ठसे व फोटो काढून घ्यावा लागतो. त्यासाठी नॉर्वेच्या रियाधमधील राजदुतावासात जाण्याची वेळ त्यांच्या संस्थळावर पक्की करायला गेलो तर संस्थळाने लगेच दुसर्‍या दिवशीचीच वेळ दिली. दम्माम-रियाध हे अंतर ४५० किमी आहे आणि चारचाकीने जायला साधारण ४ ते ५ तास लागतात. म्हणजे कामावरून सुट्टी घेऊन जायला पाहिजे तेव्हा वेळ पुढे ढकलण्यासाठी राजदूतावासाला फोन केला. तर तिथल्या मॅडम म्हणाल्या बरा फोन केलात. मीच तुम्हाला फोन करणार होते. आमच्या बायोमेट्रीक्स मशीनमध्ये बिघाड झाला आहे आणि पुढच्या एक आठवड्याच्या सगळ्या वेळा रद्द केल्या आहेत. मशीन ठीक झाले की आम्ही तुम्हाला फोन करू.
संस्थळावर लिहिले होते की व्हिसा मिळायला अर्ज स्वीकारल्यापासून कमीत कमी दोन आठवडे तरी लागतील. मी तर २५ जानेवारी ते १ फेब्रुवारी असे सहलीचे व विमानाचे बुकिंग कन्फर्म करून बसलो होतो. पण आता वाट पाहण्यापलीकडे हातात काहीच नव्हते. एक आठवडा झाला तरी फोन आला नाही म्हणून परत चौकशी केली तरी मशीन दुरुस्त झालेले नव्हते आणि कधी होईल याची खात्रीलायक बातमीही नव्हती. तीन चार दिवसानंतर सुरू होणार्‍या नाताळच्या आणि त्यानंतरच्या वर्षारंभाच्या सुटीनंतरच काय ते आता होईल अशी सुवार्ताही (?!) त्या मॅडमनी दिली. म्हणजे ५ जानेवारीच्या अगोदर व्हिसाचा अर्ज देणे शक्य नाही हे नक्की झाले. आणि ती तारीखही नक्की नव्हती!
आता फार धोका न पत्करता सरळ सहल पुढे ढकलायचे ठरवले कारण सहलीच्या अगोदरच्या दोन आठवड्यात बदल केला तर ५० ते ७५% भुर्दंड पडला असता. पुढची तारीख ठरवताना ध्यानात आले की मूळ तारखेच्या नंतर पंधरा दिवसांनी अमावस्या आहे... अरे, म्हणजे अंधारी रात्र, ऑरोरा दिसण्यासाठी सर्वोत्तम. मग ७ ते १५ फेब्रुवारी असे नक्की करून कारवाई सुरू केली. टूर कंपनीने साधारण १०% जादा फी आकारून बदल करून दिले. ऑनलाईन तिकीट बुक केलेल्या कंपनीलाही तिकिटाचा दिवस बदलण्यासाठी फोन लावला तर त्यांनी तिकिटाच्या एकूण किमतीच्या जवळ जवळ ३०% सरचार्ज सांगितला. पण चार दिवसांनी फोन केल्यास बराच फायदा होईल असेही सांगितले. चार दिवसांनी फोन केला तर पलीकडल्या बाईसाहेबांनी ८०% जास्त खर्च येईल म्हणून सांगितले. डोके सणकले नसते तरच आश्चर्य ! म्हटले, "This is cheating. I was asked to wait for 4 days for a better offer and now you are asking me to pay more than twice your previously quoted charges. Connect me to your team leader. I wish to lodge a complaint." तश्या बाईसाहेब जरा गडबडल्या आणि जरा थांबा मीच टीम लीडरशी बोलते असं म्हणून मला होल्डवर ठेवत्या झाल्या आणि दोन मिनिटात परत येऊन म्हणाल्या, "सर माझी थोडी चूक झाली. मी तुम्हाला पहिल्या वर्गाच्या तिकिटातला फरक सांगितला होता." तिने नवीनं सांगितलेली रक्कम पहिल्यापेक्षा थोडी कमी होती आणि माझा ऑस्लोपर्यंतच प्रवास व पुढचे सहलीचे ऑस्लो-ट्रुम्सो हे विमान हे अगदी अडीच तासांच्या फरकाने होते त्यामुळे ते मिळणारे विमान मला चुकवायचे नव्हते याकरिता मी ती म्हणाली ती रक्कम भरून बुकिंग केले. पण ज्या तर्‍हेने सर्व व्यवहार झाला त्यात मेकमायट्रीप.कॉम च्या एकंदर कारभाराबद्दल मनात संशय निर्माण झालाच. म्हणून परत त्यांच्याच संस्थळावर शोध घेतला... आणि दिसले की त्यांच्याच संस्थळावर त्याच विमानात मी भरलेल्या मूळ किमतीपेक्षा फक्त ५% जादा किमतीवर भरपूर जागा शिल्लक होत्या ! आजपर्यंत मी या कंपनीला डोळे मिटून असंख्य वेळेला राजाश्रय दिला आहे. पण या अनुभवानंतर त्यांची आमची कायमची कट्टी झाली आहे !
व्हिसाचा प्रश्न लोबकळतच राहिला. राजदूतवासातल्या मॅडम दरवेळेला, "मी तुमचा प्रॉब्लेम समजू शकते पण याबाबतीत काहीही करू शकत नाही" असे म्हणत होत्या. दुःखात सुख एवढेच की सहलीची तारीख पुढे ढकलल्यामुळे निकड कमी झाली होती पण काळजी कायमच होती. शेवटी १२ जानेवारीला १४ जानेवारीची भेट पक्की झाली आणि आम्ही रियाधला रवाना झालो. सगळे प्राथमिक सोपस्कार आटपून त्या ग्रेट बायोमेट्रीक्स मशीनसमोर बसलो तर ते चालवायला संरक्षक काचेपलीकडे बसलेल्या तरुणीकडून ते काही सुरू होईना ! तिच्या गडबडीवरून आणि एकंदर अविर्भावांवरून काहीतरी गडबड असल्याचे स्पष्ट दिसत होते... आता इतके दिवस थांबून आणि परत ४५० किमी चा प्रवास करून आल्यावर परत गाडी मूळपदावर येऊन थांबणार की काय असा विचार मनात आला आणि आता परत सहल पुढे ढकलली तर तिकीट बुक केलेली कंपनी किती कापणार याचा विचार करू लागलो. तेवढ्या ती तरुणी आत गेली आणि एका सहकार्‍याला घेऊन आली आणि म्हणाली, "मी येथे नवीनं आहे. या कामाचा मला नीट अनुभव नाही." मी मनात म्हटले, " देवा ही बोलते ते खरं असू दे. मशीनमध्ये गडबड नसू दे." तो तरुणही म्हणाला, "काही प्रॉब्लेम नाही. मेन डेटाबेसला लिंक व्हायला कधी कधी वेळ लागतो." मी परत मनात, "तसेच असू दे बाबा, तसेच असू दे." कारण एव्हाना मला त्या मशीनच्या इटुकल्या खोलीत बसून अर्धापाऊण तास वेळ झाला होता.
शेवटी एकदाचे मशीन सुरू झाले आणि मग मात्र काम पाच मिनिटात आटपले. तो तरुण म्हणाला, "तुम्ही व्हिसा कसा कलेक्ट करणार?". इतके दिवस आणि आजचा इतका वेळ त्यांचे अत्याचार सहन केले होतेच; तेव्हा त्याला म्हणालो, "मी दम्मामहून आलो आहे हे तुला माहीत आहेच. व्हिसा आत्ताच देणार असशील तर थांबतो. नाहीतर लगेच दम्मामला परत जाणार. फक्त माझ्या गैरहजेरीत इतर कोणाला माझा पासपोर्ट कलेक्ट करता येईल त्याचे तुमचे प्रोसीजर सांग." तो म्हणाला, "छे, छे, व्हिसा असा ताबडतोप देता येणार नाही. ऑस्लोवरून रिपोर्ट आला की मिळेल. कमीत कमी दहा दिवस लागतील."
त्याच्याकडून पासपोर्टची पावती घेऊन परत निघालो. निघेपर्यंत दोन वाजले होते. वाटेत एक बरे रेस्तरॉ पाहून जेवून घेतले आणि परत दम्मामच्या दिशेने मार्गस्थ झालो. रियाधपासून साधारण १५० किमी दूर आलो असेन तोच फोन वाजला. पलीकडून त्या बायोमेट्रीक्स मशीनवाल्या तरुणीचा आवाज आला, "मी नॉर्वे एंबॅसीमधून बोलतेय. आज व्हिसा करता आलेले अमुक अमुक तुम्हीच का?" "होय." "तुम्ही रियाधमध्येच आहात काय?" व्हिसाचा सगळा इतिहास माझ्या डोळ्यासमोर तरळून गेला. मनात आले की आता अजून काय प्रॉब्लेम बाकी राहिला आहे? तिला म्हटले की, "मी दम्मामच्या वाटेवर आहे पण काय प्रॉब्लेम आहे ते तर सांग." तशी ती म्हणाली, "प्रॉब्लेम काहिच नाही. तुमचा व्हिसा तयार आहे. लगेच येऊन घेऊन जावू शकता." आनंदाच्या भरात आभार प्रदर्शित केले आणि तिने त्वरित फोन बंद केला. आणि लगेच ध्यानात आले आता साडेतीन वाजलेत परत जाईपर्यंत राजदूतावास बंद होणार. परत फोन करणे आले... या वेळेस तो त्या तरुणाने उचलला आणि म्हणाला, "काळजी करू नका. पासपोर्ट राजदूतावासाच्या गेटवर ठेवला आहे. तेथे पावती दाखवून ताब्यात घ्या." मग काय, त्याचे आभार मानले आणि ३०० किमी चा जास्त वळसा मारून व्हिसासकट पासपोर्टचा खजिना दम्मामला आणूनच या यशस्वी मोहिमेची सांगता केली.
नंतरचे सात फेब्रुवारीपर्यंतचे दिवस मात्र फारच हळूहळूच गेले... बदमाश संपता संपत नव्हते !
अशा तर्‍हेने सुरुवात झालेल्या आणि काही दिवसापूर्वीच केलेल्या अतिथंड सफरीचे हे आहे ताजे गरमागरम वर्णन ! चला तर माझ्याबरोबर उत्तर ध्रुवीय प्रदेशाच्या मजेदार सहलीला.
====================================================================
सहलीचा पहिला दिवस... खरं तर पहिली रात्र सुरू झाली... कारण विमान पहाटे १:२० वाजताचे होते. सगळे सोपस्कार आटपून विमान २० मिनिटे वेळेअगोदर सुटले आणि हा हा म्हणता त्याने १० किमी ची उंची गाठली. वाटले होते की रात्र असल्याने रात्रभर युरोपमधल्या शहरांचा चमचमाट बधायला मिळेल. पण अर्ध्या तासातच ते ढगांच्या गालिच्याच्या वर गेले आणि खिडकीतून काळोखाशिवाय काहीच दिसेनासे झाले. दम्माम-अॅमस्टरडॅम हे अंतर ४,७५० किमी आहे आणि आमचा उड्डाणकाळ साडेसहा तासाचा होता. सगळा वेळ डुलक्या घेणे आणि मधून मधून खिडकीतून अंधाराकडे डोकावणे यातच घालवावा लागला.
शेवटी एकदाचे अॅमस्टरडॅमला उतरण्याची घोषणा झाली तेव्हा जरा हायसे वाटले. वैमानिकाने विमान २० मिनिटे अगोदर ऊडवून शिवाय जरा जोरात चालवले होते त्यामुळे ते वेळेअगोदर ३० मिनिटे अॅमस्टरडॅमला उतरणार होते. हा माझा शेंगेनमधला पहिला विमानतळ होता त्यामुळे इमिग्रेशनचे सोपस्कार येथेच करायचे होते. ऑस्लोचे विमान पकडण्यासाठी मला फक्त ५५ मिनिटेच वेळ होता त्यांमुळे मनात जराशी काळजी होती. आता जरा हायसे वाटले कारण त्यात अजून ३० मिनिटाची भर पडली होती.
विमानात शेवटचा अर्धा तास खुर्चीमागच्या मॉनिटर्सवर आमचे उतरायचे गेट, तेथून इमिग्रेशनच्या काउंटर्सकडे जाणारा मार्ग, पुढच्या ९० मिनिटातल्या युरोपभरच्या कनेक्टिंग विमानांच्या वेळा आणि गेट्स हे सर्व परत परत दाखवत होते. त्यामुळे सगळ्या शंकांना आपोआप उत्तरे मिळाली होती. विमानातून बाहेर आल्या आल्या इमिग्रेशनच्या काउंटर्सकडे मोहरा वळवला. दहा एक मिनिटात इमिग्रेशन ऑफिसरसमोर उभा होतो. त्याच्यापुढे माझा पासपोर्ट सरकवला. त्याने करड्या नजरेने पासपोर्टमधला माझा फोटो आणि माझ्याकडे तीनदा आलटून पालटून पाहिले आणि मग रुक्ष आवाजात माझ्या येण्याचे प्रयोजन विचारले.
"येथून ऑस्लोला जाणार. नॉर्वेमध्ये प्रवासी म्हणून जाणार आहे." मी.
"एवढ्या थंडीत नॉर्वेला?" त्याच्या आवाजात जरासा अविश्वास होता.
"नॉर्दर्न लाइट्स बघायला थंडीतच यायला लागते ना? शिवाय पुढे किर्केनेसला जाऊन स्नो हॉटेलमध्ये राहायचे आहे."
"अॅमस्टरडॅम पण खूप छान आहे. इथे नाही थांबणार?" आता त्याच्या आवाजात जराशी नरमाई आल्यासारखे वाटले.
"नाही. सगळे नेदरलँड अगोदरच बघून झाले आहे. पुर्वी एकदा उन्हाळ्यात टूलिप सीझनमध्ये आलो होतो."
"पुन्हा केव्हातरी परत नेदरलँडला जरूर भेट द्या" शिक्का मारून स्मितहास्य करत त्याने पासपोर्ट माझ्या हातात दिला.
"नक्की" मीही स्मितहास्याची परतफेड करत म्हणालो आणि दुसऱ्या बाजूस गेलो.
ऑस्लोच्या विमानाच्या गेटवर पोचलो आणि ध्यानात आले की अरे हे सगळे काम विमानातून उतरल्यापासून ३० मिनिटातच संपले होते ! अॅमस्टरडॅम हा प्रवाशांची वर्दळ व आकारमानाने युरोपमधल्या मुख्य विमानतळांपैकी एक आहे, तरीसुद्धा विमानात मिळालेली पूर्णं माहिती , विमानतळाची रचना आणि इमिग्रेशनमधली तत्पर सेवा यामुळेच हे शक्य झाले होते.
ऑस्लोचे विमान वेळेवर सुटले. अॅमस्टरडॅम ते ऑस्लो हे अंतर ९१५ किमी आहे आणि ऊड्डाणसमय साधारण दोन तासाचा आहे. अर्धा तासानंतर ढगांचा ससेमिरा कमी होऊ लागला आणि त्याच सुमारास पूर्वेकडे तांबडे फुटायला सुरुवात झाली होती.
हळूहळू ढगांची चादर दूर होऊन खालचा परिसर दिसू लागला होता त्याचे हे पहिले दर्शन...
.
प्रथम मला वाटले की हा बर्फाने थिजलेला समुद्र आहे. पण जसजसे ढग कमी होऊ लागले तसे दृश्य स्पष्ट होत गेले आणि ध्यानात आले की हा समुद्र नसून बर्फाने झाकलेली जमीन आहे. ऑस्लो जवळ येऊ लागल्यावर आणि विमान उंची कमी करू लागल्यावर बर्फाळलेला समुद्र आणि जमीन बाजूबाजूला दिसायला लागले. हे अवर्णनीय दृश्य पहिल्यांदाच पाहताना मी केवळ अवाक् झालो...
.
नंतर दिसलेली बर्फाने न्हालेली ऑस्लो नगरी आणि तिच्या आजूबाजूचा थिजलेला परिसर... उत्तर ध्रुवीय प्रदेशाच्या जवळपास पोचल्याची पावती देत होती...
.
.
ऑस्लोपर्यंत KLM ने प्रवास झाला होता पण आता विमानकंपनी बदलून SAS Scadenavian Airlines ने ऑस्लो ते ट्रुम्सो असा प्रवास करायचा होत. त्यामुळे चेक् ईन केलेली बॅग ताब्यात घेतली आणि इमिग्रेशनचे काम तर अ‍ॅमस्टरडॅमलाच झाले होते पण पुढचे ट्रुम्सोला जाणारे विमान पकडायला परत चेक् ईन करणे आवश्यक होते. काउंटरवर गेलो तर फक्त सामान देण्यासाठीच्याच रांगा दिसत होत्या. सगळ्यांनी प्रथम मशीनवर चेक् ईन करून फक्त सामान द्यायला काउंटरच्या रांगेत उभे राहा असे बोर्ड लावलेले होते. चेक् ईन मशीन्स पर्यायी सोय म्हणून अनेक ठिकाणी पाहिली होती पण इथे फक्त तोच एक पर्याय होता. पुढे सर्व नॉर्वेभर असेच होते.
चेक् ईन करून निर्गमनद्वाराजवळ आलो तर तिथली पाटी ट्रुम्सोचे तापमान -७ डिग्री सेल्सियस दाखवत होती (हुडहुडी !)
पण त्याच पाटीवर सूर्याला ढगांनी झाकले नाही असे दिसत होते म्हणजे ऑरोरा दिसण्याची संधी जास्त आहे असे मनाला समजावले. सगळे काम संपल्यावरही पुढचे विमानाचे बोर्डिंग सुरू व्हायला तासभर बाकी होता म्हणून सगळ्या निर्गमन (Departures) भागात एक चक्कर मारली. ऑस्लोचा विमानतळ एक मध्यम आकाराचा आंतरराष्ट्रीय विमानतळ आहे. सध्या त्याचे नविनीकरण करून मोठा आणि अत्यानुधीक बनवण्याचे काम जोरात चालू होते...
आणखी एक नविन गोष्ट तेथे बघायला मिळाली. नॉर्वेजियन एअरलाईनच्या विमानांच्या शेपट्यांवर स्कॅडेनेव्हीयातिल प्रसिद्ध व्यक्तींची चित्रे आणि नावे छापलेली होती. या प्रकारे मान देण्याचा प्रकार पहिल्यांदाच पाहत होतो.
सगळीकडे बर्फच बर्फ होते पण विमानवाहतूक मात्र सुरळीत चालू होती...
.
विमान बरोबर वेळेवर पावणेबाराला सुटले आणि १,१५० किमी आणि दोन तासांचे ट्रुम्सोच्या दिशेने उड्डाण सुरू झाले. विमानाने आकाशात झेप घेतली आणि घरे, रस्ते आणि जंगलांनी बर्फात काढलेली नक्षी लहान लहान होत नाहीशी झाली.
.
जसजसे विमान उत्तरेला जाऊ लागले तसतसा बर्फाच्छादित जमीन जाऊन सगळा परिसरच बर्फमय दिसू लागला... बर्फाचीच सपाटी, बर्फाचीच तळी, बर्फाच्याच नद्या आणि बर्फाचेच डोंगर !
.
.
बर्फाळ प्रदेशाचं प्रचंड आकर्षण असलेल्या मला काय पाहू आणि काय नको असे होऊन गेले. न्याहारी द्यायला आलेल्या हवाईसुंदरीने दोन तीनदा हाक मारल्यावरच मला ती ऐकू आली. ट्रुम्सो जवळ येऊ लागले आणि मग बेटाबेटांचा भूप्रदेश आणि न गोठलेला समुद्र दिसायला लागला...
.
'गल्फ स्ट्रीम' अथवा 'नॉर्थ अटलांटिक ड्रिफ्ट' नावाच्या गरम पाण्याचा प्रवाहामुळे नॉर्वेच्या पश्चिम किनार्‍यावरचा समुद्र न गोठता तेथली सगळी बंदरे हिवाळ्यातही वाहतुकीसाठी खुली असतात. या प्रवाहाच्या बाजूला असलेल्या भूभागाचे तापमान हजार दीड हजार किमी दक्षिणेला असलेल्या ऑस्लोपेक्षा जास्त असते !
हे ट्रुम्सोचे पहिले दर्शन...
या शहराचे इंग्लिश स्पेलिंग जरी Tromso असे असले तरी त्याचा नॉर्वेजियन उच्चार "ट्रुम्सो" असा आहे. Arctic Circle च्या ३५० किमी उत्तरेला असलेले हे शहर उत्तर ध्रुवीय प्रदेशातले लोकसंख्येनुसार दोन नंबरचे आहे. ते ट्रोम्सोया नावाच्या एका बेटावर वसलेले आहे. ते उत्तरेकडचे पॅरीस म्हणुनही ओळखले जाते. ६५ ते ७५ अक्षांशाच्या मधल्या पट्ट्यामध्ये ऑरोरा दिसण्याची जास्त शक्यता असते. ट्रुम्सो या पट्ट्यातले सर्वात मोठे शहर आहे हाही एक मुद्दा ट्रुम्सोच्या प्रसिद्धीला बळकटी देऊन आहे.
ट्रुम्सो विमानतळावर बॅगेची वाट पाहताना घेतलेली विमानतळ परिसराची चित्रे...
.
.
.
विमानतळाबाहेर पडून हॉटेलच्या दिशेने निघालो तेव्हा दुपारचे अडीच वाजले होते पण शीतकटिबंधातले सुर्यमहाराज अस्ताला जावून अंधार पडायला सुरुवात झाली होती...
.
वाटेत या रेस्तराँच्या पाटीने लक्ष वेधून घेतले (Kebab लिहिले आहे म्हणजे बहुदा टर्कीश असणार)...
हॉटेलवर पोचून चेक् ईन केले तेव्हा तीन-सव्वातीन वाजले होते. संघ्याकाळच्या बर्फावरच्या कुत्र्यांच्या गाडीतून फिरायला जायच्या कार्यक्रमासाठी सव्वासहाला निघायचे होते. म्हणजे चांगला तीन तासांचा वेळ होता. घरातून निघून तीन विमानप्रवासांसह एकूण १४ - १५ तास झाले होते. मस्तपैकी गरमागरम शॉवर घेतला आणि मोबाइलमध्ये दोन तासानंतरचा गजर लावून ताणून दिली.
(क्रमशः)
झोपायचा प्रयत्न जरी प्रामाणिक असला तरी सहलीच्या उत्साहाने सगळा थकवा शॉवरच्या पाण्याबरोबर वाहून गेला होता. त्यामुळे जबरदस्तीने तासभर डोळे मिटून पडून राहिलो. नंतर न राहवून उठलो, म्हटले नुसते लोळण्यापेक्षा जरा ट्रुम्सोमध्ये एक चक्कर मारू... बघूतरी कसे आहे हे उत्तरेचे पॅरिस. संपूर्ण प्रवासात दुहेरी पायमोजे सोडले तर इतर काही वेगळे खास कपडे वापरले नव्हते. बहुतेक सर्व वेळ वातानुकूलित वातावरणात असल्याने काही वाटले नव्हते. पण ट्रुम्सो विमानतळाच्या दरवाजासमोर उघड्यावर हॉटेलच्या बसची वाट पाहताना दहा मिनिटांतच "यापुढे आणलेली सर्व कवचकुंडले वापरल्याशिवाय काही खरे नाही" हे सत्य पूर्णपणे कळून चुकले होते. आणलेली सगळी थंडी निरोधक चिलखते चढवू लागलो. अंतर्वस्त्रे, त्यावर रुपा थर्मलवेअर, त्यावर नेहमीचे शर्टपँट, त्यावर जॅकेट, पायात दुहेरी पायमोजे व जाड स्नीकर्स. सर्वसाधारण हिंडण्याफ़िरण्यासाठी इतके संरक्षण पुरेसे होते. बर्फाच्या आकर्षणांच्या वेळेस लागणारा खास गरम ओव्हरऑल व बर्फाचे बूट मिळतील अशी तजवीज अगोदरच करून ठेवली होती. एवढे सगळे झाले आणि ध्यानात आले की मी आणलेल्या लोकरी हातमोजांच्या दोन्ही जोड्या गायब आहेत. विमानतळावर बसची वाट पाहताना हातमोजांचे दोन्ही जोड एकावर एक घातले होते आणि तरी बोटांची टोके बर्फात ठेवल्यासारखी गार पडली होती आणि हॉटेलात चेक् इन करताना ते उतरवले होते... पण नंतरचे काहीच आठवेना. हॉटेलच्या स्वागतकक्षात चौकशी केली पण त्यांनीही तेथे अशी काही वस्तू नाही म्हणून सांगितले. शेवटी म्हटले की नाहीतरी ते संरक्षण तुटपुंजेच होते आणि अजून लागेल ती खरेदी ट्रुम्सोमध्ये करायचे ठरवले आहेच, चला, आता आहे त्या वेळेचा त्यासाठी सदुपयोग करा. सगळी तयारी करून खोलीच्या बाहेर पडलो.
"कुच कुच होता हाय." पॅसेजमधून इलेव्हेटरकडे जाताना मागून अचानक हे शब्द ऐकू आले आणि थबकून मागे पाहिले. हॉटेलच्या दोन सफाई सेविकांनी हसत हसत अभिवादन केले "Good evening, sir. Indian? Indian?" त्या दोघीही मंगोलियन वंशाच्या दिसत होत्या. मीही त्यांना "हो इंडियनच आहे व शुभसंध्या" असे म्हणून कुतूहलाने थोडी चौकशी केली. त्या दोघीच नव्हे तर त्या हॉटेलमधल्या बऱ्याच सेविका इंडोनेशियन आहेत आणि त्यांना हिंदी सिनेमा आणि गाणी फार आवडतात असे कळले. माझ्या चेहऱ्यावरचे भाव पाहून त्यांना बहुतेक वाटले असावे की माझा त्यांच्या बोलण्यावर विश्वास बसला नाही. कारण त्यांतल्या एकीने मला हिंदी सिने-तारे-तारकांची नांवे इतकी धडाधड म्हणून दाखवली की मला इतकी सगळी नावे आठवायला पाच-दहा मिनिटे सहज लागली असती. त्यावर मी आश्चर्य व्यक्त केले तर दोन हिंदी गाण्यांचे मुखडेही म्हणून दाखवले. मग मात्र मी खुलेपणाने विश्वास बसल्याचे सांगून त्याचा निरोप घेतला. म्हणजे बॉलीवूड इंडोनेशिया मार्गे नॉर्वेमध्ये... अगदी नॉर्वेच्या अती उत्तरेला ध्रुवीय प्रदेशातही पोचले आहे म्हणायचे !
स्वागत कक्षामधून दुकानांबद्दल चौकशी करून हातमोजांच्या शोधात निघालो. हॉटेल अगदी मोक्याचा ठिकाणी होते. दोन मिनिटातच एक चौक ओलांडून मुख्य रस्त्यावर पोचलो. इतक्या उत्तरेला, अगदी ध्रुवीय प्रदेशांत इतके आधुनिक शहर बघून थक्क झालो. ६९,००० लोकवस्ती असलेले हे संपूर्ण नॉर्वेतले सातव्या क्रमांकाचे आणि उत्तर नॉर्वेतले प्रथम क्रमांकाचे नगर एका बेटावर वसलेले खोल बारमाही समुद्री बंदर आहे. शिवाय विमानतळ, जलमार्ग, रस्ते, पूल आणि पाण्याखालचे बोगदे अश्या अनेक अत्याधुनिक दळणवळणाच्या साधनांनी सर्व १२ महिने नॉर्वे व इतर जगाशी जोडलेले आहे. मुख्य रस्त्यावर अनेक जागतिक ब्रँडस् ची दुकाने दिमाखाने मिरवत होती...
.
रस्त्यावर पडलेला बर्फ गाड्यांच्या रहदारीने चेपून जाऊन दगडासारखा कडक झाला होता. येथे गाड्यांना खास बर्फासाठी बनवलेले टायर्स वापरत असल्याने त्या न घसरता वेगाने धावत होत्या... अगदी दुहेरी लांबीच्या सार्वजनिक बसेसही...
मात्र असले रस्ते खूप निसरडे असतात आणि पायी चालणाऱ्यांना फारच काळजीने ते पार करावे लागतात... नाहीतर सरळ लोटांगण !
थोडी चौकशी करून हे एक स्पोर्टस् दुकान शोधून काढले आणि खास स्किईंगचे हातमोजे खरेदी केले. हा निर्णय किती योग्य होता त्याची प्रचिती काही मिनिटांतच आली... कारण हात आणि विशेषतः बोटांची बोचऱ्या थंडीची तक्रार पाचेक मिनिटांत बंद झाली ! नंतर थोडे विंडो शॉपिंग करून परत आलो तोपर्यंत सहा वाजले होते. हॉटेलच्या लॉबीत बरीच गर्दी जमा झाली होती. ऑरोरा बघायच्या सगळ्या सहली साडेसहाच्या पुढे सुरू होतात आणि त्या सहलींची मजा द्विगुणित करण्याकरिता करण्यासाठी त्यांत डॉग स्लेडींग, रेनडियर स्लेडींग, डिनर क्रूझ, बर्फातल्या सफारी इत्यादींचा समावेश असतो. लोक आपापल्या गाईडसची वाट पाहत होते. मीही त्यांच्यात सामील झालो.
डॉग स्लेडिंगच्या ठिकाणी (Villmarkssenter) जायला बसने साधारण पाऊण तास लागला. अंधार भरून आला होता आणि शहराबाहेर पडलो तसे गाड्यांचे दिवे सोडून काही दिसत नव्हते. अर्थात ऑरोरा बधायचा असल्याने शहराच्या उजेडापासून जेवढे दूर जाऊ तेवढे चांगलेच होते. पण आकाशातली ढगांची गर्दी काही कमी झालेली नव्हती. "इथले वातावरण असेच लहरी आहे, कधी अचानक ढग येतील, बर्फ पडायला किंवा अगदी पाऊस पडायला सुरुवात होईल ते सांगता येत नाही" असे म्हणत आमच्या निराशेत गाईडने भर टाकली. कदाचित हे त्याच्या ध्यानात आले असावे. कारण लगेच, "पण त्याबरोबरच एकदम ढग दूर होवून नॉर्दर्न लाईट्स् दिसायला लागले अशाही घटना काही कमी नाहीत."अशी सारवासारवही केली.
स्लेडिंगचे केंद्र आले पण ढग आपल्या जागीच होते. मात्र त्या केंद्रातल्या गाईडने आमचा ताबा घेऊन स्लेडींग करता लागणाऱ्या कुत्र्यांची निवड, पैदास, वाढ, खाणेपिणे, प्रशिक्षण, स्वभाव, कोणता कुत्रा स्लेडच्या साखळीत कुठे असावा याचे तंत्र आणि कुत्र्यांकडून योग्य काम करवून घेण्यासाठीचे मंत्र या सगळ्या माहितीत इतके गुंतवून ठेवले की आम्ही नॉर्दर्न लाइट्स थोडा वेळ विसरून गेलो. केंद्रात सगळीकडे फिरवून या सगळ्या गोष्टींचे प्रात्यक्षिकही दाखवले. या केंद्रात कुत्र्यांच्यासाठी खास दवाखाना, बाळंतपणाची खोली आणि लहान पिलांसाठी खास नर्सरीही आहे. या केंद्रात "अलास्कन हस्की" या जातीचे ३०० हायब्रीड कुत्रे आहेत.
कुत्र्यांची घरे
.
हे थंडीत राहणारे कुक्कुर, यांच्या घरावर बर्फ असले तरच यांना छान वाटते. धावून झाले की बर्फात लोळून अंग गार केल्यानंतरच यांना बरे वाटते. यांच्या अंगावरची जाड फर अगदी -३० / ४० सेंटिग्रेड तापमानातही त्यांना गरम ठेवते. ध्रुवप्रदेशाच्या मोहिमांत सामान वाहून नेण्यास फक्त कुत्रेच उपयोगी पडतात... इतर कुठलाही प्राणी नाही.
नर्सरीतली काही हस्की पिले गाईडने बाहेर आणली आणि प्रवाशांना त्यांच्याशी खेळण्याची मजा उपभोगू दिली...
तासभर -९ डिग्री थंडीत हिंडून खास डॉग स्लेडींगच्या पोशाखातही सगळे जण हुडहुडू लागले होते... ती गाईड मात्र नेहमीचे गरम कपडे घालून होती आणि "आज हवा जरा गरमच आहे नाही का?" अशा आविर्भावात हातमोजेही न घालता आरामात होती ! पण प्रवाशांची अवस्था पाहून ती म्हणाली, "पहिली फेरी मारायला गेलेल्या स्लेड्स यायला १५-२० मिनिटे आहेत. हवे असल्यास केंद्रात फेरी मारू शकता किंवा शेजारच्या तंबूत चहा-कॉफीची व्यवस्था आहे." अर्थात सगळ्यांचा मोहरा कोठे वळला हे सांगायला नकोच.
केंद्रातील तंबूचे अंतरंग...
स्लेडींग गियरमध्ये अस्मादिक... (शिरस्त्राण काढून ठेवले आहे)
थोड्या वेळाने स्लेडस् परत आल्या आणि आमचा नंबर लागला. ही माझी स्लेड...
एका स्लेडमध्ये दोन माणसे बसू शकतात आणि चालक मागच्या पट्ट्यांवर उभा राहून स्लेड हाकतो. तो मागच्या तिरक्या धातूच्या पट्टीवर दाब देऊन स्लेडला ब्रेक लावू शकतो. शिवाय मधून मधून आपल्याकडच्या लहान मुलांच्या पायाने ढकलायच्या तिचाकीप्रमाणे पायाने स्लेड पुढे ढकलून कुत्र्यांना मदतही करू शकतो. हे सर्व प्रवाशांनाही थोड्याश्या सरावाने जमते व इच्छा प्रदर्शित केली तर करायलाही मिळते. अर्थात नुसते स्लेडमध्ये बसून मजा अनुभवायची असली तरी हरकत नाही.
कुत्रे जोडून तयार स्लेड...
एका स्लेडला—किती वजन ओढायचे आहे त्यावरून-- तीन ते पाच कुत्र्यांच्या जोड्या जोडतात. सगळ्यात पुढच्या जोडीतील कुत्रे आकारमानाने लहान असले तरी चालतात पण बुद्धिमत्तेने उत्तम असणे जरूरीचे असते. कारण ते खूप मागे असलेल्या चालकाच्या आज्ञेचे आवाज ऐकून स्लेड ओढायला सुरू करणे, थांबवणे, डावी-उजवीकडे वळणे, चढ-उतारावर वेग नियंत्रणात ठेवणे वगैरे कामे करण्यात तरबेज असणे जरूरीचे आहे. नाहीतर स्लेड बर्फाच्या खाईत कोसळायला निमंत्रण दिल्यासारखेच होईल. मधल्या फळीत मात्र बळकट मोठे कुत्रे लावतात आणि हेच स्लेडचा ओढण्याचा बहुतेक भार सहन करतात. मागच्या भागात नवीन (ट्रेनी) मडळी असते… चालक त्यांच्यावर नीट लक्ष ठेवून असतो आणि त्याच्या निरीक्षणाच्या आधारावर (येथे पण इव्हॅल्युएशन असेत बरं का !) त्यांची बढती पुढच्या फळीत की मधल्या फळीत होणार का डिसमिस होणार ते ठरते.
कृष्ण त्रयोदशीची रात्र आणि ढगांचे दाट आवरण यामुळे दाट अंधारात केवळ छोट्या टॉर्चच्या प्रकाशात झालेल्या डॉगस्लेडसफरीची मजा काही औरच होती. अंधारातही अरुंद ट्रॅकवरून कुत्रे वेगाने वळणे घेत चढउतारावरून स्लेड ओढत होते...अगदी डिस्नेवर्ल्डमधल्या अंधारातल्या रोलरकोस्टरसारखी मजा आली.
४५ मिनिटे कशी संपली ते कळलेही नाही. परत आल्यावर कोणीतरी वैतागून म्हणाला, "हे काय? अजूनही आकाश ढगाळलेलेच आहे." तेव्हा ध्यानात आले... अरे ही “नॉर्दर्न लाइट” डॉग स्लेडींग सफारी होती ! आता ध्यानात आले की दर नॉर्दर्न लाइट सफरी बरोबर "सबजेक्ट टू वेदर कंडिशन" हे डिसक्लेमर का होते ते ! हा धोका ध्यानात घेऊनच ट्रुम्सोमघ्ये तीन रात्रीच्या तीन सफारी बुक केल्या होत्या. पण या पहिल्या दिवसाने दिलेल्या धक्क्याने ऑरोराबद्दलची काळजी वाढवली एवढे मात्र खरे.
सफारी संपवून सर्वजण परत तंबूत जेवणासाठी गोळा झाले. उत्तर नॉर्वेमध्ये सफारीचे जेवण मात्र थातूर मातूरच असते... सूप, ब्रेड कॉफीवरच बोळवण करतात. शेजारच्या टेबलावर सहा मंडळी हिंदी बोलताना ऐकली. त्यातल्या एकाने माझ्याकडे बघून स्मितहास्य केले. बस, हलो-हाय म्हणून गप्पा मारायला अजून काय जास्त पाहिजे? ते सहाही जण नॉर्वेच्या तेल व्यवसायात काम करणारे इंजिनियर होते. सहा-सात वर्षांपूर्वी आलेले दोन तेलगू महाशय नॉर्वेचे नागरिकही बनले होते. इतर चार जण बिहार-उत्तरप्रदेशचे होते आणि काही काळानंतर मिळणार्‍या नागरिकत्वाची वाट पाहत होते.
आवांतर :
१. एका मराठी माणसाने तर नॉर्वेत फार मोठी झेप घेतली आहे. श्रीयुत अरविन गाडगिळ नावाचे नाशिकमध्ये जन्मलेले सद्-गृहस्थ सध्या नॉर्वेच्या केंद्रिय मंत्रिमंडळात उपमंत्री आहेत ! याबाबत अधिक माहिती येथे मिळेल.
२. नॉर्वेच्या स्पित्झबर्गन या अतीउत्तरेकडील बेटावर भारतीय शात्रज्ञ वातावरणातील बदल व हिमनद्यांचे वितळणे यावर संशोधन करीत आहेत.
३. अजून एक भारतासंबद्धिची आश्चर्यकारक आणि अभिमानस्पद गोष्ट पुढच्याच भागात सचित्र येणार आहे... आताच सगळे सांगून तिची मजा कमी करण्याची इछा नाही !
परतताना डॉग स्लेडींगच्या मजेचा आनंद मानायचा की ऑरोराने धोका दिला म्हणून दु:ख करायचे याचा निर्णय होत नव्हता. पण अजून दोन दिवस ट्रूम्सोमध्ये आहेत आणि शिवाय दोन दिवस क्रूझचे आहेत असे मनाला समजावले. आता मात्र गेल्या ३० तासांच्या दगदगीने डोळे जड होऊ लागले होते आणि हॉटेलवर परतल्यावर गादीवर पडल्या पडल्या गाढ झोप लागली.
(क्रमशः)
आजचा ट्रुम्सोमधला दुसरा दिवस. आज सकाळी नीलसागरात मासे पकडायला जायचे होते. बोटीवर जरा उशीरा म्हणजे १० वाजता पोचायचे होते आणि बंदर हॉटेल पासून अगदी जवळ म्हणजे पायी पाच मिनिटांच्या अंतरावर होते. त्यांमुळे उशीरापर्यंत झोपलो आणि जरा रमत गमत सकाळची कामे आटपली. नऊ वाजता न्याहारीला आलो तरी बाहेर अंधुकच प्रकाश होता. खिडकी शेजारची जागा पकडून बसलो. बाहेर बर्फ भुरभुरत होता. कापसासारखे हलके असलेले हिमस्फटिकांचे पुंजके सरळ वरून खाली न पडता जास्त करून हवेच्या झोतांबरोबर आडवे तिडवे उडत होते. रस्त्यापलीकडले दुकान अजून उघडले नव्हते आणि त्याच्या सजवून ठेवलेल्या काचेच्या खिडक्यांतले दिवे अजून चालू होते. त्याच्यापलीकडे अगदी रस्त्याला लागून एक जिमखाना होता. त्याला काचेच्या भिंती होत्या आणि बरीचशी व्यायामाची उपकरणे रस्त्याकडे तोंड करून होती. तेथे मात्र वर्दळ सुरू झालेली दिसत होती. -८ ते -९ सेल्सियस तापमानात सकाळी सकाळी घरातून बाहेर पडून जिमवर येऊन व्यायाम करणार्‍या लोकांबद्दल अतिशय आदर वाटला.
काल संध्याकाळच्या श्वानकेंद्रावरच्या तुटपुंज्या जेवणामुळे चांगलीच भूक लागली होती. न्याहारीवर आडवा हात मारला. रूमवर परत येऊन कालच्या सारखीच सगळी थंडी निरोधक कवचकुंडले चढविली आणि बाहेर पडलो. पॅसेजमधून इलेव्हेटरकडे जाताना लक्षात आले की या पॅसेजला पूर्ण उंचीच्या दोनतीन मोठ्या (साधारण ५ मी X ३ मी ) खिडक्या आहेत. एकीतून सकाळी सकाळी बर्फाने न्हालेल्या ट्रुम्सो शहराचे मनोहारी दर्शन झाले...
तर दुसर्‍या खिडकीतून ट्रुम्सो बंदर दिसत होते...
आणखी एका खिडकीतून शेजारच्या बेटावरचे अजूनही बर्फाळलेल्या टेकड्यांच्या कुशीत झोपलेले गाव दिसत होते. जमिनीवर बराच अंधार असला तरी बर्फाळलेल्या टेकड्यांच्यावर आकाशाला उजाळी आली होती आणि क्षितिजावर तरंगणार्‍या विरळ ढगांच्या पुंजक्यांवर लाल-गुलाबी छटा आल्या होत्या.
अरे, कालचे दाट ढग जाऊन आकाश बरेच साफ झाले होते की! असाच मोसम कायम राहिला तर आज ऑरोरा बघायची संधी आहे! सहलीचा विचार मनात आला आणि एकदम ध्यानात आले की बोटीवर जायची वेळ होऊन गेली आहे. गडबडीत खाली आलो आणि जवळ जवळ धावतच बंदरावर आलो आणि जेमतेम दहाला बोटीत शिरलो. आमची Sørøya कंपनीची ही बोट माझीच वाट पाहत उभी होती.
सगळे प्रवासी अगोदरच जमा झालेले होते. मी आल्या आल्या कप्तानाने सर्वांचे बोटीवर स्वागत करून "निघूया काय? " अशी विचारणा केली. सगळ्यांनी अर्थातच सहमती दर्शविली. आपली बोट खोल समुद्रात बंदरापासून १० किमी दूर मासेमारीसाठी उत्तम जागेवर नेणार असल्याचे कप्तानाने सांगितले आणि तो बोटीचे सारथ्य करायला ब्रिजवर (नियंत्रण कक्षांत) निघून गेला आणि आमची सफर सुरू झाली.
सगळ्यात पहिल्यांदा गाइडने आमचे कॉफी आणि चॉकलेट्स् देऊन स्वागत केले आणि या भागातील समुद्राची जुजुबी माहिती दिली. थंडीच्या मोसमात येथे सूर्यप्रकाश फिकट निळ्या रंगाचा असतो आणि त्यामुळे सागराचा रंगही फिकट निळा ते गर्द निळा असा दिवसाच्या वेळेप्रमाणे बदलत जातो. त्यावरून या क्रूझचे नाव नीलप्रकाशातील मासेमारी सफारी (Fishing in the Blue Light Safari) असे ठेवले होते. या सहलीत आम्ही सहा जण सामील होतो. एक ब्रिटिश दांपत्य, एक शांघईवरून आलेली चिनी मुलगी, दोन ऑस्ट्रेलियाहून आलेल्या मुली (यातली एक मूळ भारतीय होती) आणि मी. सगळे जण मनमोकळे होते त्यामुळे पहिल्या पाच मिनिटात एकमेकाची ओळख करून घेऊन अगदी जुने मित्र असल्यासारख्या गप्पा सुरू झाल्या.
बोट बंदरातून बाहेर पडू लागली आणि गाइड म्हणाली, "तिकडे बघा एक पाणबुडी उभी आहे!" आम्ही सगळेच खिडक्यांकडे धावलो. एक मध्यम आकाराची पाणबुडी धक्क्याजवळ ध्वज फडकावून उभी होती. बघतो तर काय तो ध्वज भारताचा होता!
केबिनच्या बाहेर धावत जाऊन आमची बोट वेगाने बंदराबाहेर पडेपर्यंत फोटो काढून घेतले...
तिरंग्यावरून भारतीय पाणबुडी आहे हे नक्की झाले होते पण तिसर्‍या फोटोत देवनागरीमध्ये लिहिलेला नामफलकही पकडला! ती होती भारतीय नौदलाची "सिंधुरक्षक" पाणबुडी... आणि नॉर्वेच्या उत्तर ध्रुवीय प्रदेशातील ट्रुम्सो बंदरात दिमाखाने तिरंगा फडकावत उभी होती!
या अनपेक्षित घटनेने आश्चर्य आणि आनंद तर झालाच पण सहप्रवाशांच्या चेहर्‍यावरचे भाव पाहून कॉलरही ताठ झाली +D !
या सफारीची खोल समुद्राकडे जाणारी फेरीही बरीच रमणीय होती. दूर समुद्रातून दिसणार्‍या जमिनीवरच्या गोष्टी जरा वेगळ्या आणि सुंदर दिसतात. निळेशार पाणी, ट्रुम्सो बंदर, त्याच्या आजूबाजूचा शहराचा भाग, त्यातून उठून दिसणारे आमचे हॉटेल रॅडिसन ब्लू, या सर्वांच्या मागे विखरू लागलेल्या ढगांची निळी-गुलाबी नक्षी आणि त्यामागचे निळे आकाश...
काही ठिकाणी किनारपट्टी केवळ हिमाच्छादित डोंगरांनी बनली होती...
तर काही ठिकाणी बर्फाने झाकलेल्या जंगलांनी भरलेले डोंगर आणि त्यांच्या पायथ्याशी असलेली टूमदार गावे होती.
.
.
अर्ध्या-पाऊण तासांच्या प्रवासानंतर आम्ही मासेमारीसाठी योग्य स्थानावर पोहोचलो आणि कप्तानाने नांगर टाकून बोटीला एका जागी स्थिर केले. नंतर "गळ वापरून करायची मच्छीमारी" या विषयावर प्रात्यक्षिकासह वर्ग झाला. अश्या तर्‍हेने आम्हाला तरबेज मच्छीमार बनवून कप्तानाने प्रत्येकाला सगळी आयुधे देऊन शुभेच्छांसह "करा हल्ला. मी आहेच तुमच्या मागे. " असे आवाहन केले. मग आम्हीही हर हर महादेव म्हणत आपापली आयुधे चालवायला सुरुवात केली...
या ठिकाणी समुद्र ४० ते ४५ मीटर खोल होता. नितळ निळ्या पाण्यात दहा एक मीटरपर्यंत खोलवरचे दिसत होते. साडेदहा वाजले असावे. आता सूर्यमहाराजही क्षितिजावर प्रकट होऊ लागले होते...
पहिल्या दोनतीन मिनिटातच आमच्या ऑस्ट्रेलियन सहप्रवाशिणिच्या गळाला पहिला मासा लागला, वजन ३.४ किलो...
कप्तान कसलेला व्यावसायिक होता... प्रत्येक पकडलेल्या माशाचे वजन करून सांगत होता!
आम्हीही फार मागे राहिलो नाही... भारताच्या आणि महाराष्ट्राच्या अस्मितेचा प्रश्न होता, राजे! +D. ही पहिली शिकार, कॉड मासा, वजन ३.७ किलो...
आणि परत दहा मिनिटाने दुसरी शिकार, या वेळेसही कॉडच, ३ किलो, ...
आमच्या चिनी सहपवाशिणिने सगळ्यात मोठा ७ किलोचा कॅटफिश पकडला. बरेच छोटे मासेही पकडले गेले पण नॉर्वेच्या नियमाप्रमाणे ते कप्तानाने परत पाण्यात सोडून दिले. कप्तानाने म्हटल्याप्रमाणे तेथे बरेच मासे होते. कारण प्रत्येक प्रवाशाने कमीतकमी तीन चार मोठे मासे पकडलेच. कोणी मासा पकडला की सगळेच मोठी मर्दुमकी गाजविल्यासारखा जल्लोष करत होते. मधूनच कुडकुडलेले हात गरम करायला आणि कॉफीचे घुटके घ्यायला उबदार केबिनमध्ये जात होतो. सुरुवातीला कडाक्याची थंडी होती (-६ डिग्री) पण सूर्य ढगांच्या मागून बाहेर आला तशी ती कमी (-४ डिग्री) झाली होती... झालो, केवळ दीड दिवसातच मी अर्धा "नॉर्वेकर" झालो... -४ डिग्री तापमानाला "कमी थंडी" म्हणायला लागलो +D!
दुपारचे बारा वाजले... सूर्य बराच वर आला होता... म्हणजे हा येsssssssssssवढा, क्षितिजाच्या जेमतेम दोन अंगुळे वर +D (?!)
इथून पुढे आता तो परत खाली जाऊ लागणार होता ! आता प्रकाशातली निळाई जाऊन पडलेल्या स्वच्छ उन्हात दूरपर्यंत स्पष्ट दिसू लागले होते. किनाऱ्यावरच्या छोट्याछोट्या वस्त्या, त्यांतली निष्पर्ण झाडे व त्यांच्या पार्श्वभूमीवरच्या बर्फाच्छादीत टेकड्या आणि बरेच निरभ्र झालेले नितळ निळे आकाश... सगळे कसे अगदी कसबी चित्रकाराने काढलेल्या सुंदर चित्रासारखे दिसत होते...
.
सुंदर देखावा पाहून जेवढा आनंद झाला तितकाच, किंवा काकणभर अधिकच आनंद निरभ्र आकाशामुळे ऑरोरा दिसण्याच्या वाढलेल्या शक्यतेने झाला. (आता हा बदमाश ऑरोरा दिसल्याशिवाय काय मनाला स्वस्थता मिळणार नाही... अर्थात लहानपणापासून ढुशी देणारे स्वप्न आता इथे आल्यावर चैनीने थोडेच राहू देणार होते?)
आतापर्यंत बरेच मासे गळाला लागले होते :). सगळ्यांचे हात गारठून तक्रार करू लागले होते. कप्तानाने मासे कापून साफ करायला सुरुवात केली होती. कसबी शेफसारखे सफाईने माशांची कातडी आणि काटे काढून 'फिले / फिये' कशा बनवायच्या याचे उत्तम प्रात्यक्षिक आम्हाला त्याने दाखवले आणि "हेच मासे वापरून गाईड तुमच्या करता लंच बनवणार आहे" असे म्हणाला.
गारठलेले सगळेजण केबिनमध्ये येऊन कॉफी आणि चॉकलेट बरोबर गप्पा मारू लागलो. थोड्या वेळात गाईड-कम-शेफ़ने बनवलेले माशांचे सूप, उकडून गार्नीश केलेला माश्यांचा मेन कोर्स, उकडलेले बटाटे आणि पाश्च्यात्य पद्धतिच्या उकडलेल्या मिश्र भाज्या असे जेवण समोर आले. बेत बेताचाच होता, पण नुकतेच स्वतः पकडलेले ताजे मासे-- आणि त्यातही कॉड सारखा चवदार मासा-- यामुळे मजा आली. शिवाय मासे पकडताना झालेल्या गंमतीही तोंडी लावायला होत्या... त्यांनीतर जेवणाची रंगत अजूनच वाढवली.
जेवण संपले आणि कप्तान "आता परत जायची वेळ झाली, निघूया का? " असे विचारायला आला तेव्हा ध्यानात आले की सफारीचे चार तास संपले ! येवढ्या लवकर चार तास संपले? इथे हिवाळ्यात दिवस लहान होतो, तसे तास आणि मिनिटेपण लहान होतात की काय?
परतीचा प्रवास पण आमच्या गप्पांत पटकन संपला. प्रवासात कधी कधी असा मस्त गट जमतो की जसे काही सगळे मित्र घरापासून एकत्र सफरीला आलो आहोत ! आणि असा प्रवास मनात कायम घर करून राहतो.
परतीच्या प्रवासात टिपलेली काही दृश्ये...
.
हा ट्रुम्सोचा पूल... त्याच्याखालून मोठमोठी जहाजे आरामात पलीकडे जाऊ शकतात इतका उंच आहे.
परत बंदरावर पोचलो तेव्हा दुपारचे दोन वाजले होते आणि ट्रुम्सोची संध्याकाळ सुरू झाली होती... सावल्या लांब होऊ लागल्या होत्या. माझा पुढचा कार्यक्रम परत त्याच बोटीने रात्री आठ वाजता "नॉर्दर्न लाइटस् डिनर क्रूझ" हा होता. म्हणजे सहा तास मोकळे होते. तडक हॉटेलवर जाण्याऐवजी जरा ट्रुम्सोमध्ये चक्कर मारायचे ठरवले. काल अंधारात अनोळखी वाटणारे नवीन शहर दिवसाच्या उजेडात आज जरा ओळखीचे आणि मैत्रिपूर्ण वाटू लागले. हा ट्रुम्सोचा हमरस्ता, जिथे मी काल रात्री हातमोजे खरेदी केले होते.
दिवसाच्या उजेडात तो अधिक आकर्षक दिसत होता. काँक्रिटच्या जंगलांपेक्षा हे असले मूळ संस्कृतीशी नाते सांगणार्‍या इमारती असलेले रस्ते मला जास्त मोहवतात...
.
.
दोन तास असंच गावभर भटकत राहिलो. जसा सूर्य क्षितिजाखाली गेला तसे तापमान वेगाने खाली येऊ लागले. -२ अंशापर्यंत वर आलेले तापमान आता तीन चार अंशांनी नक्कीच खाली गेलं असणार. कुडकुडणारी पावले आपोआपच हॉटेलच्या दिशेने वळली. रूमवर आलो तेव्हा साडेचार वाजले होते. अजून बराच वेळ मोकळा होता. थोडा थकवा आला होता आणि रात्रीच्या ऑरोरा क्रूझसाठी ताजेतवाने राहता यावे यासाठी दोन तास झोप घेण्याचा निर्णय घेतला.
(क्रमश: )
गजर सातचा लावला होता पण साडेपाचलाच जाग आली. आता ताजेतवाने वाटत होते. येवढ्या लांब फिरायला येऊन उगाच लोळत राहण्यापेक्षा खोलीबाहेर पडा आणि काय ते जिवाचं ट्रुम्सो करून घ्या, इथं काय परत परत येणार आहेस? असं मनाला बजावून पंधरा मिनिटात सगळा सरंजाम पेहरून बाहेर पडलो. थंडीचा जोर वाढला आहे हे हॉटेलबाहेर पहिले पाऊल टाकताच समजलं. अंधारही बराच दाटून आला होता. पण दुपारच्या भटकंतीमुळे ट्रुम्सो आता पहिल्या दिवसाप्रमाणे अनोळखी वाटत नव्हतं. आता उरलेल्या तासाभरात हमरस्ते सोडून फिरायची सुरसुरी आली. हमरस्ता सोडून दोनतीन गल्ल्या आत गेलो की मग कुठल्याही पॉश शहराचा मेकअप केलेला मुखवटा सोडून खरेखुरे दर्शन होते... माझा हा फार जुना छंद आहे...
.
.
.
भटकताना दिसलेली काही विशेष ठिकाणे...
Kulturhuset उर्फ कल्चरल सेंटर
Bibliotek उर्फ वाचनालय
तासभर भटकलो. मग थंडी खूपच वाढली. विचार केला, ऑरोरा बघायचा म्हणजे रात्री बराच वेळ बोटीच्या उघड्या डेकवर राहायला लागणार आहे. चला परत हॉटेलवर थोडा वेळ वातानुकूलित उबदार वातावरणात बसून मग बोटीवर जाऊ. हॉटेलच्या लॉबीत एका बाजूला आर्क्टिकचा राजा उभा होता. आतापर्यंतच्या गडबडीत त्याच्याकडे लक्षच गेले नव्हते. त्याच्याबरोबर फोटो काढून घेण्याचा मोह आवरला नाही...
Polar Bear (Ursus maritimus) उर्फ ध्रुवीय प्रदेशातले अस्वल हा भूमीवर राहणारा जगातील सर्वात मोठा मांसाहारी प्राणी आहे. पूर्णं वाढीच्या नराचे वजन ३५० ते ७०० किलोपर्यंत असते. ही अस्वले फक्त सतत बर्फाळ प्रदेशातच राहू शकतात आणि आता पर्यावरणाच्या वाढत्या तापमानाने नष्ट होण्याच्या मार्गावर आहेत की काय अशी भिती व्यक्त केली जात आहे. थंडीच्या दिवसात ती सहा महिने बर्फाच्या गुहेत निद्रिस्त असतात. पण उन्हाळ्यात ती कधीकधी नॉर्वेच्या अती उत्तरेकडील फिनमार्क काऊंटीमध्ये दिसतात.
एवढं सगळं झालं तरी सव्वासातच वाजले होते... मला ऑरोराचे वेध लागले होते आणि वेळ फारच हळू हळू पुढे सरकत होता. मग ठरवले की आता चला बोटीवर... सकाळी कप्तान आणि गाइडची ओळख झाली आहेच. बंदर पाचच मिनिटावर होते. बोटीवर जाताना त्याचे रात्रीचे मनोहारी रूप दिसले...
.
चाळीस एक मिनिटे अगोदर बोटीवर पोचलो. पण कप्तान आणि गाइडने स्वागत केले आणि गरमागरम कॉफीही दिली. नॉर्वेजियन लोक एकदम साधे आणि दिलखुलास आहेत. बर्‍याच पश्चिम युरोपीय देशांत दिसणारी आढ्यताखोरी किंवा वरचढपणा नावालाही नाही. मला भेटलेले सारेच नॉर्वेकर हसरे, मनमिळाऊ आणि मैत्रिपूर्ण स्वभावाचे होते. इतर प्रवासी यायला लागेपर्यंत तीस पस्तीस मिनिटे आम्ही मोकळेपणाने गप्पा मारल्या. दहापर्यंत एकदोन करत सगळे सोळा प्रवासी जमा झाले. आमचे जहाज शहराच्या दिव्यांपासून दूर समुद्राच्या मार्गाने जाऊ लागले...
गाइड-कम-शेफने जेवण वाढायला सुरुवात केली. म्हणाली लवकर जेवून घ्या नंतर ऑरोरा दिसायला लागला तर उपाशी राहाल किंवा एखादा महत्त्वाचा क्षण निसटून जाईल. जेवण सकाळी पकडलेल्या माश्यांचेच होते आणि मेन्युही तोच होता. सकाळच्या सफरीतला मी एकटाच या सफरीत होतो. पण मासे चवदार असल्याने काही वाटले नाही...
जरा मोठा समुदाय असल्याने अर्थातच आपापल्या जेवणाच्या टेबलावरच्या प्रवाशांचे गट पडले आणि खेळीमेळीत जेवण सुरू झाले. जेवण संपत आले होते तेवढ्यातच कप्तान ब्रिजवरून खाली आला आणि म्हणाला, "चला, चला, लवकर. ऑरोरा दिसायला सुरू झाला आहे." सगळेजण जेवण सोडून धावतच निरीक्षण टेरेसवर गेलो. ऑरोराचा पहिला फराटा सुरू झाला होता...
क्षितिजापासून आकाशाच्या साधारण २५-३०% टक्के उंचीपर्यंत एक हिरवट झाक असलेला पांढऱ्या प्रकाशाचा फराटा तयार झाला होता. हळू हळू तो वाढत जवळजवळ डोक्यावरून पलीकडच्या क्षितिजाकडे पसरू लागला. त्याच वेळेस विरुद्ध दिशेने तसाच एक फराटा क्षितिजावर अवतरून पहिल्याच्या दिशेने वर येत होता. साधारण १०-१५ मिनिटांत ते एकमेकाला भिडले आणि आकाशात आमच्या डोक्यावर एक कमान तयार झाली !
सूर्य ही एक अणुभट्टी असून तिच्यात चार हायड्रोजन अणूंचा संयोग करून एक हेलियमचा अणू बनण्याची क्रिया प्रचंड मोठ्या प्रमाणावर अव्याहत चाललेली आहे. दर मिनिटाला हजारो टन हायड्रोजनचे हेलियममध्ये रूपांतर करण्याच्या या प्रक्रियेत इतकी प्रचंड ऊर्जा बाहेर पडते की सूर्याच्या अंतरंगाचे तापमान दीड कोटी अंश सेल्सियस पेक्षा जास्त असते आणि पृष्ठभागावरचे ६००० अंश सेल्सियस पेक्षा जास्त असते. थोडक्यात सूर्यामध्ये सतत लक्षावधी अणूसंयोगी अणुस्फोट होत असतात. या प्रक्रियेत वेगळे झालेले भारीत इलेक्ट्रॉन्स आणि प्रोटॉन्स प्रचंड वेगाने सूर्यांभोवतीच्या अवकाशात सौर वाऱ्यांच्या स्वरूपात पसरतात. जेव्हा हे कण पृथ्वीच्या वातावरणात घुसतात आणि प्राणवायू व नत्रवायूच्या अणूंवर आदळतात तेव्हा प्रकाशाच्या वेगवेगळ्या आकृत्या तयार होतात... हे आहे ऑरोराचं अत्यंत सोपे स्पष्टीकरण.
नंतर बराच वेळ तो प्रकाशझोत आकार बदलत राहिला आणि त्याच्या बाजूला तसलेच पण त्याच्या मानाने बरेच छोटे फराटे निर्माण होत राहिले...
.
.
ऑरोराच्या उजेडाची प्रखरता कमी असते तसेच त्याचा आकार सतत बदलत असतो त्यामुळे त्याचा पॅनोरामिक व्ह्यू घेणे शक्य नसतो ह्याचे फार दुःख झाले. मात्र कॅमेऱ्यामधल्या काही सोयींनी हे रंग नीट पकडता येतात. साधारणपणे ISO १६०० पेक्षा जेवढा जास्त व अ‍ॅपरचर जेवढे जास्त तेवढे चांगले. ट्रायपॉड वापरून एक्सपोजर १० ते ३० सेकंद ठेवून जास्त चांगली चित्रे येतात. एक्सपोजरची वेळ प्रकाशाच्या प्रखरपणावर व फोटो काढण्याच्या जागेवर अवलंबून असते: कमी प्रखर ऑरोराला जास्त वेळ; हालणाऱ्या बोटीवर असल्यास शक्य तेवढी कमी वेळ, इ… हे सगळे जरा प्रयोग करूनच ठरवावे लागते. खूप जास्त एक्सपोजर ठेवल्यास बदलणाऱ्या प्रकाशझोतांचे फोटो फज होतात. मानवी डोळ्यांच्या जडणघडणीमुळे रेटायनामधले रंग दाखवणारे शंकू कमी उजेडातले रंग नीट पाहू शकत नाहित. त्यामुळे प्रकाशाचे रंग फोटोत (अधिक वेळेच्या एक्सपोजरमुळे) डोळ्यांनी दिसतात त्यापेक्षा अधिक स्पष्ट दिसतात. मात्र प्रकाशाचा नाट्यमय नाच डोळ्यांनी बघायला जी मजा येते ती केवळ अवर्णनीय आहे.
पाऊण तास हा ऑरोराचा खेळ पाहून समुद्रावरच्या वार्‍याने सगळेच कुडकुडू लागले होते. खाली केबिनमध्ये कॉफी घ्यायला गेलो आणि साहजिकच सहप्रवाशांच्या बरोबर थोड्या गप्पा सुरू झाल्या. वीसेक मिनिटे झाली असतील तेवढ्यात कप्तान परत केबिनमध्ये आला आणि म्हणाला, "टेरेसवर चला. ऑरोराचे नवीन प्रकाशझोत तयार झाले आहेत." सगळे परत आपली थंडीनिरोधक आयुधे चढवून परत वर गेलो... आणि काय सांगावे... केवळ अत्यानंद ! आम्ही खाली गेल्यामुळे बहुतेक ऑरोरा रागावला असावा... त्याने आकाशात नुसता रोषणाई सुरू केली होती...पुढच्या तासाभरात पुर्वी फोटोत बघितलेल्या प्रकाशांच्या जवळ जवळ सगळ्या आकृत्यांचे त्याने प्रदर्शन मांडले आणि आकाशाचा अर्धा भाग पूर्णपणे भरून टाकला. आम्ही सगळे बोचरी थंडी आणि सागरी वाऱ्याचे झोत विसरून निसर्गाचा हा चमत्कार बघत आणि सहप्रवाशांचे वेगवेगळ्या चमत्कारिक आकारांकडे लक्ष वेधत राहिलो. काही निवडक फोटो खाली देत आहे...
.
.
.
.
.
.
.
यातले काही फोटो आम्ही सहप्रवाशांनी एकमेकाशी देवाणघेवाण केलेल्यापैकी आहेत. कारण आकाशाच्या एवढ्या मोठ्या भागावर चालणारा निसर्गाचा एवढा मोठा खेळ एका कॅमेर्‍यात पकडणे मानवी आणि कॅमेर्‍यांच्या शक्तीबाहेरचे होते. कप्तानानेही सांगितले की त्याने अनेक वर्षांत इतका दमदार ऑरोरा बघितला नव्हता. अनेकदा आठवडाभर वाट पाहूनही एखादा फुसका प्रकाशझोतही न पाहता परत गेलेले लोकांची उदाहरणेही त्याच्या अनुभवात होती. या पार्श्वभूमीवर मला दुसर्‍या दिवशीच माझे या सहलीतील एक नंबरचे आकर्षण पुरेपूर दिसले होते यासारखी आनंदाची गोष्ट अजून काय असणार?
जे काय बघितले ते अवर्णनीय होते... अनेक वर्ष टोचणी देणारे मन तृप्त झाले आणि आज पूर्ण समाधानाने झोप आली.
अरोरा बोरिआलिस फक्त ध्रुवीय प्रदेशांत का दिसतं?
सौरवार्‍यांच्याबरोबर आलेले प्रोटॉन, इलेक्ट्रॉन आणि इतर कण हे विद्युतभारीत (व म्हणूनच चुंबकीय गुणधर्म असणारे) असतात. त्यामुळे ते पृथ्वीच्या चुंबकीय क्षेत्राने दूर ढकलले जातात व पृथ्वीच्या पलिकडे जाऊन एकत्रीत येतात आणि परत मागे खेचले जातात व पृथ्वीच्या वातावरणातील अणूंवर आदळून प्रकाश निर्माण होतो.
नदीच्या प्रवाहात असलेल्या दगडाभोवती जसा पाण्याचा प्रवाह वाहतो व दगडाच्या मागच्या बाजूस पाणी दगडाच्या दिशेने खेचले जाते तसेच होते. त्यामुळे ऑरोरा हा दोन्ही ध्रुवप्रदेशातच आणि तेही जास्तकरून ६५ ते ७५ अक्षांशाच्या मधील पट्ट्यामधे दिसतो. परंतू अधिक प्रबळ सौरवार्‍यांमुळे तो उत्तर ब्रिटनपर्यंत दिसल्याची क्वचीत उदाहरणे आहेत.
उत्तर ध्रुवाजवळ दिसणार्‍या प्रकाशाला ऑरोरा बोरियालीस व दक्षिण ध्रुवाजवळ दिसणार्‍या प्रकाशाला ऑरोरा ऑस्ट्रॅलीस अशी नावे आहेत.
या चित्रात पृथ्वीचे विद्युतचुंबकीय क्षेत्र दिसते आहे... सौरवारे याला वळसा घालून पलिकडे जातात आणि त्यांच्या उर्जेने पलिकडचा भाग चपटा होत होत सौरवारे पृथ्वीकडे खेचले जाऊन वातावरणात घुसले की त्यांचे हवेतल्या अणूंबरोबर होणार्‍या टकरीने ऑरोरा निर्माण होतो.
सौरवार्‍यातले कण विद्युतचुंबकीय तत्वांनी भारीत असतात म्हणून ते पृथ्वीच्या चुंबकीय ध्रुवांकडे (जे भौगोलीक ध्रुवांच्या जवळपास आहेत) प्रामुख्याने आकर्षीत होतात. त्यामुळे ऑरोरा फक्त ध्रुवीय प्रदेशात डोळ्यांनी नीट दिसण्याएवढा प्रभावी असतो.
ऑरोरा फक्त ध्रुवीय भागात दिसतात याचं कारण पृथ्वीचं चुंबकीय क्षेत्र. हे भारीत कण चुंबकीय क्षेत्रामुळे चुंबकीय ध्रुवांकडे फेकले जातात. तिथे वातावरणातले ऑक्सिजन आणि नायट्रोजनचे अणू या कणांमधली ऊर्जा शोषून घेतात. ही उसनी ऊर्जा बाहेर टाकली जाते तेव्हा असा प्रकाश दिसतो. या प्रकाशाचा रंग सूर्याकडून येणार्‍या कणांच्या ऊर्जेवर आणि कोणते अणू ही ऊर्ज शोषून घेत आहेत त्यावर अवलंबून असतो.
सुदैवाने किंवा दुर्दैवाने पृथ्वीचे चुंबकीय आणि भौगोलिक ध्रुव एकमेकांपासून फार लांब नाहीत. त्यामुळे ध्रुवीय प्रदेशातच ऑरोरा दिसतो. क्वचितच कधी सूर्यातून फार प्रमाणात भारित कण बाहेर फेकले गेले तर खालच्या अक्षांशांनाही ऑरोरा दिसतो. पण ते प्रमाण फारच कमी आणि रंगही एवढे दर्शनीय नसतात.
(क्रमशः)
आजचा ट्रुम्सोमधला तिसरा दिवस. कालच्या ऑरोराच्या दर्शनाने सकाळचा वेळ जरासा तरंगतच होतो ! लवकर उठून न्याहारी करून तयार झालो. कारण आजचा पूर्ण दिवसाचा कार्यक्रम होता आणि तो सकाळी ८:४५ लाच सुरू होणार होता. हॉटेलबाहेर पडलो तेव्हा बऱ्यापैकी अंधारलेले होते. बसने साधारण दीड तास दूर असलेल्या बर्फावरच्या बाइकच्या (स्नोमोबाइल) सफारीच्या 'कँप टामोक' या ठिकाणाकडे आम्ही निघालो. रात्री निरभ्र असणारे आकाश परत ढगांनी पूर्णपणे झाकोळून गेले होते. रात्री बरीच बर्फवृष्टी झालेली दिसत होती.
टामोक कँप पर्यंतच्या रस्ताभर बर्फाळ प्रदेशाच्या सौंदर्याचे केवढे तरी नमुने बधायला मिळाले. एकरंगी बर्फ पृथ्वीवर मोठ्या प्रमाणात पडला की किती सुंदर किमया करू शकतो ते स्वतःच्या डोळ्यांनी बघितल्याशिवाय कळणे कठीण आहे...
.
.
.
.
मधूनच नुकत्याच क्षितिजावर डोकावणाऱ्या सूर्याची कोवळी किरणे पडून बर्फाच्छादित डोंगरांची शिखरे रक्त-सोनेरी रंगांनी चमकत होती...
जसजसे आम्ही किनारपट्टी सोडून नॉर्वेच्या अंतर्भागात जाऊ लागलो तशी गोड्या पाण्याची गोठलेली तळी दिसू लागली...
हे सगळे नवीन प्रकारचे सृष्टीसौंदर्य पाहत दीड तास कसा संपला ते कळलेच नाही. टामोक कँप समुद्रसपाटीपेक्षा २५० मीटर उंच डोंगराळ भागात आहे. येथून सुरू होणारा सफारी ट्रॅक १५ किमी वरील समुद्रसपाटीपेक्षा ८५० मीटर अधिक उंचीवरघेऊन जातो. हे टामोक कँपचे पहिले दर्शन, इथे बसमधून उतरून साधारण १०० मीटर पायी जायला लागते...
येथे सगळ्यात प्रथम प्रत्येकाला त्याच्या आकारमानाप्रमाणे खास थंडी निरोधक ओव्हरऑल, स्नो बूट, ग्लोव्ह्ज, गरम माकडटोपी आणि हेल्मेट मिळाले. हे सगळे चिलखती सामान अंगावर चढवताना सगळ्यांचीच होणारी त्रेधातिरपीट पाहून बरीच करमणूक झाली. अर्ध्या तासांत हे सगळे घालून तयार झाल्यावर स्नोमोबाइल चालविण्यावर एक प्रात्यक्षिकासह वर्ग झाला. तसे हे वाहन अवजड असले तरी चालवायला फार शिक्षणाची जरूरी नाही. गियर नसलेल्या ल्युनासारख्या वाहनाला चालविण्यासाठी लागणारे ज्ञान पुरे असते... पण ही तुलना येथेच संपते. स्नोमोबाइलचे गियर ऑटोमॅटिक व इंजिन खूप शक्तिमान असते. अ‍ॅक्सलरेटर नीट ताब्यात ठेवला नाही तर गाडी बाँडपटात दाखवतात तशी उडी मारते ! शिवाय बर्फासारख्या गुळगुळीत पृष्ठभागावरून चालवायची असल्याने वळणावरून व चढण-उतरणीवरून फार काळजी पूर्वक आपल्या शरीराचा भार डावी-उजवीकडे करावा लागतो... हे जमले नाही तर गाडी सहजपणे बाजूवर लोळण घेते ! गाड्यांच्या दर गटाबरोबर एक प्रशिक्षित गाईड असतात. ही गाडी चालवायला ड्रायव्हिंग लायसेंस आणा असे सांगितले होते. पण त्याची खात्री न करता एका डिस्क्लेमरवर सही केली तरी ठीक आहे असे सांगितले.
आमच्या गटात अंदाजे पंधरा गाड्या आणि दोन गाइड होते. मी थोडा मागे राहिलो होतो ते पथ्थ्यावरच पडले. कारण एका गाडीवर दोन जण बसवत होते आणि जातानाचे १५ किमी पहिल्याने गाडी चालवायची आणि परतीचे १५ किमी दुसर्‍याने असा नियम होता. माझा नंबर आला तेव्हा मी एकटाच उरलो होतो. गाइड म्हणाला, "आता तुम्हालाच एकट्याला सर्व वेळ गाडी चालवावी लागेल." मी त्याला "नो प्रॉब्लेम." म्हणालो पण एकट्याच्या हातात सर्वकाळ गाडी राहणार या कल्पनेने मनात मात्र फार खूश झालो होतो ;). एकटाच गाडी चालवत असल्याने फोटो मात्र जरा कमी काढायला मिळाले. अर्थात त्याची कसर मधे मधे आमच्या सहप्रवाशांनी बर्फात (गाडीसह) लोळण घेऊन आणि गाडी थांबवून फोटो काढण्याला फुरसत देऊन काही प्रमाणात भरून काढली +D.
पहिल्या पाच मिनिटातच ही पहिली आडवी झालेली गाडी...
मग अजून पाच मिनिटात दुसरीने लोळण घेतली...
सफरीचा मार्ग खरोखरच अ‍ॅडव्हेंचर सफारी असावी असाच निवडला होता. झाडाझुडुपातला अरुंद मार्ग, चढण-उतरण, ३०-४० अंशातल्या टेकडीचा उतार, वगैरेंनी हि नवखी गाडी चालवताना पहिल्यांदा बरेच दडपण आले. सगळीकडे भुसभुशीत बर्फ. थोडेसे नियंत्रण जाऊन चिंचोळा ट्रॅक सोडून गाडी बाहेर गेली की लोटांगण नक्की. पहिला थांबा साधारण ५ किमी वर होता. तोपर्यंत बराच धीर चेपून मजा यायला सुरुवात झाली होती. आडवी झालेल्या गाडीला सरळ करण्यात हातभार लावता लावता पटकन फोटो काढायला थोडासा वेळ मिळायचा...
.
अस्मादिक...
पाच किमीवरचा पहिला "पिट् स्टॉप"… येथे मुख्य गाइडने परत एकदा गाडी-लोळण-विरोधक सूचना दिल्या...
आणि आमची सफारी परत मार्गाला लागली...
तोपर्यंत मंडळी बर्‍यापैकी सरावली होती. गाइडने सफारीचा वेगही वाढवला. आता झाडाझुडुपाच्या रस्त्यावर व चढण उतारावर मजा यायला सुरुवात झाली होती. मात्र एका टेकडीच्या उतारावरच्या ४० अंशाच्या तिरक्या आडव्या रस्त्याने रक्तातले अ‍ॅड्रीनॅलीनचे प्रमाण वाढवले, कारण डाव्या बाजूला दोन मीटरवर एक अंदाजे ५० मीटर खोल दरी होती! (म्हणजे ५० मीटर खोलीवर बर्फ दिसत होते... बर्फ किती खोल आहे ते माहित नाही ! +D ) मात्र तो रस्ता संपेपर्यंत पूर्ण धीर चेपला होता आणि गाडीवरही चांगला ताबा आला होता. आता जरा मोकळीक मिळाली की गाडी ६०-७५ च्या वेगाने हाणायला मजा येऊ लागली होती. मग मात्र १५ किमी कसे संपले ते कळलेच नाही !
हा अर्ध्या सफारीवरचा थांबा...
ह्या सफारी थांब्याचे ठिकाणाचे विशेष म्हणजे ते नॉर्वे, स्वीडन आणि फिनलंड या तीन देशांच्या सीमा एकमेकाला भिडतात त्या ठिकाणापासून अगदी काही किमी वरच आहे.
खालच्या चित्रात दिसणार्‍या डोंगरांच्यापैकी डावीकडची जवळची टेकडी नॉर्वेमध्ये आहे तर दूरवर दिसणार्‍या डोंगरांपैकी उजवीकडचे स्वीडनमध्ये व डावीकडचे फिनलंडमध्ये आहेत...
आतापर्यंत फक्त चित्रपटांत पाहिलेले नाक आणि मिशीवर जमणारे बर्फ माझ्या चेहर्‍यावरही जमा झाले होते हे चेहरा पुसताना ध्यानात आले. थोडावेळ निसर्गसौंदर्य बधून व फोटो काढून आम्ही परतीच्या प्रवासाला लागलो. यावेळी थोडी वेगळी वाट करून गाइडने आम्हाला चारी बाजूंनी डोंगरांनी वेढलेल्या एका संपूर्ण गोठलेल्या तळ्यावर नेले आणि सांगितले की, "अजून दुसरी एवढी सुंदर सपाट जागा तुम्हाला येथे मिळणार नाही. अगदी वेगाने गाडी चालवा आणि काय करामती करायच्या असल्या तर करून घ्या. फक्त त्या पलीकडच्या उंच डोंगराच्या उतारावर जाऊ नका. तेथे बरेच भुसभुशीत बर्फ आहे, अडकून पडाल. "मग काय मजाच मजा ! तळे साधारण ३ किमी X २ किमी आकाराचे असावे. तळ्याच्या सपाट पृष्ठभागावर गाडी ९०-९५ च्या वेगाने हाणतानाची आणि बाजूच्या टेकड्यांच्या ३०-४० अंशाच्या उतारावरून नेतानाची मजा पुरेपूर उपभोगली.
तळ्याच्या दुसर्‍या टोकावरून काढलेला आमच्या सहप्रवाशांचा फोटो (दूरवर दिसणारे ठिपके ते तेच, एकाच्या गाडीचा हेडलाईट चालू आहे) ...
गाइडने नको म्हटले असतानाही दोन वीर त्या उंच डोंगरावर चढाई करू लागले... एकजण वीसेक मीटर वर जाऊन आडवा झाला तर दुसरा पहिल्या पाच मीटर मध्येच गारद झाला ! मात्र गाइडने फार चिडाचीड न करता त्याचे कौशल्य वापरून त्यांना सोडवले...
या टेकडीच्या उतारावरून ७०-७५ च्या वेगाने जाताना खूप मजा आली...
४५ मिनिटे अशी मजा केल्यावर आमची तुकडी परतीच्या मार्गाने कँपकडे परत निघाली...
आतापर्यंत स्वतःच स्वतःला स्नोमोबाइल चॅम्पियन असल्याचे सर्टिफिकेट देऊन त्याला साजेशी गाडी दामटवायला सुरुवात केली होती... झाडाझुडूपातला रस्ता, चढउतार, टेकड्या सगळे मजेशीर वाटायला लागले होते.
आमच्या गटातल्या एकाने ठिसूळ बर्फात घुसवलेली गाडी काढायला एकदा मदत केली... आतापर्यंत बर्‍याचदा गाइड हे काम करत असताना केलेले निरीक्षण कामाला आले +D . सफारीमध्ये जाऊन-येऊन ३० आणि तळ्यावर कमीतकमी २०-२५ म्हणजे ५० किमी पेक्षा जास्त गाडी चालवूनही तिच्यावरून उतरायला जीव होत नव्हता :( . पण नाइलाज होता. सरळ सामी तंबूत जाऊन कॉफीचा आधार घेतला तेव्हा जरा बरे वाटले...
सामी म्हणजे नॉर्वे, स्वीडन, फिनलंड आणि रशियाच्या कोला पेनिन्सुला या उत्तर ध्रुवीय प्रदेशांतील मूळ रहिवासी. त्यांना लाप आणि या भूमीला लापलँड किंवा साप्मी असेही संबोधले जाते. हे लोक येथे अगदी १०,००० पेक्षा जास्त वर्षांपासून वस्ती करून आहेत. साप्मीची जमीन अनेक खनिजांनी आणि खनिज तेलाने समृद्ध आहे... आणि याचा मोठा वाटा नॉर्वेच्या समृद्धीमध्ये आहे. नॉर्वेजियन सामी लोकांची स्वतःची लोकसभा (सामी पार्लमेंट) आहे. सामी पार्लमेंटने पास केल्यानंतरच सामी लोकांसंबंद्धीचे कायदे नॉर्वेच्या राष्ट्रीय पार्लमेंटमध्ये मांडले जातात.
टामोक कँप सामी लोक चालवतात. तेथे प्रवाशांची सोय पारंपरिक सामी तंबूत केलेली होती आणि गाइडही पारंपरिक वेषभूषेत होते. तंबू मात्र आता रेनडियरच्या कातड्यापासून न बनवता अधिक थंडी निरोधक कृत्रिम कापडाने बनवतात. मध्यभागी शेगडी असलेले हे तंबू बरेच उबदार असतात. तसेच त्या शेगडीचा चहा-कॉफी गरम ठेवण्यासाठीही दुहेरी उपयोग होतो...
सामी तंबू... बाहेरून...
आणि आतून...
सामी गाइड
या तंबूत आम्ही चहा-कॉफी-सूप-ब्रेडचा आस्वाद घेत आराम केला. यावेळी सकाळी बसमध्ये ओळख झालेल्या एक जर्मन लेखिके बरोबर गप्पा मारत वेळ मजेत गेला. या बाईसाहेबांनी जवळ जवळ तीन दशकांपूर्वी लहान मुलांकरिता गोष्टी आणि प्रवासवर्णने लिहायला सुरुवात केली. आता आर्थिक मंदीमुळे लहान मुलांच्या संबद्धीचे साहित्य मागे पडल्याने सद्द्या त्या अ‍ॅडव्हेंचर टूरिझमबद्दल लिहितात. त्यांसंबंधातच त्या टामोक कँपमधील मुख्य गाइडची मुलाखत घेण्यासाठी आलेल्या होत्या. त्यांच्या भ्रमंतीतले मजेदार अनुभव ऐकत तासभर वेळ मजेत गेला.
मग गाइडने दिलेले स्नो शूज घालून "स्नो शूईंग" करायला निघालो. ही खास बर्फात चालाण्याची पादत्राणे जरी नवीनच पडलेल्या भुसभुशीत बर्फावरून चालायला मदत करत असली तरी ते जरा जिकिरेचच काम आहे. मात्र ती पायात घालून कँपातल्या जंगलात गेलो आणि घेतलेल्या कष्टाचे चीज झाले...
.
.
.
.
दोन तास सहप्रवाशांबरोबर मस्ती करत, बर्फात स्नो शू मध्ये पाय अडकून पडत-धडपडत, एकमेकाला आधार देऊन उभे करत बरीच दमणूक करून घेतली. काही जणांच्या लोटांगणांनंतर आम्ही शोध लावला की स्नो शू ला ‘रिव्हर्स गिअर’ नसतो ! तेव्हा उलट जायचे असेल तेव्हा गोलाकार चक्कर मारून जा ! या लाबलचक पादत्राणाचा मागचा भाग पुढच्यापेक्षा खूपच लांब असतो आणि तो पाय उचलल्यावर वजनाने जरासा खालीच राहतो. म्हणून मागे पाऊल टाकायला गेले की तो बर्फात रुतत जातो आणि आपण बर्फात लोटांगण घालतो. इतके सगळे कळले तरी फोटो काढताना योग्य कोन आणि चौकट साधण्यासाठी जरा मागे पाय टाकला की आपण काय विसरलो हे आपली पाठ बर्फाला स्पर्श करण्या अगोदर कळते... पण तितक्यातही बर्‍याचदा खूप उशीर झालेला असतो ! पण याचा एक फायदा झाला. मुद्दाम बर्फात लोळलो असतो तर लोकांनी विचित्र नजरेने पाहिले असते. या निमित्ताने मात्र सगळ्यांनी बर्फात लोळण्याचा आनंद घेतला !
मधूनच जंगलाच्या ट्रेलवरून जाणारी ही डॉगस्लेड दिसली...
मीटरभर खोल बर्फातून डोके बाहेर काढून सुचिपर्णी वृक्षाची काही इवलीशी पोरं त्या बर्फाला वाकुल्या दाखवत अभिमानाने मान वर करत होती, त्यांची पाठ थोपटली...
.
जसे दुपारचे अडीच तीन वाजले तसे लापलँडची संध्याकाळ झाली आणि अस्ताला गेलेल्या सूर्याची क्षितिजावर रेंगाळणारी किरणे बर्फाच्छादित पर्वतशिखरांना सोन्याने मढवू लागली...
थोड्यावेळाने सूर्य बराच खाली गेला आणि पर्वतशिखरांवरची आरास क्षितिजाजवळ रेंगाळणार्‍या ढगांवर गेली...
बर्‍यापैकी अंधार झाला आणि आम्ही सगळे परत सामी तंबूत गोळा झालो. त्यांत ऑरोरा बघायला आलेल्या नवीन चमूची भर पडली. सगळ्यांना सूप, ब्रेड, लोणी, जॅम, चहा, कॉफी असले साधेच जेवण दिले गेले.
नंतर खास ऑरोरा स्पेशियालिस्ट गाइड आला. तो आम्हाला १०० -२०० मीटर दूर जरा उंचीवर ऑरोरा दिसण्यासाठी जास्त योग्य अशा ठिकाणी घेऊन गेला. आणि आम्ही त्या बेभरवशी निसर्गचमत्काराची वाट बघत बसलो. गाइड ऑरोराच्या गोष्टी सांगून आमचे मनोरंजन करत असला तरी सगळ्यांचे डोळे आकाशाकडेच लागलेले होते. बराच वेळ वाट पाहायला लागल्यानंतर गाइडने एक धूसर उजेड दाखवून तो ऑरोरा आहे असे सांगितले. कालची आतिषबाजी पाहिलेली असल्याने प्रथम मला ती गाइडची चलाखी वाटली. पण कॅमेरा तर धूसर हिरवा प्रकाश दाखवत होता... जवळच्या गावातला ढगांवर प्रतिबिंबित झालेला प्रकाश फोटोत पिवळा-नारंगी दिसतो.
मग मात्र आशा वाढली. आता रोषणाई सुरू होईल मग रोषणाई सुरू होईल असे करत करत कुडकुडत दोन अडीच तास काढले. मध्ये एकदा जवळच्या सामी तंबूत जाऊन गरम हवा खाऊन आलो. दोनदा गाइडने एका स्थानिक बेरीचे गरम गरम चवदार पेय प्यायला दिले. आमच्या कालच्या अनुभवाच्या कहाण्यांना मात्र भरपूर भाव मिळाला ;) पण ऑरोराने मात्र निराशा केली. आजचा आणि पहिल्या दिवसाचा अनुभव जमेस धरून ऑरोराच्या बेभरवशी कारभाराची पूर्ण खात्री पटली आणि कालचा दिवस किती भाग्याचा हे आज नीट कळले.
गाइडला असे निराश झालेले प्रवासी पाहण्याची सवय होती. त्याने गेल्या काही वर्षांमध्ये काढलेल्या खास फोटोंच्या सीडीज प्रवाशांना "उत्तेजनार्थ बक्षीस" म्हणून देऊन त्यांचे सांत्वन केले. नाईलाजाने सर्वजण परतीच्या बसमध्ये चढले.
ही आहेत त्या सीडीमधली काही चित्रे...
.
.
.
(क्रमशः )
आज सहलीचा चवथा आणि ट्रुम्सोमधला शेवटचा दिवस... कालच्यासारखा जरासा लवकरच सुरू झाला. नऊ वाजता रेनडियर सफारीची बस येणार होती. भरभर आटपून न्याहारीला गेलो आणि नेहमीप्रमाणे खिडकीशेजारची जागा पकडली. आज रविवार असल्याने रस्त्यावर नेहमीसारखी रहदारी नव्हती. रस्त्याशेजारच्या जिममध्येही अंधारच होता. ट्रुम्सोकर रविवारी व्यायामालाही सुट्टी देतात असे दिसते. एकदुसरी चुकार गाडी भुर्रकन निघून जात होती.
रूमवर परत येऊन सर्व तयारीनिशी बाहेर पडलो. एस्कॅलेटरकडे जाताना त्या भल्यामोठ्या खिडकीतून कारपार्कमधल्या गाड्यांवर बरेच बर्फ साचलेले दिसले... म्हणजे कालच्या रात्री बरीच बर्फवृष्टी झालेली दिसत होती.
आकाशही बरेच ढगाळलेले होते. क्वचित बर्फाचे चुकार स्फटिक वाऱ्यावर तरंगत येऊन काना-नाकावर बसत होते. बस आम्हाला क्वालोया बेटावरच्या “फ्रिलुफ्त सेंटर” या रेनडियर सफारीच्या जागेवर घेऊन जाण्यास निघाली. प्रवास साधारण तासाभराचा होता. ट्रुम्सो बेटाबाहेर पडायला बस एका समुद्राच्या पाण्याखालच्या बोगद्यात शिरली तिथपर्यंत ठीक होते... पण बोगद्यातला चौक आयुष्यात पहिल्यांदा पाहिला...
ट्रुम्सोच्या ३.५ किमी लांबीच्या या बोगद्यात असे एकूण तीन चौक आहेत ! तसा नॉर्वे हा देश बोगदा-बहाद्दर देश आहे ! या देशात एकूण ७५० किमी पेक्षा जास्त लांबीचे तब्बल ९०० पेक्षा जास्त चारचाकी-वाहतू़कीचे बोगदे आहेत... त्यातला सगळ्यात लांब बोगदा Lærdalstunnelen (हा चारचाकी-वाहतूकीचा जगातीलही सगळ्यात लांब बोगदा आहे) तब्बल २४ किमी ५०५ मीटर लांबीचा आहे तर सगळ्यात खोल Eiksundtunnelen हा बोगदा समुद्रसपाटीच्या ७ किमी ७६५ मीटर खालपर्यंत जातो !
वाटेत मधून मधून टुमदार घरांच्या वस्त्या दिसत होत्या... काहीं घरे अगदी बर्फात मिसळून जाणाऱ्या पांढऱ्याशुभ्र रंगाची तर काही दिमाखाने उठून दिसणाऱ्या लाल-पिवळ्या रंगाची...
.
.
.
तासभराने आम्ही कँपजवळ पोहोचलो आणि सांताबाबाची गाडी आणि तिचे वाहक रेनडियर यांचे पहिले दर्शन झाले...
सर्वप्रथम कँपच्या ऑफिसमध्ये जाऊन कालच्यासारखीच थंडी निरोधक कवचकुंडले चढविली आणि मग चालत २०० मीटर दूर असलेल्या रेनडियर सफारीच्या थांब्याकडे गेलो. ३० - ४० सेंमी तरी बर्फ काल रात्री पडला होता आणि आताही भुरभूर चालू होतीच. पण कवचकुंडले आणि स्नो बूट यांच्यामुळे थंडीचा कडाका जाणवत नव्हता.
हे आहेत सामी, स्लेड आणि गाब्बा (नॉर्वेजियनमध्ये पांढऱ्या शुभ्र रेनडियरला गाब्बा म्हणतात, हे फार विरळ आहेत)...
गाड्यांची जुळवणी झाली...
आणि आमची सफारी सुरू झाली. प्रत्येक स्लेडला एक रेनडियर जोडलेला असतो आणि स्लेड एकामागे एक जोडतात... पण अश्या की मागच्या स्लेडचा रेनडियर तुमच्या मागून नाही तर बाजूने चालतो. तो असा...
अर्ध्या तासाच्या या सफरीत आमच्या गाइडने साप्मीची (लापलँडची) सगळी रूपे दाखवली. स्लेड कधी बर्फाच्या वाळवंटातून...
तर कधी बुशलँडमधून जात होती...
आतापर्यंत लापलँडची सवय झाली होती सरळ डोक्यावरची टोपी काढून वरून भुरभुरणाऱ्या बर्फ़ाचा आनंद उपभोगला. फेरी मारून आल्यावर थोडा वेळ आमच्या गाइडांबरोबर गप्पा मारल्या. गेल्या वीस वर्षांत येथे भरपूर सुधारणा झाल्या आहेत... उत्तम रस्ते, उत्तम शाळा, पर्यटन विकास, वगैरे. आता रेनडियर हे केवळ मांसाकरिता आणि पर्यटनाकरिता पाळले जातात. प्रत्येक रेनडियरला नाव ठेवलेले असते आणि त्याच्या अंगावर GPS टॅग लावलेला असतो. आपल्या हातावरच्या रेषांसारखीच रेनडियरची शिंगे त्यांची ओळख असते. उन्हाळ्यात त्यांना गवताळ भागात मोकळे चरायला सोडून देतात आणि हिवाळा आला की GPS टॅग वापरून जो तो आपले रेनडियर गोळा करतो. येथे मांसाहारी वन्य प्राणी नसल्याने आणि येथील मनुष्यप्राणी समजूतदार असल्याने एखादा रेनडियर गायब झाला असे होत नाही. ऐकायला मजा आली आणि लोकांच्या सचोटीचे आणि समजूतदारपणाचे कौतुक वाटले.
हे आमचे सामी गाइड...
दीडदोन तास बर्फात काढल्यावर सामी तंबूच्या उबेत जाणे जरुरीचे झाले.
दुपारच्या जेवणाची वेळ झाली होती. रेनडियरचे मांस आणि भाज्यांचे चवदार सूप, रेनडियर सँडविचेस आणि भाजलेले बटाटे असा बेत होता. रेनडियरचे मांस मटणापेक्षा जास्त चवदार असते.
जेवण करतानाच्या गप्पात कळले की आमच्या सहप्रवाशांत दोन मैत्रीणी सहलीला आल्या होत्या. त्यातली एक मूळची मुंबईची पण आता आयर्लंडमध्ये बँकर आणि दुसरी मूळची नेपाळची पण आता फ्रांन्समध्ये एरोनॉटिकल इंजिनियर म्हणून काम करत आहेत. केवळ कौतुकास्पद ! अजून काय ? जेवणाच्या वेळेस आमची पहिली गाइड (जिने आम्हाला बर्फाचे कपडे वगैरे दिले होते ती) आली. आमच्या गप्पा ऐकून तीही सामील झाली. २२-२५ वय असावं, भारतात दिल्लीला काही काळ राहून गेली होती... दिल्ली खूप आवडली म्हणाली. नंतर नेपाळला गेली, अगदी एव्हरेस्टच्या बेस कँपपर्यंत ! परत जरूर भारताला भेट देणार असं म्हणाली.
जेवणानंतर अर्धा तास आराम व गप्पा झाल्यावर गाइडने आम्हाला बर्फावर खेळायची / घसरायची बरीच साधने दाखवली आणि सांगितले, "जे आवडेल ते उचला आणि चला माझ्याबरोबर." कँपतल्या एका बऱ्या उंचीच्या टेकडीवर नेऊन ती साधने वापरायचे थोडे प्रात्यक्षिक दाखवून म्हणाली, "आता तुमची पाळी. काही कठीण नाही. शिकाल खेळता खेळता." मग काय, सगळे आबालवृद्ध बाल होऊन घसरू, पसरू, पडू, धडपडू लागले. सगळीकडे बर्फच बर्फ असल्याने लागणे-खरचटणे अजिबात नव्हते. सगळ्यांनी दे धमाल केली.
.
टेकडीवरून दिसणारा कँप...
परतीची वेळ झाली तेव्हा परत आलेलं बालपण मागे सोडून जाताना साऱ्यांनाच कसंचच वाटत होतं.
ट्रुम्सोमध्ये परत आलो तेव्हा दुपारचे दोन वाजले होते. आता पुढचा कार्यक्रम होता संध्याकाळी साडेसहाला हुर्टीग्रुटन क्रूझ पकडणे. नुकतीच ओळख झालेल्या सहप्रवासी मुलींनी बातमी दिली की आज ट्रुम्सोमध्ये वार्षिक रेनडियर रेस आहे. रेस अगदी भर वस्तीत ट्रुम्सोच्या हमरस्त्यावर होती... तोच तो टणक बर्फाने आच्छादलेला मुख्य रस्ता. म्हणजे हे ठिकाण हॉटेलपासून पायी पाच मिनिटांवर. बसमधून हॉटेलच्या जरा अगोदरच उतरून ते अंतर दीड मिनिटाचे बनवले... अगोदरच सांगितले होते नाही का की ट्रुम्सोतले गल्लीबोळ पालथे केले होते म्हणून :)
हमरस्त्याच्या सुरुवातीलाच हा सामीभाई गाब्बाला घेऊन उभा होता... लोकांना त्याच्याबरोबर फोटो काढता यावे म्हणून...
हमरस्त्याच्या किलोमीटरभर लांबीवर टणक बर्फावर नवीन मऊ बर्फाचा जाड थर देऊन त्याचा स्किईंगसाठी उत्तम ट्रॅक बनवला होता आणि दोन्ही बाजूंना धातूचे संरक्षक लावले होते. त्यांच्यावर लावलेल्या असंख्य जाहिराती आजचा कार्यक्रम खास असल्याचे जाहीर करीत होत्या. नागरिक व प्रवाशांची खचाखच गर्दी झाली होती. ट्रुम्सोच्या या वार्षिक जत्रेची बातमी दिल्याबद्दल आमच्या सहप्रवासी मुलींचे मनोमन आभार मानले.
प्रत्येक रेनडियर कोण्या ना कोण्या कंपनीने स्पॉन्सर केला होता. प्रत्येक रेनडियरच्या मागे स्कीवरून त्याचे चालक वेसण धरून तयार होते. लाऊडस्पीकरवर कॉमेंट्री चालू होती... पण नॉर्वेजियनमध्ये... म्हणून अक्षरही कळले नाही. अर्थात त्याने जत्रेची मजा घेण्यात काडीचीही कमतरता आली नाही !
ही झाली पहिली रेस सुरू...
हा रेनडियर चालकाला धुडकावून एकटाच पुढे पळत गेला...
बराच वेळ रेसेस पाहून परत येताना क्रूझ बोटीची चौकशी करायला बंदरावर चक्कर मारली. चौकशी करताना कळले की बोट अजून आली नाही, पण येईल अर्ध्या तासात. पण ती नक्की कुठे उभी राहील हे आमच्या नॉर्वेजियनच्या अज्ञानाने आणि माहिती देणाऱ्याच्या इंग्लिशच्या अज्ञानाने गुलदस्त्यातच राहिले ! परत विचार केला की, "नंतर बंदरावर येऊ तेव्हा बोट दिसेलच ना... सगळे बंदर नजरेच्या एका टप्प्यात येईल येवढेच तर आहे." परत हॉटेलवर आलो आणि चिलखते उतरवू लागलो तेवढ्यात बोटीचा भोंगा ऐकू आला. खिडकीतून पाहिले तर आमची लाडकी क्रूझ बोट बंदरात शिरत होती...
निश्चिंत मनाने तास दीड तास डुलकी घेऊन ताजातवाना होऊन बोटीकडे निघालो. ट्रोलफ्योर्ड हुर्टिग्रुटन बंदरात वाट बघतच होती...
चेक् इन केल्यावर सर्वप्रथम मस्तपैकी शॉवर घेतला. नंतर दोन दिवसांच्या ऑप्शन्सची खात्री करून घेतली आणि सर्व नवीन प्रवाशांच्या माहितीसाठी खास सभा होती तिला गेलो. सभा संपेपर्यंत बोट बंदरातून हालली होती. जड अंतःकरणाने ट्रुम्सोचे शेवटचे दर्शन घेतले. या ठिकाणाने माझे बऱ्याच वर्षांचे स्वप्न पुरे केले होते...
रात्रीचे जेवण चालू असताना बोटीच्या सार्वजनिक सूचना यंत्रणेवरून घोषणा झाली की आकाशात ऑरोरा दिसतोय. सगळ्यांबरोबर मीही धावत सर्वात वरच्या डेकवर गेलो. आदल्या दिवशीच्या टामोक कँपच्या ऑरोरा प्रमाणेच आजही फिकट प्रकाश दिसत होता... "आपण जंक्शन ऑरोरा बघितलाय, राव. आपल्याला असला दम नसलेला ऑरोरा बघण्यात काय प्वाईंट वाटला नाय, काय? +D." परत येऊन दमाने जेवण केले आणि केबीनकडे गेलो. आता प्रवासाचा दुसरा, क्रूझचा, टप्पा सुरू झाला होता.
क्रूझचा मार्ग (ट्रुम्सो ते किर्केनेस)...
(क्रमशः )
आज सफरीचा पाचवा दिवस आणि हुर्टीग्रूटन क्रूझची पहिली सकाळ. कालचा क्रूझचा सगळा प्रवास रात्रीचा होता त्यामुळे मधून मधून दिसणारे दूर किनार्‍यावरील लुकलुकते दिवे सोडून इतर फारसे काही दिसले नव्हते. शिवाय दिवसभराच्या धावपळीने आणि काल रात्री चोपलेल्या बोटीवरच्या स्वागताच्या मेजवानीमुळे गाढ झोप आली होती. या अगोदर सगळ्या सफारींच्या सूप-ब्रेड-जॅम-कॉफीने वात आणला होता. मात्र मी ज्या ज्या दिवशी शाकाहारी जेवण सांगितले होते, त्या सगळ्या वेळी ती व्यवस्था झाली होती हे दु:खात सुख होते.
सकाळी प्रसन्न जाग आली आणि सहजच केबिनच्या खिडकीतून बाहेर नजर गेली. समुद्राच्या नितळ निळ्या पाण्यामधून नजरेच्या टप्प्यापर्यंत दिसणार्‍या असंख्य बर्फाच्छादित बेटांच्यामधून आमचे जहाज चालले होते. मात्र गल्फ स्ट्रीमच्या प्रभावामुळे पाण्यात बर्फाचा एकही तुकडा तरंगताना दिसत नव्हता...
सकाळची नित्यकर्मे आटपून न्याहारी आटपली. पुढचा युरोपच्या अती उत्तर टोकाला भेट देण्याचा कार्यक्रम दुपारी ११:४५ ला होता. त्यामुळे बराच वेळ मोकळा होता. नॉर्वेच्या सागरात असंख्य बर्फाच्छादित बेटे आहेत. क्रूझची जहाजे या बेटांच्या गर्दीमधल्या समुद्राच्या पाण्यामधून जातात... या बेटांच्या मधल्या समुद्राच्या भागाला नॉर्वेजियनमध्ये फ्योर्ड (Fjord) असे म्हणतात. या भूभागाचे दर्शन हे ऑरोरा एवढे नाही तरी नॉर्वेतले दोन क्रमांकाचे आणि खात्रीने दिसणारे (ऑरोरासारखे बेभरवशी नाही) आकर्षण आहे... आणि यावरूनच टूर कंपनीचे नाव फ्योर्डटूर्स आणि आमच्या जहाजाचे नाव ट्रोलफ्योर्ड (फ्योर्डमधला भटक्या) असे होते. हा भाग हिवाळ्यात बर्फाने तर उन्हाळ्यात हिरवळीने भरलेला असतो, त्यामुळे फ्योर्डमधली क्रूझची सहल बारमाही चालू असते. या मनोहर परिसराचे दर्शन घेण्यासाठी बोटीत सगळ्या बाजूंनी फेरी मारायला निघालो.
.
बोटीच्या सगळ्यात वरच्या निरीक्षण मजल्यावरून चारी बाजूला नजरेच्या टप्प्यापर्यंत बर्फाच्छादित बेटेच बेटे दिसत होती... हे सगळे कॅमेर्‍यात पकडणे केवळ अशक्य.
बोटीचे सर्वात वरचे निरीक्षण डेक...
.
.
बोटीमध्ये लावलेल्या मॉनिटर्सवर बोटीचा या बेटांच्या मधून चाललेल्या प्रवासाचा मार्ग सतत दाखवला जात होता...
मी फेरी मारत असतानाच हुर्टीग्रूटनची दुसरी एक बोट आमच्या उलट दिशेने जाताना दिसली...
थोड्या वेळेने हवॉयसुंड नावाचे आमच्या बोटीचा थांबा असलेले एक बंदर आले. छोटीशी पण टुमदार रंगीत घरांची वस्ती असलेल्या या गावाची आणि त्याच्या परिसराच्या दळणवळणाची काळजी घेण्यासाठी या ठिकाणी उत्तम सागरी बंदर होते...
.
ट्रुम्सो आणि किर्केनेस या ५५०-६०० किमी सागरी मार्गावर अशी एकूण लहान मोठी १३ सुसज्ज बंदरे आहेत. हुर्टीग्रुटनच्या बोटी माणसांबरोबर सामान व चारचाकीचीही वाहतूक करतात. त्यामुळे काही स्थानिक लोक आपापल्या गाड्या बरोबर घेऊन प्रवास करताना दिसत होते !
आमच्या बोटीतून एक खगोलशास्त्रज्ञ आपल्या ५० लोकांच्या जथ्यासह "ऑरोराचा पाठलाग" (Chasing the Lights) नावाची बेर्गन-किर्केनेस-बेर्गन अशी १२ दिवसांची सहल करत होते. त्या खगोलशास्त्रज्ञाचे ऑरोरावरचे एक भाषण बोटीच्या अ‍ॅम्फिथिएटरमध्ये झाले. ते सर्व प्रवाशांना खुले होते. त्यांत ऑरोराबद्दलचे बरेच शास्त्रीय ज्ञान मिळाले. त्यानंतर असाच बोटीवर इकडेतिकडे फिरत आजूबाजूचे सौंदर्य बघण्यात वेळ गेला.
हा आहे खास वातानुकूलित निरीक्षण कक्ष. यात आरामात बसूनही आपण बोटीच्या आजूबाजूचे सौंदर्य पाहू शकतो...
तेथे बसून वाढत जाणाऱ्या बर्फाच्या पसाऱ्याकडे बघताना वेळ भर्रकन निघून गेला...
इतका गुंगून गेलो होतो की आमच्या युरोपचे अती उत्तरेचे टोक अर्थात नोर्डकाप्प (Nordkapp अथवा North Cape) बघण्याच्या सहलीची वेळ झाली हे बोटीवरच्या घोषणेनेच ध्यानात आले. गडबडीत स्वागतकक्षात आलो आणि मग अचानक ध्यानात आले की कालच्या माहितीसभेत आजच्या सहलीसाठी बर्फात न घसरणारे बूट जरूरी होते. मात्र ते बोटीवर मिळणार नव्हते. याला उपाय म्हणून बोटीवरच्या दुकानांत सामान्य बुटांवर चढवू शकू असे खास स्नो स्पाईक्स होते. स्वागतकक्षात पोचलो तेव्हा तेथे ही म्हणून गर्दी उसळली होती. बोटीवरच्या प्रवाशांपैकी बहुतेक सर्व या सहलीत सहभागी होणार होते असे दिसत होते. याचा अर्थ बोटीवरून सगळ्यांना खाली उतरायला कमीत कमी १५-२० मिनिटे लागणार होती. धावतच दुकानात जाऊन ते स्पाईक विकत घेतले. हेच ते स्पाईक...
मूर्ती लहान पण काम महान असेच त्यांच्याबद्दल म्हणायला लागेल. कारण त्यानंतर चार दिवस अनेक प्रकारच्या बर्फात मी केवळ माझ्या स्निकर्सवर हे स्पाईक घालून हिंडलो आणि एकदाही घसरायला झाले नाही...
हे होनिंग्जवाग बंदर जेथून आमची नोर्डकाप्पची सहल सुरू झाली...
.
.
इतके आधुनिक गाव युरोपातील वस्तीच्या अती उत्तर ठिकाणी पाहून आश्चर्य वाटले पण आतापर्यंतची सगळी बंदरे पाहता हे अपेक्षीतच होते. असो. येथून आम्हा सर्वांना इच्छित स्थळी घेऊन जाण्यासाठी अर्थातच अनेक बसेस उभ्या होत्या. प्रत्येकाची व्यवस्था भाषेच्या निवडीप्रमाणे केली होती. माझी वर्णी इंग्लिश व फ्रेंच भाषेच्या बसमध्ये लागली. आमचा गाइड जेरोम चे इंग्लिश आणि फ्रेंचवरचे प्रभुत्व वाखाणण्यासारखे होते. सर्व सहलभर त्याने फिनमार्क काउंटीची (नॉर्वेचा सर्वात उत्तरेकडचा जिल्हा, ज्यामध्ये आता आम्ही होतो) सर्व वैशिष्ट्ये अशी खुसखुशीत शैलीत, काही खास नॉर्वेजियन किश्श्यांसह, अशी काही सांगितली की नोर्डकाप्पला पोहोचेपर्यंतचा व परतीचा प्रत्येकी एक-दीड तास कसा गेला ते कळलेच नाही. अन्यथा डोळ्यासमोर पांढऱ्याशुभ्र बर्फाच्या डोंगरदऱ्या सोडून इतर काही नव्हते.
साधारण एक तासानंतर आम्ही एका चेक पॉइंटला पोहोचलो. तेथून पुढे बसेस फक्त पाच-सहाच्या ताफ्यानेच आणि तेही हवामान योग्य असेल तरच जाऊ शकतात. या दर ताफ्याच्या सुरुवातीला स्थानिक प्रशासन एक बर्फ साफ करणारी गाडी पुरवते. गाइडच्या सांगण्याप्रमाणे थंडीच्या दिवसांत दर आठवड्यात तीन सहली तरी इथूनच परत जातात इतके बेभरवशी इथले हवामान आहे. नशिबाने आजचे हवामान ठीक होते आणि आमच्या बसेसची संख्याही ठीक होती त्यामुळे आम्ही दहा मिनिटांतच पुढे मार्गस्थ झालो...
हा रस्ता खरेच खतरनाक होता. बर्फामध्ये लोक हरवतात ते कसे याची अगदी उत्तम निगा राखलेल्या रस्त्यावरून जात असतानाही बऱ्यापैकी कल्पना आली...
नोर्डकाप्प जरी मानवी वस्तीपासून खूप दूर होते तरी तेथे अत्याधुनिक व्यवस्था होती. वातानुकूलित प्रशस्त इमारतीत बसण्याची सोय, उपाहारगृहे, स्वच्छ रेस्टरूम्स, दुकाने, इ. इ. तेथे एक थिएटरही होते. त्यामध्ये या भूभागाच्या विविध ऋतूंमधील देखाव्यांचे आणि जनजीवनाचे चलतचित्र दर अर्ध्या तासाने दाखवत होते.
हे नोर्डकाप्पचे पहिले दर्शन...
हे नोर्डकाप्पच्या स्वागतगृहाचे प्रवेशद्वार. या भागाचे टोक ७१ अंश १०' २१" अक्षांशावर आहे, जो युरोप खंडाचा सर्वात उत्तर भूभाग आहे. याच्या पलीकडे फक्त समुद्रच आहे आणि जसजसे उत्तर ध्रुवाच्या जवळ जाऊ तसा तो नुसता बारमाहीच नव्हे तर अनेक हजार वर्षे बारमाही गोठलेला समुद्र आहे.
या इमारतीतून पलीकडे गेलो की आपण नोर्डकाप्पवर पाय ठेवतो...
.
या भूभागाच्या उत्तर टोकावर एक पृथ्वीचा लोहगोल उभारलेला आहे. साहजिकच तेथे फोटो काढण्यासाठी सर्व प्रवाशांची झुंबड उडते...
संपूर्ण नोर्डकाप्प म्हणजे एक उंच कडा आहे त्याला मजबूत कुंपण घालून फेरी मारण्यासाठी सुरक्षित बनवले आहे. त्या सगळ्या परिसराला एक फेरी मारली. नवीनच पडलेल्या भुसभुशीत बर्फामध्ये पाय २०-३० सेंमी खोल रुतत होते. पण त्या कड्याच्या सर्व बाजूंनी खालचा नॉर्वेजियन सागर बघण्याचा मोह त्यावर मात करत होता...
.
.
अर्धा तासच फिरलो असेन. नंतर अगदी पाच मिनिटांतच हवामान इतके पटकन बदलले की बर्फाचे वादळ सुरू झाले. चालणे कठीण झाले आणि इमारतीत परत येणे भाग पडले. निघायची वेळ ४५ मिनिटांनी होती. तेवढ्यात इमारतीतील थिएटरमधले चलतचित्र बघून घेतले.
परत निघालो तेव्हा हवा खूपच खराब झाली होती. दहा पंधरा मिटरच्या पुढचे काही दिसत नव्हते. सगळ्या बसेस डिस्ट्रेस सिग्नल लावून बर्फ साफ करणार्‍या गाडीच्या मागे कमीत कमी अंतर ठेवून एकामागे एक हळू हळू चालत होत्या. मगाशी चेक पॉइंट पासून १५ मिनिटांत नोर्डकाप्पपर्यंत पोहोचलो होतो. परतताना त्याच अंतरास ४५ मिनिटे लागली. येताना आजूबाजूच्या पांढर्‍या दर्‍या खतरनाक दिसत होत्या. आता त्या दिसत नव्हत्या म्हणून अधिकच खतरनाक झाल्या होत्या...
.
येताना गाइडने सांगितलेली 'आठवड्यातून तीनदा हवामानामुळे सहल बाद होते' ही गोष्ट आम्हाला खूश करण्यासाठी केलेली अतिशयोक्ती वाटली होती. आता मात्र त्याच्यावर पूर्ण विश्वास बसला ! आमचे नशिब खरेच जोरावर होते. आम्ही जर तास दोन तास उशीरा आलो असतो तर नक्कीच चेक पॉइंटवरून परत जायला लागले असते.
जसे आम्ही चेक पॉइंट सोडून होनिंग्जवागकडे निघालो तसे हवामान सुधारण्यास सुरुवात झाली. गावात शिरताना उत्तम नाही तरी छान म्हणायला हरकत असे वातावरण झाले होते...
.
बंदरात उभी असलेली आमची बोट...
रात्री आमची बोट चर्चचा आकार असलेल्या नैसर्गिक शीला असलेल्या टेकडी जवळून गेली. या शिलेला सामी चर्च असेही नाव दिलेले आहे. पण काळोखामुळे काही फारसे बघायला मिळाले नाही. त्यानंतर स्थानिक कोळी राजखेकडे (King Crabs) घेऊन बोटीवर आले आणि त्यांच्या प्रदर्शनाचा एक कार्यक्रम निरीक्षण डेकवर झाला तो मात्र मजेदार होता...
.
ही जगातील सर्वात मोठी खेकड्यांची जात आहे. रशियन शास्त्रज्ञांनी नॉर्वेच्या सरहद्दीजवळच्या मुरमान्स्कफ्योर्ड या ठिकाणी हे खेकडे रशियन कोळ्यांचे उत्पन्न वाढविण्यासाठी सोडले. त्यांची लाखोंमध्ये पैदास होऊन ते इतरत्र पसरले आणि आता फिनमार्कमधल्या कोळ्यांनाही त्याचा फायदा होऊ लागला आहे ! या खेकड्यांचे मधले कवच रिकामे असते पण प्रत्येक पायात एका माणसाचे पोट भरेल इतके मांस असते ! आजच्या रात्रीला हे खेकडे आणि कोळ्यांनी पकडून आणलेल्या इतर खास सागरी खजिन्याची मेजवानी होती. ओळखीचे आणि अनोळखी अनेक प्रकार होते. त्यावर आडवा हात मारला आणि केबिनमध्ये येऊन आडवा झालो.
(क्रमशः )
क्रूझची दुसरी सकाळ उजाडली. आजूबाजूच्या बर्फाचे प्रमाण वाढले होते. नॉर्वेजियन आणि बॅरेंट समुद्रच्या संगमाचा भाग सुरू झाला होता. प्रथमच समुद्राच्या पाण्यात तरंगणारे बर्फाचे तुरळक तुकडे दिसले...
न्याहारी करून थोडावेळ बोटीत इकडे तिकडे फेर्‍या मारल्या तेवढ्यात किर्केनेस दिसायला लागले...
.
आज सकाळीच बोटीची सफर संपून किर्केनेस मध्ये प्रथम बॅरेंट सफारी करून त्यानंतर स्नो हॉटेलमध्ये जायचे होते. बोट परतीच्या प्रवासाला निघणार असल्याने सगळे सामान घेऊनच बाहेर पडा आणि सफारीच्या गाडीत ठेवा असे सांगितले होते. थोड्या वेळेतच ट्रोलफ्योर्डचा निरोप घेऊन आम्ही बाहेर पडलो...
जशी बस आम्हाला घेऊन सफारीच्या ठिकाणाकडे निघाली तसे आजूबाजूचा निसर्ग झपाट्याने बदलून हिवाळ्याचे वेगळे रूप दिसू लागले. गल्फ स्ट्रीमचा असर कमी होत असल्याने समुद्रातल्या बर्फाचे प्रमाण वाढू लागले...
ट्रुम्सो आणि तेथून इथपर्यंत फक्त टामोक कँपाचा एक अपवाद वगळता इतर सगळीकडे झुडुपांच्या आकारांचीच विरळ झाडी दिसत होती. किर्केनेसच्या परिसरात मात्र जरा जास्त उंचीच्या झाडांची गर्दी रस्त्याच्या दोन्ही बाजूला आणि इतरत्र दिसत होती. हिवाळ्यामुळे निष्पर्ण असलेल्या झाडांवर साठलेल्या बर्फाने निसर्गाचे एक वेगळे रूप पुढे येत होते...
.
वाटेत जगातील सर्वात उत्तरेकडील लोहमार्ग दिसला. नॉर्दर्न आयर्न नावाच्या खाजगी मालकीच्या लोखंडाच्या खाणीच्या कंपनीने ही रेल्वे १९१० मध्ये लोहखनिजाच्या वाहतुकीसाठी सुरू केली. सुरुवातीचा काही काळ ही रेल्वे मोफत प्रवासी वाहतूकही करत असे. दुसर्‍या महायुद्धात या लोहमार्गाचे खूप नुकसान झाले. युद्धानंतर कंपनीने परत पुन्हा मार्गाची बांधणी केली. आता त्याच्या उपयोग फक्त खनिजाच्या वाहतुकीसाठीच होतो. येथील लोहखनिजाची चीनला निर्यात होते.
सफारीच्या ठिकाणी पोहोचलो तर स्नो मोबाईल्सची एक लांब रांग आमची वाट पाहत उभी होती...
जेव्हा टूर बुक केली तेव्हा बॅरेंट सफारी म्हणजे बॅरेंट समुद्रात चक्कर मारून आणतील असे वाटले होते. पण सहलीला निघताना इटिनेररी परत एकदा नीट वाचली तर ही स्नोमोबाईल सफारी होती हे कळले. तेव्हा एकाच प्रकारची सफारी दोनदा गळ्यात मारली म्हणून आमच्या टूर मॅनेजरचा जरासा राग आला होता. पण काही बदल करण्याची वेळ निघून गेली होती. मात्र ट्रुम्सोमधल्या स्नोमोबाइल सफारीनंतर ही सफारी बाद करता आली नाही हे फार चांगले झाले असेच वाटत राहिले :).
आता मी जरा अनुभवी स्नोमोबाइल सफारीबहाद्दर झालो होतो. या वेळेला मी मुद्दाम सगळ्यात मागे राहिलो आणि कर्मधर्मसंयोगाने या वेळेलाही प्रवाशांची संख्या विषम होती. अर्थातच गाइडला, "नाइलाज आहे. तुम्हाला एकट्यालाच गाडी चालवावी लागेल." असे म्हणावे लागले आणि मलाही, "आता काय, नाइलाज आहे. पण हरकत नाही." असे म्हणायला लागले +D शेवटी ही गाडी मला एकट्याला चालवावी लागली ;) ...
सगळा जामानिमा पेहरून आणि "स्नोमोबाइल कशी चालवावी" यावर एक वर्ग झाल्यावर आम्ही निघालो. वर्गात कळले की हा समोर दिसतोय तो बर्फ जमिनीवरचा नाही. तो गोठलेला बॅरेंट समुद्र आहे आणि त्याच्यावरून आम्हाला ही सफारी करायची आहे. तेव्हा हे प्रकरण जरा खासच आहे हे ध्यानात आले. मनातल्या मनात टूर मॅनेजरला ही सफारी बुक केल्याबद्दल आणि नशिबाला ती बाद करता येऊ नये अशी परिस्थिती निर्माण केल्याबद्दल धन्यवाद दिले.
हा फ्योर्डमध्ये थिजलेला बॅरेंट समुद्र...
"घाबरू नका. हा बर्फ जवळ जवळ एक दीड मीटर जाड आहे आणि ४० टनी ट्रकचे वजन सहन करू शकेल." गाइडने आमची चिंता दूर केली. शिवाय गाइड स्वतः सगळ्यात पुढे असणार होता, म्हणजे तो खरंच बोलत असणार नाही का ? +D
आमची सफारी निघाली...
ह्या सफारीचा रस्ता समुद्रावरचा असल्याने अगदी सरळसोट होता. कुठल्याही अडथळा अथवा चढ-उतार नव्हता. मात्र येथे 'पुढच्या गाडीच्या मागेच राहा' असे बंधन नव्हते. 'पुढची गाडी रेंगाळत चालत असली तर सरळ बाजूने ओव्हरटेक करून पुढे जा' असा मंत्र खुद्द गाइडनेच दिला होता. आणि हे करायला भरपूर जागा होती. कारण हा ट्रॅक म्हणजे अर्धा ते एक किमी रुंद संपूर्ण थिजलेली फ्योर्ड होती ! मग काय आमच्या जुन्या अनुभवाचा पुरेपूर उपयोग केला हे सांगणे न लगे ! साडेसात किमी गेल्यावर गाइडने थांबण्याचा इशारा केला...
अजून पुढे बर्‍याच अंतरापर्यंत गोठलेला समुद्र दिसत होता. पण पुढे समुद्रावरचा बर्फ पातळ होत जातो आणि याच्या पुढे जाणे धोक्याचे ठरू शकते असे गाईड म्हणाला. अर्थातच त्याला आक्षेप घेण्याचा वेडेपणा कोणीच केला नाही. परतीचा प्रवास पहिलेच नियम वापरून झाला. स्नोमोबाइल चालवण्याची ही शेवटची संधी म्हणून अर्थातच संधिचा पुरेपूर फायदा घेण्याचा प्रयत्न झाला यात नवल ते काय?.
परतल्यावर सामी तंबूत गाइडने आमची सामी कहाण्या सांगून करमणूक केली. खास सामी डफाच्या साथीने एक सामी गाणेही म्हणून दाखविले...
ब्रेड, बटर आणि सूप असे स्टॅंडर्ड सामी तंबूतले जेवण झाल्यावर आम्ही किर्केनेसकडे परत निघालो...
.
बसने आम्हाला दुपारी एक वाजता किर्केनेसच्या आर्क्टिक हॉटेलमध्ये आणून सोडले...
या हॉटेलमध्ये सगळ्या मोठ्या बॅगा ठेवून फक्त एका रात्रीला लागणारे सामानच स्नो हॉटेलमध्ये घेऊन जायचे होते. स्नो हॉटेलमध्ये नेणारी बस संध्याकाळी सहा वाजता येणार होती. म्हणजे पाच तास इथेच घालवायचे होते. जरासा वेळ हॉटेलच्या उबदार वातावरणात बसल्यावर मग कंटाळा आला आणि बाहेर पडलो.
किर्केनेसचा चौक...
बर्‍याच वयस्कर स्त्रिया ही छोटी स्लेड लहान मुलांच्या तिचाकी गाडीसारखी बर्फावरून ढकलत फिरत होत्या. हे त्यांचे नेहमीचे वाहन दिसत होते.
सगळीकडे बर्फाचे साम्राज्य पसरलेले होते...
.
.
.
सतत वरून पडणारा बर्फ साफ करण्यार्‍या गाड्या जागोजागी काम करताना दिसत होत्या... माणूस आणि निसर्गाची चढाओढच चालू होती म्हणा ना!...
.
तासभर भटकल्यावर थंडी भरून आली. परत हॉटेलवर आलो. सफारीच्या तुटपुंज्या जेवणाची गॅरंटी संपली होती. भूकेने पावले आपोआप हॉटेलातील रेस्तरॉकडे वळली. वेट्रेस म्हणाली, "रात्रीच्या जेवणाला वेळ आहे. आता सूप, ऑम्लेट असेच काय ते मिळेल." मेन्युकार्डवर किर्केनेसचा खास पदार्थ म्हणजे 'राजखेकड्याचे सूप' दिसले. ताबडतोप मागवले. आश्चर्य म्हणजे तेथे ते सूप छानपैकी मसालेदार बनवले होते...
खूप दिवसांनी मसालेदार पदार्थ खायला मिळाला होता. राजखेकडाही चवदार होता. मजा आली. तरतरीत होऊन हॉटेलच्या लॉबीत आलो. तेथे माझ्यासारखेच अनेक लोक स्नो हॉटेलच्या बसची वाट पहात बसले होते. जबरदस्तीने तासभर न कळणारा नॉर्वेजियन टीव्ही कार्यक्रम बधितला. मग पाय मोकळे करायला हॉटेलच्या लॉबीत आणि व्हरांड्यांत चकरा मारल्या. स्वागतकक्षातील कर्मचार्‍यांना बस येइपर्यंतच्या वेळात "जवळ काही बघण्यासारखे काही आहे का?" असे वारंवार विचारून भंडावून सोडले. तरी वेळ संपायचे नाव घेत नव्हती. मग परत बाहेर एक चक्कर मारायचे ठरवून बाहेर पडलो. पाच वाजले होते. बाहेर अंघार पडला होता. मगासचाच परिसर खूपच वेगळा दिसायला लागला होता...
माणसांची रहदारी कमी झाली होती. त्याऐवजी आता चारचाक्यांनी गर्दी केली होती...
मोठ्या उत्साहाने बाहेर पडलो होतो पण माणसांची रहदारी कमी का झाली होती पहिले पाउल हॉटेलबाहेर टाकले तेव्हाच कळले. अगोदर थंडी होतीच पण सूर्यप्रकाश कमी झाल्यानंतर तिचा कडाका प्रकर्षाने वाढला होता. अर्ध्या तासातच हॉटेलच्या उबेत परत आलो आणि बसची वाट पाहत बसलो. पावणेसहाला स्नो हॉटेलचा गाइड येउन सगळ्यांची व्हाउचर्स तपासून गेला. बस बरोबर सहाला आली आणि आम्ही स्नो हॉटेलच्या दिशेने निघालो.
(क्रमशः )
स्नो हॉटेल आर्क्टिक हॉटेलपासून तसे फार दूर नव्हते. केवळ पंधरा वीस मिनीटांतच पोहोचलो. गावाच्या बाहेरच्या भागात एका ठिकाणी बस थांबली आणि उतरल्यावर सगळ्यात पहिले या पाटीचे दर्शन झाले...
बसमधून उतरून अर्धप्रकाशीत बर्फाच्या रस्त्यावरून गाइडच्या मागून चालत गेलो आणि इतका वेळ उत्सुकतेने वाट पाहत असलेल्या स्नो हॉटेलच्या प्रवेशद्वाराजवळ पोहोचलो...
इग्लूप्रमाणे बनवलेल्या प्रवेश्द्वारातून आत शिरल्यावर हॉटेलचे मुख्य द्वार लागले..
हा दरवाजाच हीच केवळ एकुलती धातूची वस्तू या हॉटेलमध्ये आहे आणि तेही हा दरवाजा सतत उडाझाप करून मोडू नये म्हणून ! याच्यातून प्रवेश करून आपण एका बर्फाच्या भिंतीसमोर येतो. हि भिंत रिसेप्शन आणि हॉटेलच्या अंतर्भागाचे दरवाज्यातून आत येणार्‍या वार्‍यासून रक्षण करते. तिला वळसा घालून आपण रिसेप्शन डेस्कसमोर येतो...
रिसेप्शन्च्या मागे ती बर्फाची भिंत दिसत आहे. तिच्यावर शोभेसाठी सुरूच्या फांद्या खोचल्या आहेत.
हे रिसेप्शनचे तेथील गर्दी कमी झाल्यावर काढलेले चित्र...
आणि हे आहे रिसेप्शनमधले बर्फाचेच झुंबर...
रिसेप्शनमधल्या खुर्च्याही बर्फाच्या होत्या. सर्व बाजूच्या भिंतींवर बर्फाची कोरीवकामे होती...
.
शोभेच्या वस्तूंसारखे ठेवलेले बर्फाचे शिल्प...
स्वागतिकेने फळांचा रस देवून आमचे स्वागत केले आणि आमच्या खोल्यांचे क्रमांक लिहिलेले कागद दिले. खोल्यांना दरवाजे नसून कापडी पडदे असल्याने किल्ल्या देण्याचा प्रश्नच नव्हता ! हॉटेलचा आकार इंग्लिश Y अक्षरासारखा होता. त्याचा खालचा देठ म्हणजे प्रवेश्द्वार आणि तिन्ही रेषा मिळतात तेथे रिसेप्शन होते. वरच्या दोन फांद्या म्हणजे दोन व्हरांडे होते. प्रत्येक व्हरांड्याच्या दोन्ही बाजूला खोल्या होत्या. प्रत्येकात दहा म्हणजे एकूण २० खोल्या होत्या.
व्हरांडा...
खुर्च्यांवर बसायला टाकलेली कापडे, बेडवर टाकलेल्या चादरी आणि दरवाज्यावरचे पडदे सोडले तर हॉटेलच्या आत इतर सर्व काही बर्फाचे होते.
बर्फाचा कचरा टाकायचा डबा...
गाइडने सांगीतले की, "दर खोलीत एक थीम धरून भिंतीवर कोरीवकामे केलेली आहेत. आपापल्या खोल्यात जाण्याअगोदर सर्वांनी सर्व खोल्यांना भेट देवून बघून घ्या." मग काय कॅमेर्‍याला मेजवानीच मिळाली...
.
................
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
नंतर सगळ्यांना खास थंडी निरोधक आयुधे देण्यात आली… त्यात मुख्य म्हणजे माकडटोपी, हातमोजे, स्लिपींग बॅग आणि तिच्या आत वापरायची एक कापडी पिशवी. एका गाइडने ह्यातल्या शेवटच्या दोन गोष्टी कशा वापरायच्या त्याचे प्रात्यक्षिक करून दाखवले. प्रथम कापडी पिशवीत शिरायचे...
आणि मग तिच्यासह स्लिपींग बॅगमध्ये शिरायचे...
या स्लिपींग बॅग्ज -१५ सेल्सियस तापमानापर्यंत संरक्षण करू शकतात. इग्लूमध्ये साधारण -४ सेल्सियस तापमान असते, म्हणजे चिलखत जरूरीपेक्षा जास्तच मजबूत होते ! मात्र त्याच्या आत एकट्याने शिरताना बर्‍यापैकी कसरत करावी लागणार होती !
यानंतर आम्हाला ५०-७५ मीटर दूर इतर सुविधा असलेल्या लाकडी इमारतीत (log hut) नेण्यात आले. जर कोणाला रात्री स्नो हॉटेल फारच थंड वाटले तर येथे येऊन झोपण्यासाठी काही कोच होते. शिवाय स्वच्छतागृह, शॉवर, सौना, चहा-कॉफीची व्यवस्थाही होती. आपापल्या इग्लूमध्ये जाऊन बॅगेत शिरण्याअगोदर आठवणीने स्वच्छतागृहाचा वापर करण्याची खास सुचना गाइडने दिली... कारण जर रात्री निकड वाटली तर बॅगेतून बाहेर पडून योग्य कपडे चढवून -१० ते -१५ अंश तापमानात ५०-७५ मीटर चालत येइपर्यंत बहुतेक स्वच्छतागृहाचा वापर करण्याची गरज राहणार नाही अशीच शक्यता जास्त होती!
लाकडी इमारत (log hut)...
त्यानंतर आम्ही शेजारीच असलेल्या दुसऱ्या लाकडी इमारतीत असलेल्या जेवणाच्या व्यवस्थेकडे गेलो. हे तिचे प्रवेशद्वार...
बाहेरून जरी लहानशी दिसत असली तरी ही इमारत आत बरीच मोठी होती आणि ४० पेक्षा अधिक प्रवासी आरामात बसून जेवण्या येवढी प्रशस्त होती. मध्यभागी एक शेगडी आणि त्याभोवती स्वागतकक्ष आणि जेवायला बसायची व्यवस्था होती. आत छान गरम वातावरण होते त्यामुळे आम्हाला आमची सगळी थंडीनिरोधक चिलखते उतरवून आरामात जेवणाचा आस्वाद घेता आला...
.
आजच्या जेवणाचा बेत फारच मस्त होता. सुरुवात रेनडियर सॉसेजने झाला. प्रत्येकाने हेवे ते सॉसेज निवडून सळईला टोचून मधल्या शेगडीवर हवे तेवढे भाजून घ्यायचे आणि बटाट्यापासून बनवलेल्या चपातीसारख्या पातळ नॉर्वेजियन ब्रेडमध्ये गुंडाळून खायची अशी मजेदार सुरुवात झाली. या बटात्याच्या चपातिला लुंप असे म्हणतात. स्वागतिकांबरोबर शेफ स्वतः जातीने प्रवाशांची व्यवस्था पाहत होता. त्याने आमच्याकरिता बनवलेल्या बेताची माहिती देत होता, जेवणाच्या पदार्थांबद्दलच्या प्रवाश्यांच्या प्रश्नांना उत्तरे देत होता. एकंदर एकदम घरेलू आणि खेळिमेळिचे वातावरण निर्माण झाले होते. जेवणही छान चवदार होते. मुख्य कोर्समध्ये भाजलेले कॉड व सामन मासे, भाजलेला बटाटा आणि नॉर्वेजियन सॅलॅड होते.
जेवणानंतर आम्ही परत स्नो हॉटेलवर परत आलो. रात्रीच्या अंधुक प्रकाशात तो परतीचा रस्ता फारच गुढरम्य वाटला...
सरतेशेवटी आम्ही खोलीकडे जायला आमच्या गुहेत शिरलो...
माझ्या खोलीचे प्रवेश्द्वार...
माझ्या खोलीचा आतून पाहताना (पडद्याने झाकलेला) दरवाजा...चित्राच्या खालच्या भागात माझ्या बर्फाच्या दिवाणाचा पायाकडील भाग दिसत आहे.
आणि हा मी, झोपायच्या पिशवीत पूर्णपणे लुप्त होण्याअगोदरच्या अवस्थेत...
रात्री झोप छान आली. मात्र या पिशवीत झोपताना एका कुशीवरून दुसरीवर वळताना सर्व पिशवीला आपल्याबरोबर फिरविण्याचे भान ठेवावे लागते. नाहीतर पिशवीचा चेहऱ्याकडचा उघडा भाग डोक्याच्या मागच्या बाजूला जातो आणि परत योग्य अवस्थेत येण्याकरता बरीच कसरत करावी लागते ! अश्या अवस्थेत झोपण्याची सवय नसल्याने एक दोनदा जाग आली. सकाळी न्याहारीच्या वेळी अश्या पिशवीत प्रथमच झोपणाऱ्या प्रवाश्यांच्या या अनुभवाच्या कहाण्या ऐकून बरीच करमणूक झाली !
====================================================================
सकाळी सहालाच जाग आली. नऊ वाजता परतीची बस पकडून ओस्लोचे विमान पकडायचे होते. झोप पुरी झाल्याने ताजातवाना होतोच. शिवाय शॉवर वगैरेची व्यवस्था सार्वजनिक होती. त्यामुळे सर्वाच्या अगोदर लॉग हटमध्ये शिरून आपले काम आटपून घ्यायचे ठरवले होते. लगेच पिशवीतून बाहेर पडून आवश्यक कपडे चढवले, खोलीचे शेवटचे दर्शन घेतले आणि बाहेर पडलो. हा निर्णय किती फायदेशीर होता हे हॉटेलच्या बाहेर पहिले पाऊल टाकले तेव्हाच ध्यानात आले. रात्री अंधारामुळे नीट न दिसलेला परिसर आता सकाळच्या अंधुक प्रकाशात एका वेगळ्या जगात घेऊन गेला.
हा परिसर जुन्या नॉर्वेजियन खेड्यासारखा बनवला होता...
थोड्या दूरवर दिसणारी सुविधा इमारत...
तिच्या बाजूचे आमचे जेवणघर...
सुविधा इमारतीच्या रस्त्याच्या दुतर्फा बर्फाने भरलेली झाडे...
.
आवारातले बर्फाचे शिल्प...
हॉटेलपासून जरा दूर गेल्यावर झालेले हे त्याचे दर्शन...
.
गर्दी होण्याअगोदर सर्व भराभर आटपून न्याहारी चोपून झाली. न्याहारी करताना सतारीवर हिंदुस्तानी संगीताचे सुर ऐकू येत होते. स्वागतिका तिच्या कामातून थोडी वेगळी झाली की तिला विचारू असे म्हणत होतो तेवढ्यात तिनेच टेबलजवळ येऊन मी भारतीय आहे का असे विचारले. मी हो म्हणताच मोठ्या उत्साहाने तिच्या भारत भेटीची कहाणी सांगितली. तिने दिल्ली परिसर आणि राजस्थानला भेट दिली होती. भारतीय संगीत फार आवडले... गाण्यांचे शब्द नीट कळले नाही तरी सुर मनाला भिडतात असे काहीसे म्हणाली. येताना संगीताच्या बर्‍याच सीडीज आणल्या आहेत आणि येथे नेहमी लावते असेही सांगितले. भारतीय संगीताची मोहिनी उत्तर ध्रुवाजवळ पण पोचलेली आहे ! भारताला परत भेट देण्याचा विचार आहे असेही म्हणाली. ती श्रीलंकेतही फिरून आली आहे पण तिथल्या लोकांच्या वागण्याबाबत तिची तक्रार होती. नॉर्वे उभय देशांच्या आणि जागतिक पातळीवर श्रीलंकेच्या तमिळ जनतेची बाजू सतत उचलत असतो, बहुदा त्याचा परिणाम असावा.
बाहेर आलो तेव्हा आठच वाजले होते. आता बरेच उजाडले होते, परिसराचा फेरफटका करायला बाहेर पडलो. तेथे एका विभागात रेनडियर होते...
एका बाजूला एका भले मोठे बर्फाने थिजलेले तळे होते...
आणि त्याच्या बाजूच्या टेकडीमागून सूर्य डोकावू लागला होता...
दूरवर त्या तळ्यावर कुत्रांच्या स्लेडच्या सफारीची तयारी सुरू झाली होती...
बसची वेळ होत आली तसे आम्ही सगळे सामान गोळा करून १०० मीटरवरच्या बस थांब्यावर पोहोचलो. बसने आम्हाला आर्क्टिक हॉटेलपर्यंत आणून सोडले. हॉटेलबाहेर अगोदर सांगितलेल्या स्लेडवाल्या ढकलगाड्या आपल्याकडे सायकली चेन लावून ठेवतात तशा लावलेल्या होत्या ते बघून मजा वाटली...
तेथून विमानतळावर जाणारी सार्वजनिक बस पकडली. रात्री भरपूर बर्फवृष्टी झाली होती. काल संध्याकाळी साफ केलेले सगळे रस्ते परत बर्फाने भरून गेले होते...
विमान वेळेवर आले आणि आम्हाला पोटात घेऊन त्याने ऑस्लोच्या दिशेने भरारी घेतली...
(क्रमशः )
ओस्लोचा विमानतळ शहरापासून बराच दूर आहे. बस शहरात शिरेपर्यंत एक तास जातो. हॉटेलवर पोहोचेपर्यंत तीन साडेतीन वाजले असतील. शॉवर घेऊन खाली स्वागतकक्षात येऊन संध्याकाळच्या मोकळ्या वेळात काय करता येईल याची चौकशी केली. ओस्लोच्या एका नकाश्यावर काही ठिकाणांवर खुणा करून बाहेर पडलो. मात्र त्या बाबाने दिशा सांगताना उजवी-डावीकडे असे सांगण्याऐवजी पूर्व-पश्चिम-दक्षिण-उत्तर या भाषेतच सांगण्याचा आग्रह कायम ठेवला होता. आता पाच वाजून अंधार पडल्यानंतर या शहरात नवखा असलेला माणूस "हॉटेलमधून बाहेर पडल्यावर पूर्वेकडे जा" या माहितीच्या आधारावर असा शोध घेणार? शेवटी "चला बाहेर तर पडू. मग बघून घेऊ" असे म्हणून बाहेर पडलो.
अरुंद पण आखीवरेखीव उत्तम अवस्थेतील स्वच्छ रस्ते, जुन्या युरोपीय धाटणिच्या इमारती आणि तुरळक रहदारी. ओस्लोचे हे संध्याकाळचे लोभस रूप पाहून गोष्टींत वाचलेल्या आटपाट नगरीची आठवण झाली.
.
साधारण मुंबईच्या फोर्ट विभागात दिसतात तशाच इमारती सगळीकडे होत्या. सिमेंटकाँक्रिटचे जंगल नसलेल्या पण तरीही भारदस्त वाटणाऱ्या इमारती असलेल्या आणि निऑनचा फार झगमगाट नसणाऱ्या रस्त्यावरून फिरायला मला जास्त मजा वाटते. हॉटेलच्या स्वागतकक्षातून मिळालेल्या पूर्व-पश्चिम दिशादर्शनाचा फार फायदा नव्हताच. मग जसा रस्ता खुणावेल तसा भटकायला लागलो. थोड्या वेळात दुरून काहीसे आपल्याकडच्या लोकसंगीतासारखे अगदी गावात सणसमारंभांना जसे गायले जाते तसे काहीसे सुर ऐकू आले आणि आश्चर्याने पावले आपोआप त्या दिशेने वळली. १५०-२०० मीटर चालून गेल्यावर त्या सुरांचा शोध लागला...
एका मोठ्या चौकाच्या मध्यभागी असलेल्या उघड्या स्केटींग रिंकच्या मध्ये असलेल्या मनोऱ्यातून ते स्वर येत होते. शब्द नॉर्वेजियन वाट होते पण सूर जवळचे वाटत होते... किर्केनेसमध्ये न्याहरीच्या वेळेचे स्वागतिकेचे शब्द आठवले... जे काही थोडेसे नॉर्वेजियन संगीत ऐकले त्यात तालाच्या ठेक्यापेक्षा सुरांना जास्त महत्त्व दिसत होते. त्या चौकाच्या आजूबाजूला अनेक प्रेक्षणिय इमारती दिसल्या. मग बराच वेळ त्यांचे निरिक्षण करत आजूबाजूला बर्फ भरलेल्या अरुंद रस्त्यांवरून आणि त्यांना जोडणाऱ्या रुंद पादचारी मार्गांवरून भटकत राहिलो. त्यावेळी टिपलेली हि काही चित्रे...
.
.
.
आठ वाजत आले तेव्हा थंडीचा कडाका खूपच वाढला. रहदारीही कमी होऊ लागली होती. भुकेनेही 'चला परत' अशी सूचना देणे सुरू केले होते. हॉटेलकडे जाण्यासाठी परतिच्या रस्त्याचा शोध घेताना ध्यानात आले की इकडे तिकडे फिरताना रस्त्यांचे ध्यान ठेवले नव्हते आणि अनेकदा नकाशावरच्या खुणा पडताळून पाहाव्या लागत होत्या. अशाच एका वेळेस त्या चौकात असलेल्या दोन पोलिसांनी स्वतःहून, "कुठे जायचेय सर ? काही मदत करू शकतो का? " अशी विचारणा केली. हॉटेलचे नाव सांगितले तर "हे काय त्या दिशेला १०० मीटरवर आहे. " म्हणून हात करून दाखवले. दूरवर खरंच हॉटेलची पाटी दिसत होती. त्यांचे आभार मानून त्या दिशेने निघालो आणि हॉटेलच्या एक चौक अगोदर हे दिसले...
जिभेने पाय आपोआप तिकडे वळवले. मलिक नावाच्या मूळचा पाकिस्तानी गृहस्थ २५ वर्षांपासून येथे हे रेस्तरॉ चालवित आहे.
त्याच्याशी बोलता बोलता नोर्वेजियन राजकारण आणि पद्धतीबद्दल एक चपखल वाक्य तो बोलून गेला. "अच्छा काम नही किया तो एम पी का कॉलर पकडके पूछ सकते है" या एकाच वाक्यात सामान्य नॉर्वेजियन नागरिकाची आपल्या "योग्य हिताच्या" आणि "हक्कांच्या" जाणीवेची ओळख पटली. यामुळेच नॉर्वेची लोकशाही जगातल्या सर्वोत्तम लोकशाह्यांमध्ये गणली जाते.
मलिक "तिखट चिकन आवडेल का?" म्हणाला. अर्थातच हो म्हणालो. पण ते नॉर्वेजियन पद्धतीचे तिखट (म्हणजे बहुतेक तिखट असावे असा संशय यावा इतपत तिखट) होते.
पण इतक्या दिवसांनी मसाल्यांचा स्पर्श झालेले खाणे मिळाले याचाच खूप आनंद झाला. हॉटेलवर परतून मस्तपैकी ताणून दिली.
====================================================================
सकाळी जरा आरामात उठलो कारण ओस्लो नगरीची अर्ध्या दिवसाची सहल १०:१५ ला सुरू होणार होती. त्यामुळे थोडा उशीराच न्याहरीला गेलो. टेबलावर एक नॉर्वेजियन व्यक्तीने केलेल्या स्मितहास्याला प्रतिसाद देऊन झाल्यावर जरा इकडतिकडच्या गप्पा सुरू झाल्या. नॉर्वेजियन मत्स्यव्यवसायिकांची राष्ट्रीय वार्षिक सभा त्या हॉटेलात चालू होते त्याकरिता ते सरकारी बाजू सांभाळायला तेथे आलेले होते. मत्स्यव्यवसायाला नॉर्वेच्या अर्थव्यवस्थेत फार महत्त्व आहे. पण कितीही सुविधा पुरवल्या तरी लोकांच्या मागण्या आणि तक्रारी काही कमी होत नाहीत हे 'वैश्विक' मत नॉर्वेसारख्या अत्यंत लोकाभिमुख राष्ट्रात ऐकायला मजा वाटली. मी भारतीय आहे हे समजल्यावर हिंदू आणि बौद्ध धर्माबद्दल खूप प्रश्न विचारले. माझ्या अल्प माहितीने मी जेवढे सांगता येईल ते जाणकाराचा आव आणत सांगितले. हिंदू धर्मात मिशनरी नाहीत आणि धर्मप्रसाराकरिता प्रयत्न करणारी काहीच यंत्रणा नाही ही माहिती त्यांच्याकरिता आश्चर्यकारक होती. आजची न्याहारी मजेत खेळीमेळीत गप्पा मारत झाली. शेवटी सहलीची वेळ झाली म्हणून मला त्यांची रजा घेऊन उठायला लागले.
बस ओस्लोच्या सिटी हॉलपासून सुरू होणार होती. काल रात्रीच हे ठिकाण अगदी चालत पाच मिनिटाच्या अंतरावर असल्याची माहिती काढली होती. रस्त्याची माहितीही घेऊन ठेवली होती... या वेळेस नशिबाने मार्गवळणे 'पूर्व-पश्चिम' या भाषेत न सांगता 'डावी-ऊजवी बाजू' च्या भाषेत सांगणारा मार्गदर्शक मिळाला होता. बाहेर पडून पहिला चौक ओलांडला आणि बघतो तो काय काल चक्कर मारलेल्या भागातून मार्ग जात होता. काल एकच चौक ओलांडून पुढे गेलो असतो तर सिटी हॉलवर पोचलो असतो. बसच्या वेळेच्या बर्‍याच अगोदर थांब्यावर पोचलो.
ओस्लो सिटी हॉलची इमारत...
.
या इमारतीच्या चारी बाजूला प्रशस्त रस्ते आहेत आणि तीन बाजूला गोलाकार व्यावसायिक इमारती आहेत, पण सर्व रचना अशी आहे की ते एक संकुल म्हणूनच बांधले आहे असे वाटते. हीच सौंदर्यदृष्टी नॉर्वेत जागोजागी दिसते...
सहलीपूर्वीच्या मोकळ्या वेळेचा सदुपयोग करण्यासाठी इमारतीच्या भोवती एक फेरी मारली. एका बाजूच्या भितीवरचे शिल्प...
मागच्या बाजूने जाणारी ओस्लोची ट्रॅम...
त्या पलीकडील ओस्लो बंदर...
सिटी हॉल आणि बंदरामधील जागेतले एक उद्यान आणि त्यातले एक आई आणि मुलांचे शिल्प...
सिटी हॉलची मागची बाजू... ओस्लोमध्ये कुठल्याच सरकारी इमारतीला कुंपण अथवा खास सुरक्षारक्षक दिसले नाही...
परत थांब्यावर आलो तरी पंधरा मिनिटे बाकी होती. सिटी हॉलच्या इमारतीत शिरायचा मोह आवरला नाही. केवळ व्हरांड्यातून एक फेरी मारण्यापुरताच वेळ होता. पण हा निर्णय नक्कीच सार्थकी लागला. व्हरांड्यात एकूण सोळा भित्तिचित्रे आणि काही शिल्पे आहेत... जणू एका लघुप्रदर्शनच ! ही त्यातली काही चित्रे...
.
.
.
दर्शनी भागातले हंसांचे शिल्प आणि भिंतीवरचे घड्याळ...
थोडा वेळ वेळेचा विसर पडला होता. बसच्या वेळेला दोनच मिनिटे असताना ध्यानात आले आणि धावतच थांब्यावर पोचलो. बस प्रवाश्यांना घेऊन ओस्लो नगरीच्या निवडक आकर्षणांच्या सहलीला निघाली.
(क्रमशः )
ओस्लो ही नॉर्वेची राजधानी आणि देशातील सर्वात जास्त लोकसंख्येचे शहर आहे. नॉर्वेच्या एकूण ५० लाख लोकसंख्येपैकी १४.५ लाख लोक ओस्लो नगरीत राहतात. इ १०४० साली स्थापन झालेले हे शहर साधारण इ १३०० पासून नॉर्वेची राजधानी आहे. पूर्वी ते क्रिस्तियानिया या नावाने ओळखले जात असे. अनेक वार्षिक पाहण्यांत 'राहण्यासाठी जगातील सर्वोत्तम शहर' म्हणून गणले गेलेले हे शहर जगातील सर्वात महागड्या शहरांपैकी एक म्हणूनही ओळखले जाते. तसे नॉर्वे हा एक खूपच महागडा देश आहे... अगदी जर्मन आणि फ्रेंचांनीही त्याला महागडा म्हणावा येवढा. असो.
ओस्लोमध्ये वेगवेगळ्या संग्रहालयांची रेलचेल आहे. आजची आमची पहिली भेट अशाच एका जगावेगळ्या शिल्पसंग्रहालयाला होती... ह्या संग्रहालयाची खासियत अशी की ते इमारतीत बंद नाही. Gustav Vigeland नावाच्या एका शिल्पकाराने त्याच्या सगळ्या रचना एका बागेच्या स्वरूपात संग्रहीत केल्या आहेत आणि नॉर्वेनेही त्या शिल्पांच्या बागेची राष्ट्रीय स्मारकाप्रमाणे आदराने आणि अभिमानाने जपणूक केली आहे. तेथे जाताना झालेले दिसलेले हे ओस्लोच्या काही भागांचे दर्शन..
.
व्हिगेलांड (किंवा फिगेलांड) संग्रहालय हे व्हिगेलांड नावाच्याच एका प्रशस्त बागेत आहे. संग्रहालयापर्यंत पोहोचायला बागेतून जवळ जवळ २०० मीटर लांब रस्त्यावरून बर्फ तुडवत चालत जावे लागले...
पण जेव्हा शिल्पे असलेल्या विभागाजवळ पोहोचलो तेव्हा कुडकडवण्यार्‍या थंडीचे काही वाटेनासे झाले. हे मानवी जीवनातील असंख्य भावनांचे आणि प्रसंगाचे शिल्परुपातले प्रदर्शन आहे. येथे या एकट्या कलाकाराच्या एकूण २१२ कलाकृती आहेत. प्रवेश मुक्त आणि विनामूल्य आहे... तसे या संग्रहालयाला आणि त्याच्या भोवतीच्या बागेला कुंपण, भिंत वगैरे काहीच नाही !
ह्या आहेत तेथील काही कलाकृती ...
.
.
.
जीवनचक्र (Wheel of Life) या सर्वात मोठ्या शिल्पाचा (शिल्पसमुहाचा) एक भाग...
जीवनस्तंभ... या कलाकृतीतून कलाकाराला काय सांगायचे आहे याचा अर्थ समिक्षक अजूनही लावतच आहेत...
.
तेथून पुढे आम्ही होल्मेनकोलन स्की जंप स्टेडियम बघायला गेलो. होल्मेनकोलन हे ओस्लोचे एक उपनगर १८९२ सालापासून दरवर्षी स्की वापरून उतारावरून वेगाने घसरत येवून एका कृत्रिम कड्यावरून झेप घेण्याच्या थरारक खेळाच्या स्पर्धा भरवते आहे. २००८ साली येथली जुनी स्की जंप टेकडी (कृत्रिम उतार) तोडून डॅनिश पद्धतिची एक नवीन टेकडी बनवली आहे...
.
लांबून या टेकडीच्या आकारमानाची नीट कल्पना येत नाही. मात्र त्या उताराखाली गेल्यावर ती किती मोठी आहे याची नीट कल्पना येते. तिच्या उताराच्या खालच्या जागेत स्वागतगृह, रेस्तरॉ, प्रसाधनगृहे अश्या बर्‍याच सुविधा असलेली एक प्रशस्त इमारत आहे, इतका मोठा तिचा आवाका आहे...
टेकडीच्या अर्ध्या उंचीवरून दिसणारा उताराचा खालचा भाग आणि प्रेक्षकांच्या बसण्याची व्यवस्था...
आणि हा वरचा अर्धवट दिसणारा भाग. अती बर्फवृष्टीमुळे वर जाणार्‍या शिडीच्या वापरास मज्जाव केलेला होता. त्यामुळे सर्वात वरच्या टोकापर्यंत जाता आले नाही :( ...
प्रत्यक्ष उडी मारणे शक्य नव्हते पण येथे एक स्की जंप सिम्युलेटर आहे त्यात बसून उडी मारण्याचा थरारक (व्हर्चुअल) अनुभव मात्र घेतला.
नंतर ऑस्लोजवळच्या उत्खननात सापडलेली नॉर्वेच्या (आणि एकंदर उत्तर युरोपच्या) प्राचीन संस्कृतीतील जगप्रसिद्ध वायकिंग जहाजे पहायला निघालो. इसविसनाच्या ८ ते ११ व्या शतकांमध्ये उत्तर युरोप (सध्याचे स्कँडिनेव्हिया व उत्तर जर्मनी) मध्ये वायकिंग नावाने ओळखल्या जाणार्‍या जमातींचे प्राबल्य होते. हे लोक उत्तम दर्यावर्दी होते. ते खास प्रकारची उथळ आणि रुंद असलेली जहाजे बनवण्यात निष्णात होते. ही जहाजे वापरून त्यांनी खवळलेल्या उत्तर समुद्रावर (नॉर्थ सी) प्रभुत्व मिळवले होते. या जहाजांच्या सहाय्याने वायकिंग पूर्वेस कॉन्स्टंटिनोपल (आताचे तुर्कस्तानातले इस्तंबूल) व रशियातील व्होल्गा नदी आणि पश्चिमेस आईसलँड, ग्रीनलंड, अगदी न्यू फाउंडलंड (आताच्या कॅनडामधील एक बेट) पर्यंत पोहोचले होते. युरोपच्या मध्ययुगीन काळाच्या इतिहासात या जमातीचा कालखंड फार महत्त्वाचा समजला जातो आणि त्याला "वायकिंग एज" म्हणून ओळखले जाते.
या काळातली उत्खननात सापडलेली तीन (ओसेबर्ग, गोकस्टाड व तुने) जहाजे वायकिंग जहाज संग्रहालयामध्ये आहेत. ही तीनही जहाजे खास व्यक्तींसाठी बनवलेल्या दफनपेट्या पुरण्यासाठी वापरलेली आहेत. त्यामुळे या जहाजांमध्ये कलेवरांच्या अवशेषांबरोबर दफन केलेले त्या काळाच्या कलाकुसरींचे अनेक नमुनेही सापडले आहेत. खास व्यवस्थेने ही जहाजे जमिनीखाली पुरलेली असल्याने यातल्या बर्‍याच वस्तू शेकडो वर्षांनतरही खूपश्या सुस्थितीत राहिल्या आहेत. ही जहाजे म्हणजे ओस्लो विद्यापीठाच्या पुराण संशोधन विभागाला सापडलेला एक मोठा खजिनाच आहे. मात्र बर्‍याच थडगेचोरांनी त्यावर अगोदरच डल्ला मारला असल्याने सोन्याचांदीचे दागिने व जडजवाहर मात्र गायब झालेले आहेत.
या संग्रहालयातले इ. ८१५ ते ८२० च्या सुमारास बनवलेले ओसेबर्ग नावाचे जहाज सगळ्यात सुस्थितीतले आणि प्रसिद्ध आहे.
ओकच्या लाकडापासून बनवलेल्या या २२ मीटर लांब जहाजाच्या बांधणीवरून व त्यात सापडलेल्या लाकडी, चामड्याच्या आणि कापडांच्या वस्तूंच्या कारागिरीवरून ते बहुतेक प्रथम राजघराण्यातील व्यक्तीला विहारासाठी वापरण्यास आणि नंतर पुरण्यासाठी वापरले आहे असे दिसते. बर्‍याच भागांवरची कोरीवकामे अजूनही स्पष्ट दिसतात...
मृत व्यक्तीबरोबर पुरलेल्या वस्तू...
नक्षीदार स्लेड...
चाकांची गाडी...
शोभेचा व्याघ्रमुखवटा...
बूट...
तलम रेशमी कापड...
या जहाजांत सापडलेल्या मानवी हाडांवरून शात्रज्ञांनी त्या माणसांचे वय, लिंग, शरीराची ठेवण, त्यांना झालेले आजार, ई चे कयास बांधले आहेत !
..................
यानंतर प्राचीन काळातून बाहेर येऊन आम्ही नॉर्वेचा जवळच्या भूतकाळातील दर्यावर्दी इतिहास पहायला गेलो. या संग्रहालयाचे नांव त्यात ठेवलेल्या एकमेव जहाजाच्या नावावरून "फ्राम" असे आहे. होय, हेच ते फ्राम जहाज ज्याच्या सहायाने जगप्रसिद्ध नॉर्वेजियन दर्यावर्दी फ़्रिड्योफ नान्सन (Fridtjof Nansen) ने उत्तर ध्रुवाच्या सफरी केल्या. नान्सन हा खरोखरच हरहुन्नरी माणूस होता. प्रथम त्याने प्राणिशास्त्राचा अभ्यास करून बेर्गन येथील संग्रहालयात नोकरी पकडली. तेथे सागरी जीवांच्या मज्जासंस्थेवर संशोधन करून डॉक्टरेट मिळवली. नंतर समुद्रसफरींवर आपले लक्ष केंद्रित करून उत्तर ध्रुवीय सागराच्या अनेक सफरी केल्या आणि त्यासाठी लागणार्‍या अनेक उपकरणांत सुधारणा केल्या. १९ व्या शतकाच्या सुरवातीला स्वीडनबरोबरचे संघराज्य तोडून नॉर्वेला स्वतंत्र राष्ट्र बनविण्यात नान्सनचे मोलाचे योगदान होते. त्याने काही काळ लंडनमधला नॉर्वेचा राजदूत म्हणूनही काम केले. आणि सरते शेवटी त्याने लीग ऑफ नेशन्स मध्ये High Commissioner for Refugees म्हणून काम केले, ज्या कामाबद्दल त्याला १९२२ साली नोबेल शांतता पुरस्कार दिला गेला.
तर अशा या थोर माणसाशी झालेली आमची भेट...
आणि हे ते जगप्रसिद्ध जहाज "फ्राम"...
नान्सनचे खरेखुरे जहाज तसेच्या तसे उचलून आणून या संग्रहालयात ठेवले आहे. हे जहाज त्या काळातली एक क्रांतिकारी कल्पना होती. पाणी गोठताना प्रसरण पावते हे आपण सर्व शाळेत शिकलो आहोतच. त्यामुळे गोठणार्‍या पाण्यात जहाज अडकले की चहूबाजूंनी पडणार्‍या बर्फाच्या दबावाने ते चिरडून त्याचे तुकडे होतात. फ्रामच्या तळाचा विशिष्ट आकार आणि खास मजबूत बांधणी यामुळे हे जहाज चिरडून जाण्याऐवजी बर्फाच्या पृष्ठभागावर ढकलले जात असे व हिमप्रवाहाबरोबर वाहत जात असे आणि बर्फ वितळल्यावर परत पाण्यावर तरंगू लागत असे. ते कसे हे संग्रहालयातल्या एका प्रतिकृतीत दाखवले आहे, त्याचे चित्र...
हे जहाज Fridtjof Nansen, Otto Sverdrup, Oscar Wisting व Roald Amundsen यांनी १८९३ ते १९१२ या काळात ध्रुवप्रदेशांच्या अनेक मोहिमांत वापरले आहे. फ्राम हे एकच जहाज असे आहे जे उत्तर आणि दक्षिण अशा दोन्ही ध्रुवप्रदेशांच्या मोहिमांत वापरले गेले आहे. फ्रामच्या मोहिमांच्या मार्गांचे नकाशे...
या जहाजाच्या सर्व भागात फिरून सर्व वस्तूंना हाताळण्याची पूर्ण मोकळीक आहे. थोडक्यात काही काळाकरता तुम्हाला प्रति-नान्सन बनता येते !
.
.
जहाजाच्या चारी बाजूंना या जहाजाने केलेल्या वेगवेगळ्या समुद्रसफरींचा इतिहास, वापरलेले कपडे, उपयोगात आणलेली साधने, नान्सनला आणि त्याच्या सहकार्‍यांना मिळालेले सन्मान यांचे प्रदर्शन केले आहे...
.
.
.
.
ह्या संग्रहालयाची भेट एका वेगळ्या मन:स्थितीत घेऊन जाते. प्रतिकूल निसर्गाशी सामना करून त्याच्यावर कुरघोडी करणार्‍या अशा या महामानवांना सलाम केल्याशिवाय राहवत नाही.
या भागात ओस्लोमधली बरीच संग्रहालये अगदी एकमेकाला लागून आहेत. पण वेळेअभावी गाइडच्या सल्ल्याने फक्त दोनच पाहून परतीच्या प्रवासाला सुरुवात केली.
रस्त्यामध्ये दिसलेले ओस्लोचे एक सुंदर उपनगर...
गोठलेली ओस्लो मरीना (छोट्या खाजगी बोटींचे बंदर)...
बस आम्हाला परत घेऊन आली तरी ओस्लोतल्या सगळ्या प्रेक्षणीय स्थळांची यादी संपली नव्हती. पण आता ओस्लो ओळखीचे शहर झाले होते. परतीच्या प्रवासात गाइडशी चर्चा करून एक मार्ग ठरवून घेतला आणि उरलेल्या अर्ध्या दिवसात स्वतःच जिवाचे ओस्लो करायचे ठरवून सिटी हॉलशेजारी बसमधून उतरलो.
(क्रमशः )
सकाळी सिटी हॉलच्या व्हरांड्यातली भित्तिचित्रे बघून झाली होती. आता शोरूम इतकी छान आहे तर गोडाउन किती सुंदर असेल असे म्हणत मुख्य दरवाज्यातून आत शिरलो.
२००५ साली ओस्लोचा सिटी हॉलची ओस्लोमधली शतकातली सुंदर इमारत (Oslo's Structure of the Century) म्हणून निवड झाली आहे. दरवर्षी १० डिसेंबरला (आल्फ्रेड नोबेलच्या पुण्यतिथीच्या दिवशी) याच ठिकाणी नोबेल शांतता पुरस्कार प्रदान करण्याच्या समारंभाचे आयोजन केले जाते.
आत गेल्या गेल्या आपण एका प्रशस्त (४०-४५ मी लांबीरुंदी आणि २०-२५ मी उंची) हॉलमध्ये शिरतो. याच्या चारी भिंतींवर मोठमोठी चित्रे रंगवली आहेत. एक एक चित्र बघायला फक्त मान वळवणे पुरेसे नाही, किमान १५-२० मीटर चालत जावे लागते ! या चित्रांतून ओस्लोच्या समाजजीवनाचे, इतिहासाचे, सामाजिक तत्त्वज्ञानाचे कधी सरळपणे तर कधी नवचित्रकलेच्या सांकेतिक तंत्राने चित्रण केलेले आहे.
.
.
.
या इमारतीच्या प्रत्येक खोलीत इतक्या कलाकृती आहेत की ही एक शासकीय इमारत आहे की संग्रहालय आहे असा प्रश्न पडतो...
.
.
मुख्य म्हणजे काहीही आडकाठी न करता या सर्व इमारतीतून प्रवाशांना फिरण्याची मुभा आहे... सभा चालू नसेल तर अगदी सभागृहातही जाता येते...
सभेसाठी आलेल्या सभासदांसाठी बसायची व्यवस्था...
तेथून बाहेर पडून पाच-दहा मिनिटात चालत जाऊन नॉर्वेच्या लोकसभेजवळ पोहोचलो. आणि ध्यानात आले, "अरे काल रात्री तर हिचा छान दिसणारी इमारत म्हणून फोटो काढला होता. आज त्या इमारतीपुढे काही कलाकारांचा व्हलेंटाईन डे निमित्त संगीताचा कार्यक्रम चालला होता...
संध्याकाळची वेळ होती. घराकडे जाण्यासाठी लोकांची लगबग चालू होती. रस्त्यावरून माणसे, बस आणि, ट्रॅम आणि तुरळक खाजगी गाड्या यांची गर्दी ट्रॅफिक जॅम न करता धावत होती...
तेथून जवळच असलेले ओस्लो ऑपेरा हाउस बघायला गेलो. २००७ साली पूर्ण झालेल्या या इमारतीला २००८ साली World Architecture Festival मध्ये व २००९ मध्ये European Union Prize for Contemporary Architecture ही बक्षिसे मिळाली आहेत. या इमारतीकडे जाताना नॉर्वेसारख्या सामाजिक जाणिवेबद्दल प्रसिद्ध असलेल्या देशातही फुटपाथवर झोपलेला माणूस दिसला आणि आश्चर्य वाटल्याशिवाय राहिले नाही...
हे ऑपेरा हाउसचे झालेले पहिले दर्शन...
ही इमारत अगदी समुद्रालगत आहे...
या इमारतीच्या छतावरही जाता येते पण भरपूर बर्फवृष्टीमुळे रस्ता निसरडा झाला होता आणि वर जायला मज्जाव होता...
इमारतीच्या आतली रचना मात्र पाहण्यासारखी होती...
.
तेथून पुढे कूच केले आणि ह्या वॉकींज प्लाझाच्या गर्दीत मीही सामील झालो...
चालताना ही पाटी बघितली आणि थबकलोच !
भटकायची धुंदी कमी झाली आणि भुकेची प्रकर्षाने जाणीव झाली. अर्थातच पोटाने पायांचा ताबा घेतला. रेस्तरॉचे वातावरण एकदम हिंदुस्तानी (बॉलीवूड नाही) संगीतासह भारतीय होते...
मेन्यू बघितला आणि दिल खूश हुवा ! तडक हे जेवण मागवले...
दणकून ताव मारला हे काय सांगायला पाहिजे काय ? जेवणानंतर बडीशेप तोंडात टाकून नॅशनल आर्ट गॅलरी बघायला बाहेर पडलो. अंधार्‍या दर्शनी भागामुळे इमारतीला दोन फेर्‍या मारल्यानंतर एका कनवाळू नॉर्वेजियनच्या मदतीने दार शोधून काढले. बंद होते. पण गाइडने सांगितले होते की संग्रहालय उशीरापर्यंत उघडे असते. मग काय जोर लावून ढकलले आणि अहो आश्चर्यम दरवाजा 'तिळा तिळा दार उघड' असे न म्हणताही उघडला. जरासा दबकतच आत शिरलो आणि जराशी हालचाल दिसली. दोन पावले अजून आत गेलो तर डावीकडे स्वागतकक्ष दिसला. मग मात्र जोरात जाऊन तिकीट मागितले. तिकिटाचे पैसे द्यायला खिशात हात घातला तर स्वागतिका म्हणाली, आज मोफत आहे आणि शून्य नॉर्वेजियन क्रोनरचे तिकीट माझ्या हाती दिले. जरा आश्चर्य वाटले पण संग्रहालय बंद होण्याआधी इथले चित्रांचे मोठे संकलन शक्य तेवढे सगळे बघायचे होते त्यामुळे संग्रहालयाचा नकाशा घेऊन कामाला लागलो. सगळ्यात पहिला मोर्चा रूम २४ कडे... याच खोलीत नॉर्वेचा जगप्रसिद्ध चित्रकार एडवर्ड मंच (Edvard Munch) याची चित्रे आहेत ही माहिती बसमधल्या गाइडकडून अगोदरच काढली होती. मला तसे नवचित्रकलेतले फारसे काही कळत नाही... पण ओस्लोला येऊन मंचचे the Scream न बघता गेलो असतो तर मनाला नक्कीच रुखरुख लागली असती. तर हीच ती जगप्रसिद्ध "किंचाळी"...
आता मला या चित्राचे रसग्रहण करायला सांगू नका :) . मात्र या चित्राने मंचला कलाक्षेत्रात अपरिमित कीर्ती मिळवून दिली आहे हे मात्र खरे आहे. मंच आणि इतर नावाजलेल्या चित्रकारांची अजूनही बरीच चित्रे आहेत. शांतपणे बघायची तर अख्खा दिवस कमी पडेल. एक दोन खोल्यांत अंधार होता. परत जाताना कळले की वातानुकूल यंत्रणेतल्या बिघाडामुळे पाणी गळून काही खोल्यांतला वीजपुरवठा बंद झाला होता आणि म्हणूनच ९० टक्के संग्रहालय छान चालू असूनही संपूर्ण दुरुस्ती होईपर्यंत प्रवेश विनामूल्य होता.
बाहेर पडून मोर्चा राजवाड्याकडे वळवला. आता ओस्लोच्या वाटा पायाखालच्या वाटत होत्या. नकाशा न वापरता बरोबर पोचलो...
कुंपण नसलेली आणि एका बाजूला अगदी लागून रस्ता असलेली हि इमारत राजवाडा आहे हे सकाळी बसमधून जाताना गाइडने सांगितले होते म्हणूनच समजले. ना उंच भिंती, ना रक्षकांचा ताफा, ना इतर फुकाचा बडेजाव !
तेथून पुढे ओस्लो बंदराच्या दिशेने वळलो. वाटेत नोबेल पीस सेंटर लागले...
या इमारतीत नोबेल शांतता पुरस्कारासंबंद्धी आणि नोबेल शांतता पुरस्कारीत मंडळींबद्दल आणि एकंदर जागतिक शांततेसंबद्धी वर्षभर प्रदर्शने चालू असतात. आतासुद्धा महात्मा गांधींवर एक प्रदर्शन चालू होते...
..................
येथूनच पुढे सुरू झालेल्या ओस्लो बंदराच्या बाजूच्या दुकानांत आणि रेस्तराँमध्ये रात्रीचा झगमगाट सुरू झाला होता...
.
.
संध्याकाळच्या जेवणासाठी हा भाग फार प्रसिद्ध आहे असे गाइड म्हणाली होती. पण जयपूर इंडियन रेस्तरॉमुळे ती गरज आता राहिली नव्हती. थोडा वेळ तेथे भटकून परत फिरलो. वाटेत हा सायकलच्या टायरमध्ये हवा भरण्यासाठी रस्त्याशेजारी असलेला सार्वजनिक पंप दिसला. नॉर्वे शासन प्रदूषणाच्याबद्दल केवळ गप्पा न मारता कार्यही करत आहे याचा हा पुरावा...
हॉटेलमध्ये रूमवर पोहोचलो तर व्यवस्थापनाने ही व्हॅलेंटाइन डे भेट खोलीत ठेवून आमच्यावरील प्रेम व्यक्त केलेले होते.
(क्रमशः )
शेवटचा दिवस लवकरच सुरू झाला कारण अ‍ॅमस्टरडॅमकडे जाणारे विमान पावणेदहाला होते. सहा वीसला स्वागतकक्षात येऊन चेकआऊट केले. निघताना परत एकदा विमानतळावर जाणार्‍या बसच्या थांब्याची खात्री करावी म्हणून विचारणा केली. माझ्या विमानाची वेळ ऐकून स्वागतिकेने सांगितले की आता दहा मिनिटात न्याहारी सुरू होते आहे ती करून सातची बस पकडून जा. आरामात वेळेत पोचाल. आता माझ्याही ध्यानात आले की मी जरी दुसर्‍या देशात (हॉलंड) जात असलो तरी तो शेंगेन देशच आहे म्हणजे ओस्लो विमानतळावर फक्त देशांतर्गत विमानवाहतुकीचे नियम असतील. आंतरराष्ट्रीय सोपस्कार अॅमस्टरडॅम विमानतळावर पार पाडावे लागतील. म्हणजे केलेल्या हिशेबापेक्षा आता पाऊण ते एक तास जास्त आहे. न्याहारीला मारलेली काट खुशीने पुसून टाकली आणि न्याहारीवर ताव मारायला भोजनकक्षाकडे प्रस्थान केले !
खानसाम्याने आज इडलीसारखी ऑम्लेट्स घाऊक प्रमाणात बनवून ठेवली होती...
पहिल्यांदा ओळखू आली नाहीत. "ऑम्लेट बनवणार का?" असे म्हटल्यावर खानसाम्याने मिश्किल हसत "हे काय" असे म्हणत त्यांच्याकडे बोट दाखवले. जरा भरभर न्याहरी करून भरल्या पोटाने खानसाम्याला आणि स्वागतिकेला धन्यवाद देत बस थांब्याकडे निघालो.
सात वाजले तरी बस आली नाही तेव्हा जरा अस्वस्थ झालो. एक पावणेसात फुटी बाबा बसचे वेळापत्रक झाकून उभा होता आणि विनंती करूनही न ऐकल्यासारखे करून तसाच खांबासारखा उभा राहिला. जरा आवाज मोठा करावा या विचारात असतानाच बाजूला उभ्या असलेल्या एका महिलेने माझ्या हातातल्या बॅगेकडे पाहत "विमानतळावर निघालात काय?" अशी विचारणा केली. होकार दिल्यावर म्हणाल्या की, "अजून तीन मिनिटाने बस येईल. सात वाजता ती जवळच्या मध्यवर्ती थांब्यावरून सुटते आणि येथे सात पाचला येते." हायसे वाटले आणि त्या नॉर्वेजियन महिलेचे आभार मानले. या कारणाने बोलणे सुरू झाले आणि विमानतळापर्यंतच्या प्रवासात गप्पा मारायला साथही मिळाली ! मी दम्मामला जाणार असे समजल्यावर त्यांनी सांगितले की त्या विमानतळावरच काम करतात आणि बर्‍याच वर्षांपूर्वी रॉयल जॉर्डेनियन एअरलाईनमध्ये काम केले आहे. वाटेत बर्‍याच गप्पा झाल्या. तसा नॉर्वेच्या तेलसाठ्यांमुळे तो एक वित्तव्यवस्था सुरक्षित असलेला देश आहे आणि तो युरोझोनमध्येही सामील नाही. त्यामुळे त्याची इतर काही युरोपियन देशांसारखी वाईट अवस्था नाही. तरीसुद्धा आजूबाजूच्या देशांवर पडलेल्या वित्तसंकटाची भीती त्यांच्या बोलण्यात सहजपणे आली. शिवाय सुबत्तेमुळे झालेल्या सुखी जीवनाचे परिणाम तरुणाईत शिक्षणाची आवड कमी होण्यात झाले आहे ही चिंताही होतीच. भारताच्या जगातल्या वाढणार्‍या महत्त्वाचे त्यांनी कौतुक केले. नॉर्वेतले बहुतेक सगळे भारतीय उच्चशिक्षित आणि एकंदर नॉर्वेच्या भरभराटीला मदत करणारेच आहेत याचा खास उल्लेख केला. पाऊण तासाचा प्रवास गप्पांत कधी संपला ते कळले नाही. विमानतळावर वेळेत पोहोचलो...
विमानाच्या प्रवेशद्वाराजवळच्या गर्दीत २०-२५ शाळकरी नॉर्वेजियन मुलामुलींचा एक गट होता. तो कसरतपटूंचा संघ अमेरिकेतल्या केंटाकी राज्यात कसरतीचे खास शिक्षण घेण्यासाठी चालला होता. चुळबुळ्या तरुणाईला अर्धापाऊण तास स्वस्थ बसणे शक्य झाले नाही. त्यातल्या काही जणांनी तेथेच प्रवेशद्वारासमोर त्यांच्या कौशल्याचे प्रदर्शन करायला सुरुवात केली...
सर्व गोष्टी बरोबर वेळेवर होऊन विमानात बसलो. पण वेळ झाली तरी विमान जागेवरून हालेना तसे प्रवासी अस्वस्थ होऊन हवाई सुंदर्‍यांकडे चौकशी करू लागले. शेवटी पंधरावीस मिनिटांनी विमानाच्या कप्तानाने जाहीर केले की विमान रात्रभर हँगरमध्ये उभे होते त्यामुळे त्याच्या पंख, शेपटी आणि नाकावर बरेच बर्फ जमले आहे तेव्हा डि-आइसिंग प्रक्रिया करणे जरूरीचे आहे आणि त्या रांगेत आपला क्रमांक तिसरा आहे. अजून पंधरावीस मिनिटात आपण डि-आइसिंग एरियात जाऊ आणि तासाभरात उड्डाण करू. म्हणजे तास-दीड तास उशीरा उडणार हे नक्की झाले. पण चिंता नव्हती. मूळ हिशेबाप्रमाणे अ‍ॅमस्ट्रडॅममध्ये पुढचे विमान पकडायला साडेतीन तास मिळणार होते ते आता दोन-अडीच झाले... पूर्वीचा अ‍ॅमस्टडॅमचा अनुभव पाहता इतका वेळ पुरेसा होता. काळजीचे काहीच कारण नव्हते. विमान चालू लागले आणि विमानतळावर काल रात्री किती बर्फ पडले होते त्याची झलक बघायला मिळाली...
विमान बर्फ साफ करायच्या जागी पोचले आणि वीसेक मिनिटाने जेव्हा बर्फ साफ करणार्‍या गाड्या बाजूचे विमान संपवून आमच्या विमानावर खास रसायनांचा मारा करू लागल्या तेव्हा जरा बरे वाटले कारण आता प्रत्येक जास्त मिनिट माझा अॅमस्टरडॅम मधला अडीच तासांचा वेळ आणि माझे मन कुरतडू लागले होते :(...
.
बर्फ साफ करणाऱ्या गाड्या त्यांचे काम करून बाजूला झाल्यावर अर्धा तास झाला तरी आमचे विमान हलेना तशी प्रवाशांमध्ये परत चुळबूळ सुरू झाली. माझी तर खात्री होऊ लागली की आता अ‍ॅमस्टरडॅमहून पकडायचे पुढचे विमान काही चमत्कार झाला तरच मिळेल. प्रवाशांचा आवाज वाढू लागला तसा हवाई सुंदर्‍याही आत जाऊन कप्तानाशी बोलू लागल्या. मग मात्र कप्तानाने घोषणा केली की, बर्फ साफ करताना विमानाच्या पुढच्या बाजूची एक काच तडकली आहे. त्यामुळे विमान उडविण्यास धोकादायक झाले आहे. त्याने व्यवस्थापनाशी संपर्क केला आहे. जर ओस्लोतच नवीन काच मिळाली तर तास दीड तासाने विमान उडू शकेल. तोपर्यंत आम्ही असेच विमानात बसणे योग्य आहे. जर काच अ‍ॅमस्टरडॅमहून मागवावी लागली तर मात्र बराच वेळ लागेल आणि मग आम्हाला विमानातून उतरवण्यात येईल. काही प्रवाशांनी निषेध नोंदवला. पण सगळ्यांनाच कल्पना होती की अशा अवस्थेत विमान उडवणे शक्य नाही तेव्हा फारसा गदारोळ झाला नाही.
शेवटी अजून अर्धा तास विमानात काढल्यावर ओस्लोमध्ये काही व्यवस्था होणार नाही असे कळले आणि आम्ही सगळे ज्या दाराने बाहेर गेलो होतो त्याच दाराने विमानतळाच्या निर्गमन विभागात परत आलो. या अचानक झालेल्या अपघाताने विमानकंपनीच्या कर्मचार्‍यांतही जराशी अव्यवस्था पसरली आणि अर्धा तास सर्व प्रवासी तसेच दाराच्या आसपास चडफडत तरंगत राहिले. नंतर सगळ्यांना एका बाजूच्या पडीक असलेल्या द्वाराजवळ नेऊन प्रत्येकाची तिकिटे तपासून कोणाकोणाचे कुठले पुढचे विमान चुकले हे नोंदवून घेतले आणि जेवणाचे माणशी १२० क्रोनरचे कूपन देऊन विमानतळावर कोणत्याही रेस्तरॉमध्ये वापरून जेवून घ्या म्हणून सांगितले. विमान अंदाजे पाच वाजता सुटेल असे कळले.
वेळ घालवायला मी निर्गमन विभागात एका टोकापासून दुसऱ्या टोकापर्यंत चार चकरा मारल्या, सगळ्या छानछान दुकानांची नावे वारंवार वाचून काढली. काचेतून दिसणारी उडून जाणारी विमाने पाहून अजूनच राग येत होता आणि कंटाळाही वाढत होता...
.
.
शेवटी एक पिझ्झ्याचे रेस्तरॉ पकडून कूपन खर्च करून टाकले. एका जागेवर बसून डुलकी घेण्याचा निष्फळ प्रयत्न केला. नाही जमत म्हटल्यावर परत चार फेर्‍या मारल्या :(. चार वाजत आले तसे आमच्या दाराजवळ जाऊन चौकशी केली. या वेळेस तेथे दक्षिण आशियाई चेहेरपट्टीचा माणूस बसला होता. गेल्या गेल्या काही न विचारता त्याने माझ्या हातात एक १२० क्रोनरचे कूपन दिले. लगेच मनात संशयाची पाल चुकचुकली. आणि ते खरेच ठरले. "आप कहासे? इंडिया या पाकिस्तान? " असे त्याने विचारले. भारतीय आहे असे सांगितल्यावर म्हणाला, "अपनी भाषामे बताते है आपको. फ्लाईट और दो घंटे लेट है. सात बजेके पहले नही जा सकती." पाकिस्तानी मूळाचा माणूस होता. माझी थोडी चौकशी केली. स्वतःहून आपली थोडीबहुत माहिती सांगितली. इथले सगळे छान आहे पण आयकर आणि महागाई फार आहे म्हणून तक्रारही केली. नॉर्वेचा आयकराचा दर हा बहुतेक जगात सर्वात जास्त आहे. पण त्या बदल्यात शिक्षण, सार्वजनिक सुविधा, वैद्यकीय सुविधा, म्हातापणाची काळजी, इत्यादिची जी सोय नॉर्वे शासन करते त्याला जगात तोड नाही. अर्थात नॉर्वेमधील महागाईचा चटका मलाही गेल्या आठ दिवसात बसला असल्याने या मुद्द्यावर मी त्याची जोरदार री ओढली.
इतक्या सगळ्या गोंधळात विमानतळ व्यवस्थापनानेही भर घालण्याचा पुरेपूर प्रयत्न केला. ते माहिती देणार्‍या पाट्यांवर विमानाची सुटण्याची वेळ पाच, साडेपाच, साडेसहा आणि सरते शेवटी नऊ वीस अशी सतत बदलती ठेवून प्रवाशांना टांगणीवर ठेवत होते. आणखी दरवेळेस वेळ बदलली की निर्गमन द्वार क्रमांकही बदलता ठेवून आमच्या सहनशीलतेची कसोटी पाहत होते.
अजून दोन तास कसे घालवायचे आणि नवीन कूपनाची विल्हेवाट कशी लावायची असा विचार करत परत निर्गमन विभागात फेर्‍या मारू लागलो. भूक तर नव्हती आणि कूपन फक्त खाण्यापिण्यासाठीच वापराचे होते. मग येथे येऊन बसलो आणि बार टेंडरला तुझ्याकडे असलेल्या सगळ्यात चांगल्या शँपेनचा एक प्याला दे म्हणालो...
त्याने "मार्ली ग्रां क्रू ब्रू रिझर्व" आणून दिली...
अगदी शंपेनचा दर्दी असल्यासारखे सगळे नखरे (प्रथम रंग न्याहाळणे, नंतर वास घेणे, किंचित गुळणी करणे, इ. इ.) करत एक ग्लास पिण्यात अर्धापाऊण तास घालवला. पूर्वीच्या सफरींत वायनरींच्या भेटींत मिळालेले मोफत शिक्षण आज कंटाळवाणा वेळ घालवण्यासाठी कामी आले ;) बार टेंडरचा माझ्याबद्दलचा आदर वाढल्यासारखा वाटला. पण, दुसरा ग्लास नको म्हणाल्यावर लगेच दुसर्‍या गिर्‍हाईकाकडे निघून गेला आणि ध्यानात आले की तो प्रभाव माझ्या दर्दीपणाचा नसून एका ग्लासच्या १४५ क्रोनर किमतीमुळे त्याच्या वाढलेल्या विक्रीचा होता !
परत दाराजवळ आलो तर कसरतपटूंनी बसून बसून कंटाळल्याने त्यांचा खेळ परत जोमाने सुरू केला होता...
..................
.
.................
.
शेवटी साडेसहाला कप्तान विमानातल्या सगळ्या कर्मचार्‍यासह आला. सगळ्या प्रवाशांच्या चेहर्‍याकडे पाहिल्यावर त्यांनी त्याला घेराव घालण्या अगोदर त्याने काउंटरवरचा माइक पकडला आणि जाहीर केले की विमान दुरुस्त झाले आहे आणि साधारण सव्वासातला ते दाराजवळ येईल आणि लगेचच प्रवाशांना आत घेऊन जेवढ्या लवकर जमेल तेवढ्या वेळात उड्डाण केले जाईल. कप्तान कसलेला खेळाडू दिसत होता. चेंडू अंगावर येण्याअगोदर त्याने पुढे पाऊल टाकून षटकार मारला होता. कितीही रागावलेले असले तरी आता प्रवासी अजून काय बोलणार !? त्याने सांगितल्याप्रमाणे विमान सव्वासातला आले पण ते दूर टारमॅकवर उभे राहिले होते. आम्ही सगळे बसने तेथे निघालो. बस चालत असताना अचानक मागून खणाखणीत मराठी आवाज ऐकू आला, "हो, हो काळजी करू नकोस. आता इतक्या उशीरा अॅमस्टरडॅमला पोचतोय म्हणजे हॉटेल रूम देतीलच. नाही दिली तर त्याच्या पुढे मांडी घालून बसेन आणि रूम घेईन. तू काळजी करू नकोस." मागे वळून पाहिले तर विशीतले मुलगा-मुलगी उभे होते आणि त्यातली मुलगी मोबाइलवर बोलत होती. विमानात बसलो तर नेमकी त्या दोघांची जागा माझ्या पुढच्याच रांगेत होती. न राहवून स्वतःच चौकशी केली तर कळले की मूळ पुण्याच्या असलेल्या पण गेली १२ वर्षे नॉर्वेत स्थायिक झालेल्या कुटुंबातील ते भाऊ-बहीण होते. जिवाचं ओरलँडो करायला अमेरिकेत चालले होते.
प्रवासी बसले आणि पंधरावीस मिनिटे झाली तरी विमान हलेना. आता अजून काय म्हणून प्रवाशांत परत चलबिचल सुरू झाली. कप्तानाने घोषणा केली की अजून जरा वेळ लागेल कारण दोन प्रवासी विमानात परत आलेले नाहीत त्यांचे सामान बाहेर काढल्याशिवाय विमानाला उड्डाणाची परवानगी मिळणार नाही. पूर्वीच्या अशाच एका अनुभवामध्ये सर्व सामान विमानाच्या पोटातून बाहेर काढून बाजूला मांडून ठेवले होते आणि सर्व प्रवाशांना विमानातून बाहेर पडून आपापले सामान ओळखायला सांगितले होते. न ओळखलेले सामान बाजूला काढून, आमचे सामान परत विमानात भरून, मगच विमान उडाले होते. या सगळ्या व्यापात दीड तास गेला होता.
आता होणार्‍या उशीराचे काहीही वाटेनासे झाले होते कारण माझे अ‍ॅमस्टरडॅमचे विमान तर कधीच सुटून गेले होते आणि पुढच्या विमानाचा पत्ता नव्हता... आता काळजी करून काय फायदा? मग डोळे मिटून विमानातून उतरायची वाट पाहत राहिलो. अर्ध्या तासाने कप्तानाचा आवाज ऐकू आला तेव्हा मनात म्हटले, "चला तयार व्हा खाली उतरायला". तर तो म्हणाला, "सगळे काम झाले आहे. विमानतळावरच्या कुशल कर्मचार्‍यांनी विमानाच्या पोटात जाऊन गैरहजर प्रवाशांचे सामान त्यांच्या ओळखपट्टीका पडताळून काढून घेतले आहे. तुम्हाला खाली उतरायची गरज नाही. आता आपण उडायला मोकळे आहोत. फक्त नियंत्रण मनोर्‍याची परवानगी मिळाली की आपण लगेच निघू" . "हे तरी खरे ठरू दे!", मी आपला मनातच म्हणालो. मनाचा आवाजपण आतापर्यंत बराच क्षीण झाला होता !
परत विमान धुण्याचे (डि-आइसिंग) सोपस्कार झाले...
..................
मला उगाचच काच तडकल्याचा आवाज ऐकू येत राहिला. पण प्रत्यक्षात तसे काही झाले नाही आणि आम्ही हॉलंडच्या दिशेने भरारी घेतली.
अ‍ॅमस्टरडॅममध्ये मात्र KLM ने चांगली व्यवस्था ठेवली होती. गेल्या गेल्या प्रथम सगळ्यांसाठी चेक-इन मशीनमधून पुढच्या प्रवासाची बोर्डिंग कार्डस् काढायची वेगळी व्यवस्था केलेली होती. ते झाल्यावर एका काऊंटरवर हॉटेल बुकिंगची कागदपत्रे आणि टूथब्रश, दाढीचे सामान, इत्यादिची एक पिशवी दिली. बसने आम्ही हॉटेलवर पोहोचलो तेव्हा रात्रीचे अकरा वाजले होते. हॉटेलवर चेकइन काऊंटरवरच डिनर पॅक दिला त्यामुळे पोटोबाची व्यवस्था रूममध्येच झाली. नाहीतर आता खास श्रम करून रेस्तरॉत जेवायला जायची इच्छा उरली नव्हती. तसाच झोपलो असतो. जेवण मात्र भरपूर होते. फळे सढळ हाताने दिली होती त्यामुळे भरल्यापोटी, 'हे तरी ठीक केलेत.' असा KLM ला आशीर्वाद देऊन झोपी गेलो.
====================================================================
दुसरा दिवस उजाडला. आजचे विमान दुपारी दोन पस्तीसला होते म्हणजे सकाळी भरपूर वेळ मोकळा होता. जरा उशीराच उठलो आणि रमत गमत सकाळची कामे उरकली. खोलीला मोठी गॅलरी होती. जवळच कार पार्कापलीकडे ग्रीनहाऊसेस होती. शेतातील जमीन नवीनच नांगरलेली होती. बहुतेक नजीकच आलेल्या वसंत ऋतूत टुलीप लावण्याची तयारी सुरू झाली असावी.
न्याहारीसाठी बाहेर पडलो. काल इकडे तिकडे बघण्याचा फारसा मूड नव्हता. आता जाणवले की हॉटेल छान होते किंबहुना फारच प्रशस्त होते. जमिनीची प्रचंड चणचण असलेल्या हॉलंडमधल्या या हॉटेलमध्ये असलेले लांब रुंद व्हरांडे आणि बैठकीच्या जागा बघून मजा वाटली...
.
न्याहारी छान होती. चीजचे अनेक प्रकार ही नेदरलँडची खासियत. फळेही छान होती. शनिवारची शाकाहारी न्याहरी मनपसंत झाली. खोलीवर येऊन सगळ्या समानाची आवराआवर केली तरी १२ वाजताची बस पकडायला तासभर बाकी होता. मग कॅमेरा घेऊन सगळ्या हॉटेलला एक फेरी मारली.
दर्शनी भागातला विशाल लाकडी गरुडराज...
समोरची डच बाग...
बागेतली हॉलंडच्या राष्ट्रीय खूणेची... पवनचक्कीची... प्रतिमा..
बस आली आणि आम्ही विमानतळाकडे निघालो. आमचा रस्ता एका विमानांसाठी बनवलेल्या पुलाखालून जात होता. हा पूल विमाने रस्त्याच्या दोन्ही बाजूला असणार्‍या विमानतळाच्या भागांत इकडून तिकडे नेण्यासाठी करतात. आमची बस त्याच्याखालून जाण्यापूर्वी एक फिन एअरचे विमान त्या पुलावरून गेले...
विमानतळावर आप्रवास अधिकार्‍याने परत जाण्याचा शिक्का मारताना, "कैसा हो रहा है साब?" अशी हिंदीची मोडतोड करत आश्चर्याचा धक्का दिला. मागची मोठी रांग बघता त्याच्याशी संवाद शक्य नव्हता. तेव्हा "अच्छा हूँ" असे म्हणून पुढे निघालो. या विमानतळावरची विमानाचे दार चालत किती मिनिटांत गाठता येईल हे सांगायची ही पद्धत आवडली...
विमानाच्या दाराकडे जाताना हा हॉलंड कसीनो दिसला...
१९८९ साली पायात स्निकर होते म्हणून एटिकेट्सच्या नावाखाली याच कसीनोच्या अ‍ॅमस्टरडॅममधल्या मुख्य इमारतीत प्रवेश दिला नव्हता आणि हॉटेलात जाऊन चामड्याचे बूट घालून यायला लावले होते त्याची आठवण झाली. आणि आता विमानतळावरच्या निर्गमन विभागात त्याच कसीनोची शाखा... म्हणजे "कसिनोंच्या बाबतीत हॉलंड बरेच पुढे गेलेले दिसते" असे मनातल्या मनात म्हणत आत शिरलो ;). खिशातले शिल्लक उरलेले सगळे नॉर्वेजियन क्रोनर बदलून युरोची नाणी घेतली आणि नशिबाचा खेळ सुरू केला. पहिल्या वीस मिनिटात माझे पैसे अधिक ५०-६० युरो जिंकले. नंतरच्या दहा मिनिटात सगळे हरलो ! तोपर्यंत विमानाची वेळ होत आली होती. बाहेर पडलो आणि विमानाच्या दाराकडे गेलो.
विमानाची वाट बघताना ध्यानात की माझे विमान कुवेतमार्गे आहे... म्हणजे दोन तास जास्त लागणार. कुवेतमध्ये विमानबदल नसल्याने बोर्डिंग पासवर कुवेतचा उल्लेख नव्हता. तडक दम्मामला जाणारे आणि हे, अशी दोन्ही विमाने एकाच वेळेस सुटणार होती. कालच्या रात्रीच्या गडबडीत हा फरक ध्यानात आला नव्हता. 'चला अजून एक छोटासा सेटबॅक' असे म्हणत बसून राहिलो... तसेही आता काही करण्यासारखे राहिले नव्हतेच. विमानात जाण्याची घोषणा झाली. सगळे रांगेत उभे राहिले आणि स्वागतिका येऊन म्हणाली, "सगळे बसून घ्या, विमान उशीरा सुटणार आहे". आता मात्र हद्द झाली. 'कोणाशी भांडून राग हलका करावा बरे ?' असा विचार करतच होतो तेवढ्यात ती स्वागतिका परत येऊन म्हणाली, "माफ करा. हे नाही तर ते दुसरे, दम्मामचे, विमान उशीरा सुटणार आहे. दोघांची सुटण्याची वेळ एकच आहे म्हणून थोडा घोळ झाला." तिच्यावर चडफडत, पण, काल चुकीने या विमानाचा बोर्डिंग पास घेतल्याच्या आनंदाने परत रांगेत उभा राहिलो !
आता मात्र अपघातांची मालिका संपली होती. अ‍ॅमस्टरडॅममधून बरोबर एक दिवस उशीरा निघालो आणि कुवेतमार्गे आल्याने दोन तास अधिक यामुळे एकूण २६ तास उशीरा, पण धडधाकट अवस्थेत आणि गाठीशी भरपूर अनुभव, स्मृती आणि आनंद बांधून परतलो.
(समाप्त)
तेंगबोचेहून उतरत असताना एक रनर दिसला आम्हांला. तो धावत चालला होता. इथे एक 'एव्हरेस्ट मॅरेथॉन' नावाची रेस दरवर्षी आयोजित केली जाते. ही रेस 'गोरक शेप' ला सुरु होऊन 'नामचे बझार' ला संपते. गेल्यावर्षीचा रेकॉर्ड ३ तास ४० मिनीटं ४३ सेकंदाचा आहे. 
आत्तापर्यंत राहिलेल्या दोन-तीन टी-हाऊसमध्ये आम्ही तिथल्या सहभागी लोकांनी लावलेली सर्टिफिकेट्स बघितली होती. हा बघितलेला रनर त्याच मॅरेथॉनची प्रॅक्टिस करत होता. हाच नंतर आम्हांला फुंकी थांगा ते नामचेच्या वाटेवर परत येताना दिसला. तेंगबोचेची उतरण आम्ही उतरतोय व लोकं चढतायत हे बघायला बरं वाटत होतं. 
या चित्रात पृथ्वीचे विद्युतचुंबकीय क्षेत्र दिसते आहे... सौरवारे याला वळसा घालून पलिकडे जातात आणि त्यांच्या उर्जेने पलिकडचा भाग चपटा होत होत सौरवारे पृथ्वीकडे खेचले जाऊन वातावरणात घुसले की त्यांचे हवेतल्या अणूंबरोबर होणार्‍या टकरीने ऑरोरा निर्माण होतो.