मॉरिशियस

 

 
मॉरिशसचे प्रजासत्ताक

 प्रत्येक देश हा त्याच्या विविधतेमुळे जगभरात प्रसिद्ध असतो. जसे अमेरिका देश हा त्याच्या संस्कृती, टेक्नॉलॉजी आणि हॉलीवुड मुळे प्रसिद्ध आहे. तसेच मॉरिशियस देश हा सुद्धा त्याच्या भौगोलिक विकासासाठी आणि त्याच्या अर्थव्यवस्थेसाठी वेशभूषा आणि संस्कृतीसाठी जगभरामध्ये प्रसिद्ध आहे. तर आज आपण या मालिकेमध्ये मॉरिशियस देशाविषयी माहिती जाणून घेणार आहोत.
        मॉरिशस हे बेट हिंदी महासागरातील आफ्रिका खंडाजवळ असलेला देश आहे. लगून्स, ज्वालामुखी आणि पाम झाडांनी व्यापलेल्या या देशाला वेगवेगळ्या जाती-जमातींमधील सामाजिक सौहार्दामुळे चांगले स्थैर्य लाभले आहे. येथे आशिया (६५% लोकसंख्या भारतीय वंशज), युरोप, आफ्रिका या खंडातून आलेल्या लोकांचे वास्तव्य आहे.

 

  मॉरिशसचा ध्वज    

 
मॉरिशसचे चिन्ह

 

 

 

 

 

 

     मॉरिशस म्हटलं की आपल्या डोळ्यासमोर येतो तो अथांग निळाशार समुद्र. पांढऱ्या वाळूची किनारपट्टी आणि लगून्स. हनीमून डेस्टिनेशन, रोमँटिक गेटअवे, लँड ऑफ रेनबो अँड शूटिंग स्टार्स, डोडो पक्ष्याचा देश अशी अनेक समीकरणं या छोटय़ा बेटाला जोडली गेली आहेत. मार्क ट्वेन यांनी ‘मॉरिशस वॉज मेड फर्स्ट अँड देन हेवन, हेवन बीइंग कॉपीड आफ्टर दॅट’, अशा खूप सुंदर शब्दांत मॉरिशसचं वर्णन केलं आहे. अथांग निळाशार समुद्र. त्यावर लाटांची चकचकीत पांढरी रेष; त्या निळाईच्याही किती वेगवेगळ्या छटा.. मधेच गडद निळा मधेच मोरपिशी; मधेच हिरवट-निळी झळाळी तर मधेच जांभुळकी छटा.. नजर जाईल तिकडे हिरवळ. उसाची लागवड. छोटय़ा टेकडय़ा. डोंगरांच्या रांगा, टुमदार घरं आणि क्वचितच दिसणाऱ्या उंच इमारतींचा हा छोटासा देश (जेमतेम मुंबईएवढा). नेत्रसुख म्हणतात ते हे!
      जगाच्या भूगोलामध्ये मॉरिशियस देशाचे एक वेगळेच स्थान आहे. मॉरिश या देशांमध्ये अशा अनेक गोष्टी आहेत जे या देशाला इतर देशांपासून वेगळे दाखवते जसे की या देशाची भाषा वेशभूषा संस्कृती बिझनेस धर्म आणि राहणीमान वेगळा आहे ज्यामुळे ते या देशाला विशेष बनवते.भारतीय लोककथेनुसार प्रभू रामचंद्रांनी हल्ला केल्यावर मारीच राक्षसाने या देशात आश्रय घेतलेला म्हणून याच नाव मॉरिशस अस म्हणतात.
 मॉरिशस. फ्रेंच भाषेत त्याला म्हणतात, "मॉरीस'. हा देश म्हणजे एक बेटच आहे. भारत आणि मॉरिशसचे अगदी अठराव्या शतकापासून घनिष्ठ संबंध आहेत. मराठी माणसांच्या दृष्टिकोनातून विचार करायचा झाला तर सद्य:स्थितीत मॉरिशसच्या राजकारण व समाजकारणावर पूर्णपणे मराठी पगडा आहे. आफ्रिका खंडातील महाराष्ट्र म्हणजे मॉरिशस.
        भारताचा आणि मॉरिशसचा संबंध तसा खूप जुना, म्हणजे साधारण सन १७३०पासूनचा! १७३०मध्ये पाँडेचेरी आणि तामिळनाडूमधून काही कामगार येथे आणण्यात आले तेव्हापासून खरं तर भारत आणि मॉरिशसचे नाते निर्माण झाले. मॉरिशस येथे ऊस खूप मोठ्या प्रमाणावर होतो. त्यामुळे साधारणपणे १८२०च्या सुमारास भारतीय कामगारांना गुलाम म्हणून येथे उसाच्या लागवडीसाठी आणण्यात येत असे. १८३४मध्ये जेव्हा गुलामी बंद झाली त्यानंतर हेच कामगार, मजूर लोक काही करार करून येथे आणण्यात येऊ लागले.
   २ नोव्हेंबर १८३४ ला सर्वात पहिला मजुरांचा एक ग्रुप ‘अॅटलास’ या जहाजाने मॉरिशसची राजधानी पोर्ट लुईस येथे आणण्यात आला. ज्या Immigration Depotला हा ग्रुप आला त्याला आज लोक ‘आप्रवासी घाट’ असेच म्हणतात. पोर्ट लुईसमधील हा आप्रवासी घाट २००६मध्ये युनेस्कोने जागतिक वारसा म्हणून जाहीर केला आहे. १८३४पासून २०व्या शतकाच्या पूर्वार्धात जवळजवळ ५० लाख मजूर भारतातून येथे आणण्यात आले. कालांतराने त्यापैकी दोन तृतीयांश लोक कायमस्वरूपी येथेच वास्तव्य करून राहिले. येथे आलेल्या भारतीयांमध्ये बिहार, उत्तरप्रदेश, उत्तराखंड, आंध्रप्रदेश, तामिळनाडू, महाराष्ट्र येथील लोकांचे प्रमाण खूप मोठे आहे.
       हे झाले ऐतिहासिक संबंधाबद्दल; पण खरे परराष्ट्रीय संबंध सुरू झाले ते म्हणजे १९४८ सालापासून आणि सांस्कृतिक आणि ऐतिहासिक संबंध असल्यामुळे हे अजून दृढ होत गेले. आज बघितलं तर आपल्याला दिसून येते की, मॉरिशस येथील ७०% लोकसंख्या ही भारतीय आहे. हिंदी महासागरातील चाचेगिरी आणि आतंकवाद यांना संपुष्टात आणण्यासाठी भारताने जो पवित्रा घेतला आहे, यात मॉरिशस कायम भारताबरोबर राहिला आहे. येथे असलेल्या भारतीयांच्या लोकसंख्येमुळे मॉरिशसशी असलेल्या व्यापारिक संबंधामुळे येथील चलनदेखील "Rupees' हेच आहे. फक्त "मॉरिशियन Rupees, MUR' म्हणून ओळखले जाते. म्हणजे, १ MUR हे १.७७ INR भारतीय Rupee/s.

 

 

 

   मॉरिशसबद्दल जबरदस्त १५  तथ्ये

 १)  मॉरिशस हे हिंदी महासागरात स्थित एक बेट राष्ट्र आहे. मॉरिशियस प्रजासत्ताक देश हा आफ्रिकेच्या किनाऱ्यापासून आग्नेय दिशेला हिंद महासागरात, पश्चिमेला मादागास्कर बेटासोबत स्थित असलेला एक बेट आहे.सन १५९८ मध्ये,मसाल्याच्या व्यापार्याच्या मार्गावर असलेल्या बेटांच्या मार्गावर तीन डच जहाजांनी सर्वप्रथम प्रवास केला आणि नासाऊच्या प्रिन्स मॉरिसच्या सन्मानार्थ त्याचे नाव मॉरिशियस ठेवले.
 २) हे बेट प्रथम १७ व्या शतकात डच लोकांनी स्थायिक केले होते, परंतु काही दशकांनंतर त्यांनी वसाहत सोडली.
 ३)  १७ व्या शतकाच्या उत्तरार्धात फ्रेंच लोकांनी बेटावर ताबा मिळवला आणि साखर उद्योगाचा विकास केला.  फ्रान्स देशाने १७१५ मध्ये मॉरिशियसवर कब्जा केला आणि त्याला आपली वसाहत म्हणून घोषित केले आणि त्याचे नाव आयल डी फ्रान्स ठेवले आणि १२ मार्च १९६८ रोजी स्वतंत्र घोषित केले.
 ४)   मॉरिशस हे हिंदी महासागरात स्थित एक बेट राष्ट्र आहे. मॉरिशियस देशाचे एकूण क्षेत्रफळ 2,040 चौरस किमी आहे.
  ५)  हे बेट प्रथम १७ व्या शतकात डच लोकांनी स्थायिक केले होते, परंतु काही दशकांनंतर त्यांनी वसाहत सोडली.
  ६)  १७ व्या शतकाच्या उत्तरार्धात फ्रेंच लोकांनी बेटावर ताबा मिळवला आणि साखर उद्योगाचा विकास केला.
  ७)  १८ व्या शतकाच्या उत्तरार्धात आणि 19 व्या शतकाच्या सुरुवातीच्या काळात, ब्रिटीशांनी मॉरिशसवर ताबा मिळवला आणि साखर उद्योगाचा विकास करणे सुरू ठेवले.
  ८)  १८३५ मध्ये मॉरिशसमध्ये गुलामगिरी संपुष्टात आली.
  ९)  १९६८ मध्ये, मॉरिशसला ब्रिटनपासून स्वातंत्र्य मिळाले आणि ते संसदीय लोकशाही बनले.
  १०)  मॉरिशसने कृषी अर्थव्यवस्थेतून वैविध्यपूर्ण, उच्च उत्पन्नाच्या अर्थव्यवस्थेत बदल केले आहे.
 ११)   मॉरिशस हा एक बहुसांस्कृतिक आणि बहुजातीय समाज आहे, ज्यामध्ये आफ्रिकन, भारतीय, चीनी आणि युरोपीय प्रभावांचे मिश्रण आहे.मॉरिशियस देशामध्ये विविध धर्माचे लोक राहतात, त्यातील मुख्य म्हणजे हिंदू, ख्रिश्चन आणि इस्लाम आहे. हा एकमेव आफ्रिकन देश आहे ज्या ठिकाणी हिंदू बहुसंख्य आहेत.
  १२) मॉरिशियस देशाची अधिकृत भाषा इंग्रजी आहे आणि इतर मान्यताप्राप्त भाषा मॉरिशियस क्रेओल, फ्रेंच आणि हिंदी आहेत.
  १३)   राजधानी शहर पोर्ट लुई आहे.
 १४) जागतिक बँकेच्या मते, 2016 मध्ये मॉरिशियस देशाची एकूण लोकसंख्या 1.26 दशलक्ष होती.
 १५)  मॉरिशस पांढर्‍या-वाळूचे किनारे, नीलमणी पाणी आणि हिरवीगार जंगले असलेले, उत्कृष्ट नैसर्गिक सौंदर्यासाठी ओळखले जाते.

  १६)  हे बेट जैवविविधतेचे केंद्र देखील आहे, ज्यामध्ये स्थानिक प्रजाती आणि अनेक संरक्षित क्षेत्रे आहेत.  मॉरिशियस देशाचा राष्ट्रीय पक्षी आणि प्राणी डोडो आहे, एक उड्डाणहीन पक्षी जो आता जवळजवळ नामशेष झाला आहे. मॉरिशियस बेटावरील सर्वात उंच पर्वत म्हणजे पिटोन डे ला पेटीट रिव्हिएर नॉयर (Little Black River Pick), ज्याची उंची 828 मीटर आहे.
  १७)  मॉरिशस आफ्रिकन युनियन, कॉमनवेल्थ आणि संयुक्त राष्ट्रांचा सदस्य आहे.
  १८)   पर्यावरण संरक्षण आणि शाश्वततेसाठी देशाची दृढ वचनबद्धता आहे आणि या प्रदेशात अक्षय ऊर्जा विकासात आघाडीवर आहे.

 मॉरिशियस देशाच्या ध्वजातील लाल रंग हा स्वातंत्र्याच्या लढ्याचे प्रतीक मानले आहे, हिंदी महासागराचा निळा रंग, स्वातंत्र्याच्या नव्या प्रकाशाचा पिवळा रंग आणि वर्षभरातील हिरवा रंग आहे.

 मॉरिशसचा इतिहास

मॉरिशस हे हिंदी महासागरातील एक बेट आहे.मॉरिशसला शतकानुशतके अनेक भिन्न संस्कृती आणि सभ्यता यांच्या परस्परसंवादामुळे आकाराला आलेला एक दीर्घ आणि समृद्ध इतिहास आहे.आज, हा देश एक बहुसांस्कृतिक आणि बहुजातीय समाज आहे ज्यामध्ये वैविध्यपूर्ण, उच्च-उत्पन्न असलेली अर्थव्यवस्था आहे आणि पर्यावरण संरक्षण आणि टिकाऊपणासाठी मजबूत वचनबद्धता आहे. हे बेट अप्रतिम नैसर्गिक सौंदर्य आणि जैवविविधतेसाठी ओळखले जाते आणि प्रादेशिक आर्थिक आणि राजकीय शक्तीचे केंद्र आहे.

    मॉरिशियस देशाचे सर्वात जुने उल्लेख जवळजवळ १० व्या शताब्दीच्या सुरुवातीचे आहेत.हा उल्लेख द्रविड, तमिळ आणि ऑस्ट्रोनेशियन नाविकांच्या संदर्भातून आला आहे.दीर्घ काळापर्यंत मनुष्यवस्ती नसलेले हे बेट प्रथम अरब, स्वाहिली व मलायी खलाशांनी आणि त्यानंतर पोर्तुगीज व इतर यूरोपीय खलाशांनी पाहिलेले होते. अरब किंवा स्वाहिली यांना दहाव्या शतकापासून किंवा त्यापूर्वीपासूनही हे बेट माहीत होते. १५१० च्या सुमारास पोर्तुगीजांनी या बेटाला भेट दिली होती. तथापि १५९८ मध्ये ॲडमिरल व्यीब्रांट व्हान वॉरविज्क याच्या नेतृत्वाखाली डच लोक या बेटावर येईपर्यंत कुणाचेच या बेटाशी विशेष संबंध प्रस्थापित झाले नव्हते. तोपर्यंत तेथे मनुष्यवस्तीही नव्हती. 

 

 फ्रेंच्यानी काढलेला मॉरिशसचा नकाशा

 

 पोर्तुगीज खलाशी १५०७ मध्ये प्रथम येथे आले आणि त्यांनी या निर्जन बेटावर आपला प्रवासी तळ स्थापन केला आणि नंतर त्यांनी हे बेट सोडले. त्यानंतर  १५९८ मध्ये मसाल्याच्या व्यापारानिमित्ताने प्रवासाला निघालेली हॉलंडची तीन जहाजे चक्रीवादळामध्ये भरकटत ह्या ठिकाणी पोहोचली. त्यांनी नासाऊ देशाचे क्राउन प्रिन्स  (Crown Prince) मॉरिस यांच्या सन्मानार्थ बेटाचे नाव मॉरिशियस ठेवले. 

 

    डचांनी १६३८ ते १६५८ व १६६४ ते १७१० या काळात या बेटावर वसाहती स्थापन करण्याचे प्रयत्न केले. त्यानंतर मात्र त्यांनी आपले प्रयत्न सोडून दिले व काही काळ हे चाचेगिरीचे केंद्र बनले. चक्रीवादळांसह विषम हवामान आणि वस्तीचे वारंवार होणारे नुकसान यामुळे डच लोकांनी काही दशकांनंतर बेट सोडले. १७१५ मध्ये फ्रेंचांनी हे आपल्या आधिपत्याखाली आणून १७२१ मध्ये त्यांनी रियून्योंवरून वसाहतकऱ्यांना या बेटावर वसाहतीसाठी पाठविले. तसेच त्यांनी या बेटाला ‘एल् दे फ्रान्स’ असे नाव दिले. १७२१ ते १७६७ पर्यंत फ्रेंच ईस्ट इंडिया कंपनीने या बेटाचा राज्यकारभार पाहिला. या काळात येथील वसाहतीचा विकास अगदी मंदगतीने होत होता. दरम्यान पोर्ट लूईची स्थापना केली व भारतातील ब्रिटिशांवर हल्ला करण्याचा तळ म्हणून त्याचा वापर केला. तथापि १७५६ ते १७६३ या सात वर्षांच्या युद्धकाळात ब्रिटिशांविरुद्ध कारवाई करण्यासाठी या तळाचा वापर करण्याचे फ्रेंचांचे प्रयत्न निष्फळ ठरले. १७६७ मध्ये फ्रेंच शासनाने या बेटाचा राज्यकारभार हाती घेतला. फ्रेंच राज्यक्रांतीचा काही काळ वगळता फ्रेंच शासनाने ४३ वर्षांपर्यंत येथील कारभार पाहिला. फ्रान्सने आपल्या शेजारच्या आयल बोरबॉन (आता रीयूनियन) बेटावर आधीच नियंत्रण ठेवले होते. त्यांनी १७१५ मध्ये मॉरिशसवर कब्जा केला आणि त्याचे नाव बदलून आयल डी फ्रान्स (फ्रान्सचे बेट) असे केले. फ्रेंच शासनानुसार, हे बेट चिनी उत्पादनांमुळे एक समृद्ध अर्थव्यवस्था म्हणून विकसित झाले. हा आर्थिक बदल राज्यपाल फ्रान्कोइस महे डे डेबोबॉर्डानो यांनी घडवून आणला.

      ब्रिटनशी झालेल्या त्याच्या अनेक सैन्य विवादांदरम्यान, फ्रान्सच्या बेकायदेशीर वावरण्यार्या "समुद्री डाकू"नी आत्मसमर्पण केले जे बऱ्याचदा भारत आणि ब्रिटन दरम्यानच्या प्रवास दरम्यान मौल्यवान व्यापार करणारी ब्रिटीश जहाजे लुटत होते. १८०३-१८१५ दरम्यान नेपोलियन युद्ध दरम्यान, ब्रिटीश बेटावर नियंत्रण मिळविण्यात यशस्वी झाला. ग्रँड पोर्टची लढाई जिंकली. ब्रिटीश पलटणीबरोबर तीन महिन्यां युध्दानंतर फ्रेंच युकेमध्ये केप मालहौर्क्सवर पराभूत झाला. त्यांनी ३ डिसेंबर १८१० रोजी औपचारिकपणे काही अटींसह आत्मसमर्पण केले, या अटींवर असे की ही बेटे फ्रेंच भाषेचा वापर चालू ठेवतील आणि फौजदारी कायदे फौजदारी प्रकरणांमध्ये नागरिकांना लागू होतील. ब्रिटीश शासनाखाली, या द्वीपाचे नाव परत मॉरीशस असे बदलण्यात आले.

ब्रिटिशांनी १८१० मध्ये हे बेट काबीज करून डचांनी ठेवलेले मॉरिशस हे नाव कायम केले. सुरुवातीला केवळ व्यापारी व लष्करी दृष्ट्या महत्त्व असलेले मॉरिशस हे बेट ब्रिटिशांच्या कारकीर्दीत मळ्याच्या शेतीचे व साखरनिर्मितीचे प्रमुख बेट बनले. फ्रेंचांनी येथील प्रमुख ऊसमळ्यांवरील व साखर कारखान्यांवरील आपली मालकी कायम ठेवली. तसेच तेथे ब्रिटिश वसाहतींची उल्लेखनीय अशी वाढही होऊ शकली नाही. त्यामुळे भाषा, कायदा, रूढी व सांस्कृतिक दृष्ट्या फ्रेंचांचाच प्रभाव या बेटावर अधिक राहिला. ब्रिटिश साम्राज्यकाळात गुलामगिरीची पद्धत नष्ट झाल्यामुळे ऊसमळ्यांत काम करणारे आफ्रिकन गुलाम इतर व्यवसायांकडे वळले, त्यामुळे ऊसमळ्यांत काम करण्यास मजुरांचा खूपच तुटवडा भासू लागला. हा तुटवडा भरून काढण्यासाठी १८३५ पासून मळेवाल्यांना भारतातून करारावर मजूर आणण्यास ग्रेट ब्रिटनने परवानगी दिली. १९०७ पर्यंत हे स्थलांतर चालू राहिले. या काळात सु. ४,५०,००० भारतीयांनी मॉरिशस मध्ये स्थलांतर केले. १८५० ते १८६० या काळात मॉरिशस चांगलेच भरभराटीस आले. तथापि १८६६–६८ यांदरम्यान बेटावर फैलावलेली मलेरियाची साथ, शिडाऐवजी वाफेवर चालणाऱ्या जहाजांचा झालेला प्रसार व १८६९ मध्ये सुरू झालेला सुएझ कालवा इ. कारणांमुळे मॉरिशसकडे होणारी जहाजांची वर्दळ कमी झाली. एकोणिसाव्या शतकाच्या अखेरीस येथील आर्थिक परिस्थिती फारच खालावली. पहिल्या महायुद्धाने परिस्थिती अधिकच हलाखीची बनली. परंतु युद्धानंतर साखरेच्या किंमतीत झालेल्या वाढीमुळे परिस्थितीत थोडीबहुत सुधारणा झाली. १९३० च्या आर्थिक मंदीचा परिणाम म्हणजे १९३७ मध्ये कामगारांमधील असंतोष कमालीचा वाढला. दुसऱ्या महायुद्धकाळापर्यंत परिस्थितीत विशेष सुधारणा झाली नाही. युद्धोत्तर काळात आर्थिक विकासाच्या प्रशासकीय व राजकीय सुधारणांच्या योजना हाती घेण्यात आल्या. परिणामतः स्वयंशासनाचा अधिकार मिळून शेवटी १९६८ मध्ये देशाला स्वातंत्र्य प्राप्त झाले.

 

 

 

 

      मॉरिशसच्या १८३१ च्या संविधानात कार्यकारी मंडळाची तरतूद होती. यात प्रतिनिधित्व करणारे बहुसंख्य नियुक्त केलेले यूरोपीय व काही क्रीओल लोक होते. १८८० च्या संविधानानुसार २७ सदस्यांचे कार्यकारी मंडळ होते. त्यात १० सदस्य निर्वाचित असत. मात्र यात सांपत्तिक स्थितीवरून मतदानाचा अधिकार देण्यात आला होता. त्यामुळे १९२६ पर्यंत भारतीयांना आपला प्रतिनिधी निवडण्याचा हक्क नाकारला गेला होता. १९४७ च्या संविधानानुसार सांपत्तिक स्थितीवर आधारित मतदानाच्या हक्काची तरतूद रद्द करून स्त्री पुरुष अशा दोघांनाही मतदानाचा अधिकार देण्यात आला. सार्वत्रिक मतदान पद्धतीनुसार मार्च १९५९ मध्ये झालेल्या पहिल्या निवडणुकीत डॉ. शिवसागर रामगुलाम (१९००–८५) यांच्या नेतृत्वाखालील मजूर पक्षाने बहुमत मिळविले व सप्टेंबर १९६१ मध्ये ते मुख्यमंत्री झाले. मार्च १९६४ मध्ये पुन्हा ते या पदावर आले. १९४८ पासून भारतीयांचे प्रतिनिधित्व करणाऱ्या प्रतिनिधींचेच बहुमत राहिले. सप्टेंबर १९६५ मध्ये लंडन येथे भरलेल्या संविधानीय परिषदेच्या वेळी मॉरिशसला अंतर्गत स्वयंशासनाचा संपूर्ण अधिकार देण्यात आला. १ नोव्हेंबर १९६५ मध्ये ग्रेट ब्रिटनने मॉरिशसच्या ताब्यातील द्येगो गार्सीआ बेटांसह चागोस द्वीपसमूहाचे नव्याने निर्माण केलेल्या ‘ब्रिटिश इंडियन ओशन टेरिटरी’ कडे हस्तांतरण केले. मॉरिशसने चागोस द्वीपसमूह आपल्याकडे मिळविण्याचे, विशेषतः १९८० मध्ये अमेरिकेने द्येगो गार्सीआ बेटांवर प्रचंड आरमारी तळ उभारल्यापासून, जोरदार प्रयत्न केले.

       मॉरिशसला १२ मार्च १९६८ रोजी स्वातंत्र्य मिळाले व एक महिन्यातच तो संयुक्त राष्ट्रांचा सभासद झाला. स्वातंत्र्याच्या वेळी मुस्लिम व क्रीओल यांच्यात झालेल्या दंग्यामुळे देशात आणीबाणी जाहीर करावी लागली व शांतता प्रस्थापित करण्यासाठी सिंगापूरहून ग्रेट ब्रिटनच्या फौजा आणाव्या लागल्या. पूर्वीच्या वसाहतीच्या शासनाचे मुख्यमंत्री असलेले डॉ. शिवसागर रामगुलाम हे स्वतंत्र मॉरिशसचे पहिले पंतप्रधान बनले. रामगुलाम यांचा मॉरिशस मजूर पक्ष हा स्वबळावर अथवा इतरांच्या पाठिंब्याने जून १९८२ पर्यंत अधिकारावर राहिला. त्यानंतर ‘मॉरिशियन मिलिटंट मूव्हमेंट’ (एमएमएम्) आणि मॉरिशियन सोशलिस्ट पार्टी (पीएस्एम्) या दोन्ही पक्षांनी संयुक्तपणे मॉरिशस बेटावरील सर्वच्या सर्व म्हणजे ६० जागा जिंकल्या व एम्एम्एम् पक्षाचे प्रमुख अनिरुद्ध जगन्नाथ हे मॉरिशसचे पंतप्रधान झाले. मार्च १९८३ मध्ये मंत्रिमंडळातील १२ मंत्र्यांनी राजीनामे दिले. राजीनामा देणारे सर्व एम्एम्एम् पक्षाचेच सभासद होते. त्यामुळे गव्हर्नर जनरल सर दयेंद्रनाथ बुरेनछोबे यांच्या आदेशानुसार नव्याने निवडणुका जाहीर करण्यात आल्या. २१ ऑगस्ट १९८३ रोजी झालेल्या या निवडणुकांत अनिरुद्ध जगन्नाथ यांनी केलेल्या वेगवेगळ्या पक्षांच्या युतीला स्पष्ट बहुमत मिळून पुन्हा तेच पंतप्रधान बनले. डिसेंबर १९८३ मध्ये गव्हर्नर जनरलपदी डॉ. शिवसागर रामगुलाम यांची नियुक्ती करण्यात आली. त्यांच्या मृत्यूनंतर सर वीरसामी रिंगादू यांची गव्हर्नर जनरलपदी नियुक्ती झाली (१९८५).

       मॉरिशसमध्ये संसदीय प्रकारची शासनव्यवस्था असून कार्यकारी अधिकार ब्रिटिश राज्यघटनेतील तरतुदीनुसार मॉरिशस सरकारच्या शिफारशीनुसार परंतु ब्रिटिश राजसत्तेकडून नियुक्त केलेल्या गव्हर्नर जनरलकडे असतात. पंतप्रधानाची नेमणूक गव्हर्नर जनरलकडून होत असते आणि पंतप्रधानाच्या सल्ल्यानुसार तो इतर मंत्र्यांची निवड करतो. पंतप्रधानाच्या नेतृत्वाखाली मंत्रपरिषदेच्या सल्ल्यानुसार तो कारभार पाहत असतो व कायदेमंडळाच्या ७० सदस्यांना जबाबदार असतो. एक सभापती, ६२ निर्वाचित सदस्य, ८ सामावून घेतलेले सभासद आणि महान्यायवादी यांची मिळून विधानसभा बनते. पंतप्रधान आणि इतर जास्तीतजास्त २० मंत्रांचे मिळून मंत्रिमंडळ बनते. एकूण २० मतदारसंघ असून त्या प्रत्येकातून तीन प्रतिनिधी, सर्व ज्ञातींतून मिळून आठ आणि रोड्रीगेसमधून दोन प्रतिनिधी निवडले जातात. विधानसभेची मुदत पाच वर्षांची असते. विधानसभेतील अधिकृत भाषा इंग्रजी असली, तरी सभासदांना फ्रेंच भाषेचा वापर करण्यासही मान्यता आहे. १८ वर्षांवरील सर्वांना मतदानाचा अधिकार आहे. 

      पंतप्रधान डॉ. शिवसागर रामगुलाम यांच्या नेतृत्वाखाली मॉरिशस मजूर पक्ष हा राजकीय पक्ष १९४७–१९८२ अशी सतत ३५ वर्षे अधिकारावर होता. या पक्षाला हिंदू, क्रीओल व ‘मुस्लिम कमिटी ऑफ ॲक्शन’ (एमसीए) यांचाही पाठिंबा होता. ‘मॉरिशियन सोशल डेमॉक्रॅटिक पार्टी’ (पीएम्एसडी) हा पक्ष फ्रँको मॉरिशियन आणि क्रीओल जमीनदार वर्गाचे बराच काळ प्रतिनिधित्व करीत होता. एम्एम्एम् हा नवीन राजकीय पक्ष १९७० मध्ये उदयास आला. या राजकीय पक्षाशी संबंधित असलेल्या कारखान्यांतील लोकांना संप करण्यास मनाई करणाऱ्या कायद्याच्या निषेधार्थ या पक्षाने सार्वजनिक संपाचा इशारा दिला. त्यावरून पक्षाच्या पदाधिकाऱ्यांना १९७१ मध्ये तुरुंगात टाकले होते. १९७६ च्या निवडणुकीत या पक्षाने एम्एलपी पक्षापेक्षा अधिक जागा जिंकल्या. परंतु अधिकारावर येण्यास त्या पुरेशा नव्हत्या. १९८२ च्या निवडणुकीत एम्एम्एम् पक्षाने संसदेच्या एकूण ४२ जागा जिंकल्या. व पीएस्‌एम्‌च्या सहकार्याने अनिरुद्ध जगन्नाथ यांच्या नेतृत्वाखाली देशाचा कारभार हाती घेतला. या दोन पक्षांपैकी एम्एम्एम् हा पक्ष क्रीओलांचे खंबीर प्रतिनिधित्व करणारा होता, तर पीएस्‌एम् हा मूळ हिंदू पक्ष होता. सत्तेसाठी एम्एम्एम् पक्षांतर्गत झालेल्या भांडणांमुळे १९८३ च्या सुरुवातीलाच पंतप्रधान अनिरुद्ध जगन्नाथ यांच्या नेतृत्वाखाली सरकार कोसळले. तसेच त्यांना पक्षातूनही काढून टाकण्यात आले. त्यानंतर जगन्नाथ यांनी ‘मॉरिशियन सोशलिस्ट मूव्हमेंट’ (एम्एस्‌एम्) पक्षाची स्थापना केली. ऑगस्टमध्ये झालेल्या निवडणुकीत त्यांनी मजूर पक्षाच्या मदतीने प्रत्यक्षपणे निवडून आलेल्या ६२ पैकी ३७ जागा जिंकल्या. एम्एम्एम् पक्षाने १९, पीएम्एस्‌डी पक्षाने ४ आणि रोड्रिगेसमधील ‘ऑर्गनायझेशन द पीपल रोड्रिगेस पक्षा’ने २ जागा जिंकल्या.

मॉरिशियस देशाच्या काही ऐतिहासिक घटना

• 17 सप्टेंबर 1598 – डच खलाशांनी मॉरिशियस देशाचा शोध लावला.
• 01 फेब्रुवारी 1835 – मॉरिशियस देशामध्ये गुलामगिरी संपुष्टात आली.
• 08 नोव्हेंबर 1965 – युनायटेड किंगडमने मॉरिशियसमधील चागो द्वीपसमूह आणि सेशेल्समधील अल्दाब्रा, फारकहार आणि डेशेरक्स बेटांचे विभाजन करून ब्रिटिश हिंदी महासागर प्रदेश तयार केला.
• 12 मार्च 1968 – मॉरिशियसला ब्रिटिश राजवटीपासून स्वातंत्र्य मिळाले.
• 29 जून 1976 – सेशेल्स युनायटेड किंगडमपासून स्वतंत्र झाला. सेशेल्स, अधिकृतपणे सेशेल्स प्रजासत्ताक, हिंद महासागरातील एक द्वीपसमूह आहे. 115-बेटांचा देश, ज्याची राजधानी व्हिक्टोरिया आहे, मुख्य भूमीच्या दक्षिणपूर्व आफ्रिकेच्या पूर्वेस 1,500 किलोमीटर (932 मैल) आहे. इतर जवळील बेट देश आणि प्रदेशांमध्ये पश्चिमेला झांझिबार आणि दक्षिणेला कोमोरोस, मेयोट, मादागास्कर, रियुनियन आणि मॉरिशियस यांचा समावेश होतो.

मॉरीशस देशाचा भूगोल (Geography Mauritius Country)

     मॉरिशस. फ्रेंच भाषेत त्याला म्हणतात ‘मॉरीस’. हा देश म्हणजे एक बेटच आहे. या देशाच्या राजधानीचे शहर म्हणजे पोर्ट लुईस. मुंबई ते पोर्ट लुईस हे अंतर साधारणपणे ४६६७ किमी आहे. हिंदी महासागरात आफ्रिका खंडाच्या आग्नेय दिशेला हा देश आहे. मॉरिशसची खासियत म्हणजे, जवळजवळ आठ दशलक्ष वर्षांपूर्वी ज्वालामुखीमुळे तयार झालेले ते बेट आहे!! मॉरिशसची अजून एक खासियत म्हणजे, हा देश हा पर्वतरांगांनी वेढलेला आहे. ह्या पर्वतरांगांची समुद्रसपाटीपासूनची उंची साधारण ३०० मी. ते ८०० मी. अशी आहे. हा देश म्हणजे एकच देश असं नसून खुद्द मॉरिशस, त्याच्या पूर्वेला ५६० किमी अंतरावर असलेले रॉड्रीग्स, अगालेगा बेटे आणि सेंट ब्रँडन द्वीपसमूह यांनी मिळून बनलेला आहे. मॉरिशस बेटे, रॉड्रीग्स आणि रीयुनियन हे सर्व मिळून मॅस्करीन बेटे यांचा एक हिस्सा आहे. वातावरण म्हणाल तर हा उष्णकटिबंधीय प्रदेश आहे. येथे मुख्यत्वेकरून दोनच ऋतू असतात. नोव्हेंबर ते एप्रिल उन्हाळा आणि जून ते सप्टेंबर हिवाळा. पावसाचं प्रमाण पाहिलं तर वर्षभरात ९०० मिमी ते १५०० मिमी येथे पडतो.

 

 मॉरिशसचे जागतिक नकाशावरील स्थान

 

 मॉरिशसचे स्थान

         हिंदी महासागरातील द्वीपसमूहांचा बनलेला देश. यामध्ये मॉरिशस बेट, रोड्रीगेस बेट, आगालेगा बेटे, सेंट ब्रांडन द्वीपसमूह (कार्गाडोस कराजोस शोल्स) यांचा समावेश होतो. मॉरिशस हे यांतील सर्वांत मोठे व प्रमुख बेट असून त्यावरूनच देशाला मॉरिशस असे नाव पडले आहे. हे बेट मादगास्करच्या पूर्वेस ८०० किमी. तसेच आफ्रिकेच्या सर्वांत जवळच्या किनारी प्रदेशापासून २,००० किमी, अंतरावर आहे. देशाच्या एकूण क्षेत्रफळापैकी ९३% क्षेत्रफळ व एकूण लोकसंख्येपैकी ९७% लोकसंख्या एकट्या मॉरिशस बेटाची आहे. अक्षवृत्तीय व रेखावृत्तीय विस्तार अनुक्रमे १९° ५०′ ते २०° ५′ दक्षिण व ५७° ८′ ते ५७° ४८′ पूर्व यांदरम्यान आहे. मॉरिशस बेटाच्या साधारण पूर्वेस ५६० किमी. अंतरावर रोड्रीगेस बेट व उत्तरेस ९६० किमी. वर दोन आगालेगा बेटे आहेत, तसेच सेंट ब्रांडन द्वीपसमूहसुद्धा मॉरिशसच्या उत्तरेसच आहे. देशाची लोकसंख्या ९,६९,१९१ होती (१९८३ अंदाज). एकूण क्षेत्रफळ २,०४० चौ. किमी. असून त्यापैकी मॉरिशस बेटाचे १,८६५ चौ. किमी., रोड्रीगेस बेटाचे १०४ चौ. किमी. व बाकीच्या बेटांचे ७१ चौ. किमी. आहे. मॉरिशस बेटाची दक्षिणोत्तर लांबी ६१ किमी. व पूर्व-पश्चिम रुंदी ४७ किमी. असून किनाऱ्याची एकूण लांबी २१७ किमी. आहे. मॉरिशसच्या ईशान्येस १,९०० किमी. अंतरावर असलेल्या द्येगो गार्सीआ बेटे या ब्रिटिशांच्या सागरपार प्रांतावर तसेच वायव्येस ५५० किमी. वरील फ्रेंचाच्या आधिपत्याखालील ट्रॉम्लँ बेटावर मॉरिशसने आपला हक्क सांगितला आहे. द्येगो गार्सीआवरील मॉरिशसने सांगितलेल्या या हक्काला जुलै १९८० मधील ‘ऑर्गनायझेशन ऑफ आफ्रिकन युनिटी’ (ओएयू) च्या शिखर परिषदेत मान्यता देण्यात आली. मॉरिशस बेटावरील पोर्ट लूई (लोकसंख्या १,४९,९००–१९८३ अंदाज) ही राजधानी आहे. 

      मॉरिशस हे प्रामुख्याने ज्वालामुखी क्रियेतून निर्माण झालेले बेट असून सभोवताली प्रवाळशैलभित्तींची निर्मिती झालेली आहे. बेटाचा उत्तर भाग मैदानी व मध्यवर्ती भाग पठारी आहे. मैदानी प्रदेशाकडून मध्यवर्ती पठारी भागाकडे ६७० मी. पर्यंत उंची वाढत गेलेली आढळते. या पठारी प्रदेशावर लहानलहान पर्वतरांगा व एकाकी टेकड्या असून ते मुख्यतः ज्वालामुखी क्रियेचे अवशेष आहेत. बेटाचा दक्षिण भाग पर्वतीय असून नैर्ऋत्य भागातील पिटोन द ला पेटीट रीव्हीएरे नवार हे देशातील सर्वोच्च (८२६ मी.) शिखर आहे. रोड्रीगेस हेसुद्धा ज्वालामुखी बेटच आहे. सेंट ब्रांडन द्वीपसमूहात प्रवाळशैलभित्ती व शोलयुक्त लहानलहान द्वीपक आहेत. मॉरिशस बेटावर प्रमुख सहा मृदाप्रकार आढळतात. त्यांपैकी बेसाल्ट खडकापासून तयार झालेली काळी मृदा अधिक सुपीक व शेतीच्या दृष्टीने महत्त्वाची आहे.

 

 

 

 

 

 

     मॉरिशस बेटावरून अनेक लहानलहान नदीप्रवाह खोल दऱ्यांतून वाहताना आढळतात. त्यांपैकी ग्रँड रिव्हर साउथ ईस्ट ही सर्वांत लांब (३९ किमी.) नदी आहे. पावसाळ्यात हे प्रवाह तुडुंब भरून वाहतात. पठारी भागात ग्रँड बासींन व मारे ऑक्स व्हाकोआस ही दोन उल्लेखनीय सरोवरे आहेत. त्यांपैकी मारे ऑक्स व्हाकोआस हे पाणीपुरवठ्याच्या दृष्टीने विशेष उपयुक्त आहे. याशिवाय इतर चार मोठ्या जलाशयांचा जलसिंचनासाठी उपयोग केला जातो. हे बेट १५० किमी म्हणजेच १०० मैल पेक्षा जास्त पांढऱ्या वालुकामय समुद्रकिनाऱ्यांनी वेढलेले आहे आणि बेटाला वेढलेल्या जगातील तिसऱ्या क्रमांकाच्या कोरल रीफने खुल्या महासागरापासून सरोवर संरक्षित केले आहे. मॉरिशियसच्या किनार्‍याजवळ 49 निर्जन बेटे आणि बेटे आहेत, त्यापैकी अनेकांना धोकादायक प्रजातींसाठी निसर्ग राखीव म्हणून घोषित करण्यात आले आहे.  आपल्या देशात आपण अनेक नद्यांचे उगमस्थान कोठेतरी पर्वतावर आहे, असे ऐकतो, पाहतो; पण या देशातील नद्या, धबधबे हे ज्वालामुखीच्या उद्रेकातून बाहेर पडणाऱ्या लाव्हारसाच्या वाहण्याने जमिनीवर ज्या भेगा पडतात, अशा ठिकाणीच तयार झालेले आहेत.मॉरिशस बेटावरून अनेक लहानलहान नदीप्रवाह खोल दऱ्यांतून वाहताना आढळतात. त्यांपैकी ग्रँड रिव्हर साउथ ईस्ट ही सर्वांत लांब (३९ किमी.) नदी आहे. पावसाळ्यात हे प्रवाह तुडुंब भरून वाहतात. पठारी भागात ग्रँड बासींन व मारे ऑक्स व्हाकोआस ही दोन उल्लेखनीय सरोवरे आहेत. त्यांपैकी मारे ऑक्स व्हाकोआस हे पाणीपुरवठ्याच्या दृष्टीने विशेष उपयुक्त आहे. याशिवाय इतर चार मोठ्या जलाशयांचा जलसिंचनासाठी उपयोग केला जातो. 

 

हवामान : 

      मॉरिशसचे हवामान समशीतोष्ण कटिबंधीय सागरी आणि आर्द्र प्रकारचे आहे. समुद्रसपाटीवर तापमान १८^° ते ३०^° से. यांदरम्यान, तर अंतर्गत भागातील ४६० मी. उंचीवर ते १३^° ते २६^° से. च्या दरम्यान असते. नोव्हेंबर ते एप्रिल उन्हाळा, तर मे ते ऑक्टोबर हिवाळा ऋतू असतो. उन्हाळ्यातील सरासरी तापमान २४^° से. व हिवाळ्यातील सरासरी तापमान २०^° से. असते. आग्नेय व्यापारी वाऱ्यांच्या टापूत हा देश येतो. उन्हाळ्यात वाहणारे आग्नेय व्यापारी वारे बेटाच्या मध्यवर्ती पठारी प्रदेशावर व त्याच्या वातसन्मुख उतारावर भरपूर पाऊस देतात. वार्षिक सरासरी पर्जन्यमान पश्चिम किनाऱ्यावर ९० सेंमी., आग्नेय किनाऱ्यावर १५० सेंमी., तर मध्यवर्ती पठारी भागात ते ५०० सेंमी. आहे. एप्रिल ते सप्टेंबर या काळात दररोज पावसाच्या सरी कोसळतात. उन्हाळ्यात येथे अधूनमधून उष्ण कटिबंधीय चक्रीवादळे निर्माण होऊन त्यांपासूनही मॉरिशस बेटावर पर्जन्यवृष्टी होते.

मॉरिशसमधील प्राणी

मॉरिशसमधील वनस्पती

 वनस्पती व प्राणी: 

         देशात सु. ६०० वनस्पती प्रकार आढळतात. पूर्वी येथे घनदाट वर्षारण्ये होती. जास्त उंचीचे प्रदेश शेवाळयुक्त अरण्यांनी व किनारी प्रदेश ताडाच्या वनांनी आच्छादलेले होते. तथापि पूर्वीचे फारच थोडे वनस्पती प्रकार सध्या अस्तित्वात आहेत. वनसंवर्धनाच्या दृष्टीने १७७० मध्ये पांप्लमूस येथे एका वनस्पती उद्यानाची निर्मिती करण्यात आली होती. सध्या या बेटांवर आढळणाऱ्या वनस्पतींची लागवड अलीकडे येथे स्थायिक झालेल्या लोकांनी केलेली आहे.

        पूर्वी आढळणारे बरेचसे प्राणी आता नामशेष झाले असल्याचे दिसते. यूरोपीय वसाहतकऱ्यांनी आपल्याबरोबर कुत्रा, मांजर, उंदीर, माकड, रानडुक्कर, सांबर, हरिण, मुंगूस हे प्राणी येथे आणले. १८६५ च्या दरम्यान डासांबरोबर तेथे मलेरियाचे आगमन होऊन त्याचा प्रभाव साधारण शतकभर टिकला. डोडो हा पक्षी मूळ ठिकाणचा असला, तरी तो आता येथून जवळजवळ नामशेष झालेला आढळतो. बोलिरिआ मल्टीकॉरिनॅट व कासारीआ डुसुमेरी जातींचे बोआ सर्प ह्या येथील सापाच्या मुख्य जाती आहेत. 

 राज्यव्यवस्था: 

राज्यकारभाराच्या सोयीसाठी मॉरिशस बेटाचे एकूण नऊ प्रशासकीय विभाग (जिल्हे) पाडण्यात आले आहेत. त्यांपैकी सात किनारी व दोन अंतर्गत जिल्हे आहेत. गावपातळीवरचा ग्रामपरिषद हा स्थानिक प्रशासनाचा सर्वांत लहान घटक आहे. १९८२ मध्ये अशा ९८ ग्रामपरिषदा होत्या. ग्रामपरिषदेत निर्वाचित व नियुक्त सदस्य असतात. ग्रामपरिषदेपेक्षा वरच्या पातळीवर जिल्हा परिषदा असून त्यांची संख्या तीन आहे. मुख्य नगरांमध्ये नगरपालिकेतर्फे कारभार पाहिला जातो. नगरपालिकेत २४ निर्वाचित सदस्य असतात. पोर्ट लूई नगरपालिकेत ३० निर्वाचित सदस्य आहेत. एखाद दुसरा अपवाद सोडल्यास मॉरीशसचे सर्व पंतप्रधान हे भारतीय मूळ असलेले राहिले आहेत.

न्याय व संरक्षण:

     मॉरिशसमधील कायदे प्रामुख्याने जुन्या फ्रेंच नियमावलींवर व इंग्लिश पूर्वोदाहरणांवर आधारित आहेत. सर्वोच्च न्यायालयात एक मुख्य व इतर सहा न्यायाधीश असतात. याशिवाय देशात फौजदारी अपील, दिवाणी अपील, लवाद, औद्योगिक व दहा जिल्हा न्यायालये आहेत. अंतिम अपील ग्रेट ब्रिटनमधील प्रिव्ही कौन्सिलच्या न्यायदान समितीकडे करावे लागते. पोलीसबल व निमलष्करी बल हे देशाच्या संरक्षणास जबाबदार असते. १९८१ मध्ये त्यांची एकूण संख्या ४,०७७ होती.

आर्थिक स्थिती : 

       मॉरिशस हा कृषिप्रधान देश असून साखर हा देशाच्या अर्थव्यवस्थेचा मूळ आधार आहे. मॉरिशस बेटाच्या एकूण क्षेत्रफळापैकी ५०% क्षेत्र शेतीखाली, १०% क्षेत्र मानवी वसाहती व रस्त्यांखाली व उरलेल्या ४०% क्षेत्रापैकी बराचसा भाग दाट वनस्पतींनी व गवतांनी आच्छादलेला किंवा ओसाड आहे. देशाच्या एकूण स्थूल राष्ट्रीय उत्पादनात ३०% वाटा साखरेचा असून एकूण निर्यात उत्पन्नापैकी ७०% उत्पन्न साखरेच्या निर्यातीपासून मिळते. साहजिकच ऊस हे देशातील मुख्य पीक आहे. एकूण लागवडीखालील जमिनीपैकी ९०% जमीन उसाच्या पिकाखाली आहे. १९८३ मध्ये ५२,५४,००० मे. टन एवढे उसाचे उत्पादन झाले व त्यापासून कच्च्या साखरेचे उत्पादन ६,०४,७४१ मे. टन व मळीचे उत्पादन १,९५,००० मे. टन इतके झाले. देशातील उसाखालील एकूण क्षेत्रापैकी ५५% क्षेत्र केवळ २१ मोठ्या मळ्यांमध्ये केंद्रित झाले आहे व बाकीचे क्षेत्र सु. २८,००० मळेवाल्यांच्या मालकीचे आहे. मोठ्या ऊसमळ्यांचे राष्ट्रीयीकरण करण्याचा सरकार विचार करीत आहे. साखरेची आंतरराष्ट्रीय बाजारपेठेतील किंमत, उसावर पडणारी कीड व हवामानाची स्थिती हे येथील उसाच्या पिकावर परिणाम करणारे महत्त्वाचे घटक आहेत. चहा हे देशातील दुसऱ्या क्रमांकाचे महत्त्वाचे पीक असून त्याच्यावर प्रक्रिया करणारे आठ कारखाने आहेत. १९५९ पासून शासन चहा उत्पादन वाढीला विशेष प्रोत्साहन देत आहे. चहाच्या निर्यातीत व त्यापासून मिळणाऱ्या उत्पन्नात बरीच वाढ झाली आहे. याशिवाय १९८३ मध्ये इतर कृषिउत्पादने पुढीलप्रमाणे झाली (उत्पादन हजार मे. टनांमध्ये) : हिरवा चहा ३१·१, काळा चहा ४·४ (१९८१), बटाटे १५, केळी ७·१, तंबाखू ०·८, भुईमूग १·९, टोमॅटो ११·६, नारळ ५ (१९८२), इतर भाजीपाला १७·५ (१९८१). मॉरिशसवर सर्व प्रकारची उत्पादने घेता येणे शक्य असले, तरी अपुऱ्या जमिनीमुळे सर्व उत्पादने पुरेशा प्रमाणात घेतली जात नाहीत. त्यामुळे बहुतेक खाद्यान्नांची गरज आयातीपासून भागविली जाते. तांदूळ हे येथील प्रमुख अन्न आहे. तांदूळ तसेच दुग्धोत्पादने यांची मोठ्या प्रमाणावर आयात केली जात असून एकूण आयात खर्चात यांचा २०% ते २५% वाटा असतो. १९९० पर्यंत मॉरिशसच्या अन्नधान्याच्या एकूण वार्षिक गरजेपैकी निम्मे अन्नधान्य उत्पादन देशातच घेण्याचे शासनाचे प्रयत्न चालू आहेत.

      देशातील पशुधन पुढीलप्रमाणे होते (संख्या हजारांमध्ये) : गुरे ५७, डुकरे ९, मेंढ्या ४, शेळ्या ७०, कोंबड्या १,७०० व बदके २५ (१९८२). १९८१ मध्ये देशात मांसोत्पादन ८,००० मे. टन, गाईचे दूध ८००० मे. टन व कोंबड्यांच्या अंड्यांचे उत्पादन ४,००० मे. टन झाले.

उद्योग: 

      देशातील सार्वजनिक विद्युत्‌निर्मिती प्रकल्पांची क्षमता १,३१,६४० किवॉ. होती (१९८०). विद्युत्‌शक्तीचे १९७० मध्ये असलेले १३६ द. ल. किवॉ. ता. उत्पादन १९८३ मध्ये ३७१ द. ल. किवॉ. ता. झाले असून त्यापैकी १६% जलविद्युत्‌शक्ती होती. साखर कारखान्यांतून मिळणाऱ्या चोयट्या या उपउत्पादनाचा विद्युत्‌निर्मितीसाठी मोठ्या प्रमाणावर उपयोग केला जात असून १९८२ मध्ये त्यापासून ४५ द. ल. किवॉ. ता. विद्युत्‌शक्ती निर्माण झाली. १९८४ पासून शँपेन जलविद्युत्‌निर्मिती प्रकल्प कार्यान्वित झाला असून त्यापासून प्रतिवर्षी ४० द. ल. किवॉ. ता. वीज निर्माण केली जाते. देशात खनिज संपत्ती फारच अल्प आहे. दगडांच्या खाणीत १४५ लोक काम करीत असून त्यापासून १९८० मध्ये १५ द. ल. रुपये उत्पन्न मिळाले. देशाच्या एकूण क्षेत्रफळापैकी ३५ क्षेत्र जंगलव्याप्त आहे. १९८२ मध्ये लाकडाच्या ओंडक्यांचे उत्पादन ४३,००० घ. मी. व कापलेल्या लाकडाचे उत्पादन ४,००० घ. मी. झाले. मासेमारी विकासासाठी जपान व रशियाकडून तांत्रिक मदत घेतली जात आहे. १९८३ मध्ये एकूण ३,९०० मे. टन मासे पकडण्यात आले.

         मॉरिशसमध्ये ऊस, चहा यांसारख्या कृषिउत्पादनावर प्रक्रिया करणाऱ्या उद्योगांचेच प्रमाण अधिक आहे. लहानलहान उद्योगांतून बीर, सौम्य पेये यांसारख्या स्थानिक उपभोगाच्या पेयांचे उत्पादन घेतले जाते. अल्कोहॉल, रम, बीरचे प्रकार, सौम्य पेये यांचे १९८३ मधील उत्पादन (हेलि. मध्ये) अनुक्रमे २३,६४६ ३८,८९८ (१९८१) १,४९,७२० ३,००,२९७ याप्रमाणे झाले. १९७० मध्ये शासनाने निर्यातवस्तुनिर्मिती उद्योगांच्या विकासाची योजना आखली असून अशा उद्योगांच्या प्रोत्साहनार्थ विशेष करसवलत दिली जाते. या योजनेनुसार १९९० पर्यंत दरवर्षी सु. ५,००० कामे उपलब्ध होतील असा अंदाज आहे. या योजनांतर्गत १०७ कंपन्या व २३,६०१ कामगार कार्य करीत आहेत. यामध्ये कापड व कपडे निर्मिती, विद्युत्‌साहित्य निर्मिती, हिऱ्यांना पैलू पाडणे, प्लॅस्टिक, चामड्याच्या वस्तू, कृत्रिम शोभिवंत खडे, खेळणी, आगकाड्या इ. उत्पादनांचा समावेश होतो. १९८२ मध्ये १,७९,६४६ ग्रोस आगपेट्यांचे उत्पादन झाले. विणमाल हे देशातील प्रमुख असे बिगरशेती उत्पादन आहे. एकूण निर्मिती उद्योगांतील कामगारांपैकी निम्मे कामगार यात गुंतले असून निर्यात उत्पादनाच्या बाबतीत साखरेनंतर याचाच दुसरा क्रमांक लागतो.

       संशोधन व विकासकार्यात एकूण १५३ शास्त्रज्ञ व १२४ तंत्रज्ञ काम करीत आहेत. राजधानी पोर्ट लूई येथे स्थानिक वनस्पती व प्राणी यांचा अभ्यास करणारे संशोधन केंद्र आहे. फ्रेंच कृषिखात्याने चालविलेले अनुप्रयुक्त कीटकविज्ञान कार्यालय मॉरिशस बेटावर आहे. तेथेच मॉरिशस साखरउद्योग संशोधन संस्थाही आहे. मॉरिशस विद्यापीठाची कृषी व औद्योगिक कलाशास्त्रविषयक विद्यालये आहेत. 

       देशात कामगारांची एकूण संख्या १,९६,१५९ होती (१९८१). त्यांपैकी २८% शेती व मासेसारी क्षेत्रात, ३३% सेवा व्यवसायात, विशेषतः शासकीय सेवेत व १९% निर्मिती उद्योगांत गुंतले होते. बेरोजगारांची एकूण संख्या ७५,१२९ होती (१९८२). किमान वेतन मर्यादा शासनाने ठरवून दिलेली आहे. किमान जीवनावश्यक भत्ता देण्याबाबतचेही नियम करण्यात आले आहेत. येथील कामगार चळवळ प्रभावी आहे. तीन व्यापारी संघटनांचे महासंघ आहेत. त्यांपैकी ‘मॉरिशस लेबर काँग्रेस संघ’ सर्वांत मोठा आहे (१९८२). कामगार संघटनांची संख्या २६९ असून त्यांचे ५९,७७० सभासद होते (१९८१).

व्यापार व अर्थकारण:

    पोर्ट लूई हे देशातील प्रमुख व्यापारी केंद्र व बंदर आहे. १९८३ मध्ये एकूण आयात-निर्यात व्यापार पुढीलप्रमाणे झाला (आकडे द. ल. रुपयांमध्ये) : आयात-दुग्धजन्य पदार्थ २००·४ तांदूळ २१०·१ गव्हाचे पीठ १७७·७ खनिज तेल उत्पादने ९५४·२ वनस्पती तेले १०५·६ कापड, कापडाचे सूत व धागा ५२८ सिमेंट १६३·४ लोह व पोलादी वस्तू १३६·७ विद्युत्‌निर्मिती यंत्रे १३९·४ विशिष्ट उद्योगांसाठीची उपकरणे १२३·७ सर्वसामान्य औद्योगिक यंत्रे १०२·९ रस्त्यावरुन धावणारी वाहने १२३·७ एकुण (इतर धरुन) ५,१५५·९. निर्यात-कच्ची साखर २,६२० शुद्धीकृत साखर ५८·८ मळी ६३·३ चहा ९७ इतर ७७·६ एकूण २,९१६·७. बेल्जियम, कॅनडा, फ्रान्स, प. जर्मीनी, भारत, इटली, रेयून्यों, ग्रेट ब्रिटन व अमेरिका यांच्याशी मॉरिशसचा निर्यात व्यापार चालतो तर ऑस्ट्रेलिया, बहारीन, चीन, फ्रान्स, प. जर्मनी, भारत, इटली, जपान, केन्या, न्यूझीलंड, दक्षिण आफ्रिका प्रजासत्ताक, तैवान, ग्रेट ब्रिटन, अमेरिका या प्रमुख देशांकडून वेगवेगळ्या वस्तूंची मॉरिशस आयात करतो. १९८० मध्ये एकूण निर्यातीपैकी ६८% निर्यात एकट्या ग्रेट ब्रिटनला झाली तर एकूण आयातीपैकी १३% दक्षिण आफ्रिका प्रजासत्ताक, १२% ग्रेट ब्रिटन, ११% फ्रान्स व ११% बहारीनकडून करण्यात आली. देशात पाश्चिमात्यांच्या धर्तीवर अनेक व्यापारी व विद्वत् संघटना आहेत. मॉरिशस चेंबर ऑफ कॉमर्स अँड इंडस्ट्री, चायनीज चेंबर ऑफ कॉमर्स, इंडियन ट्रेडर्स असोसिएशन, मॉरिशस एम्प्लॉयर्स फेडरेशन, मॉरिशस को-ऑपरेटिव्ह ॲग्रिकल्चरल फेडरेशन व मॉरिशस को-ऑपरेटिव्ह युनियन ह्या त्यांपैकी प्रमुख संघटना आहेत. देशाच्या व्यापारशेषात अलीकडे सुधारणा झालेली दिसते. १९८१ मध्ये असलेली २,०५२ द. ल. रुपये ही व्यापारतूट १९८२ मध्ये १,१५० द. ल. रुपये व १९८३ मध्ये ९३३ द. ल. रुपये इतकी कमी झाली.

         ‘बँक ऑफ मॉरिशस’ ही देशातील मध्यवर्ती बँक असून तिची एकूण संपत्ती २,१९३·८ द.ल.रु. होती (१९८१). डेव्हलपमेंट बँक ऑफ मॉरिशस (स्था. १९६४) ही कृषी व औद्योगिक विकासासाठी कर्जपुरवठा करते. यांशिवाय देशात १२ व्यापारी बँका होत्या (१९८१), तसेच १३ स्थानिक विमा कंपन्या व ८ परदेशी विमा कंपन्या होत्या (१९८२).

       रुपया हे मॉरिशसचे चलन असून १०० सेंटचा १ मॉरिशियन रुपया होतो. १, २, ५, १०, २५ व ५० सेंटची आणि १ रुपयाची नाणी तर ५, १०, २५ व ५० रुपयांच्या नोटा चलनात आहेत. १ स्टर्लिंग पौंड = १८·०८४ मॉरिशियन रुपये, १ अमेरिकी डॉलर = १५·६०३ रुपये किंवा १,००० मॉरिशियन रुपये = ५५·३० स्टर्लिंग पौंड = ६४·०९ डॉलर असा विनिमय दर होता (१९८४). देशात मेट्रिक परिणाम प्रचलित आहे.

          देशाचा एकूण महसूल २,८४६ द. ल. रुपयांचा व एकूण व्यय ३,७१६ द.ल. रुपयांचा होता (१९८२–८३ अंदाज). १९८४–८५ चे अंदाजपत्रक ४,२३० द.ल. रुपये खर्चाचे, ३,५७५ द.ल. रुपये महसुलाचे व ६५५ द.ल. रुपये तुटीचे आहे. १९८१–८२ मधील एकूण भांडवली खर्च १,२७५ द.ल. रुपये व एकूण भांडवली महसूल ८५३·९ द.ल. रुपये असून त्यापैकी ९ टक्क्यांपेक्षा अधिक देशाबाहेरून मिळालेला आहे. जून १९८१ मध्ये केंद्रशासनावर असलेल्या ४,३२९·५ द.ल. रुपये कर्जापैकी १,५५८·३ द.ल. रुपये अंतर्गत व २,७७१·२ रुपये बाह्य कर्ज होते. १९७९ पासून मॉरिशसला आंतरराष्ट्रीय नाणे निधीकडून आर्थिक मदत मिळू लागली आहे. १९७२ पासून ‘यूरोपीय आर्थिक संघटना’ (ईईसी) चा मॉरिशस सदस्य झाला आहे. प्रशासन, शिक्षण, आरोग्य, घरे, सामाजिक सेवा व सुरक्षितता, सार्वजनिक कामे, कृषी व जंगल विकास, वाहतूक आणि दळणवळण, वेगवेगळ्या आर्थिक सेवा ह्या शासनाच्या महत्त्वाच्या खर्चाच्या बाबी आहेत.

       परकीय गुंतवणुकीच्या प्रोत्साहनार्थ मॉरिशस शासनाकडून खास अशा विविध सोयी व सवलती दिल्या जातात. निगम करात १० वर्षांपर्यंत सवलत, भांडवली वस्तू व कच्चा माल यांवरील आयात करात सूट, नफा मायदेशी पाठविण्यास परवानगी, पाच वर्षांपर्यंत लाभांशावरील करात सूट इ. प्रकारच्या ह्या सवलती होत. फ्रेंच, दक्षिण आफ्रिकन, पश्चिम जर्मन व भारतीय हे प्रामुख्याने मॉरिशसमध्ये गुंतवणूक करतात. कृषी व औद्योगिक उत्पादन वाढ, औद्योगिक विकास, निर्यातीत वाढ, पर्यायी शक्तिसाधनांचा विकास ही शासनाच्या १९८२–८६ मधील विकास योजनेची मुख्य उद्दिष्टे आहेत. 

        वेगवेगळ्या प्रकारचे कर, व्याज, नफा, लाभांश, वेगवेगळ्या वस्तू व सेवांच्या पुरवठ्यापासून मिळणारे उत्पन्न या शासनाच्या उत्पन्नाच्या प्रमुख बाबी आहेत. देशात उद्‌गामी पद्धतीने १५ ते ७० टक्क्यांपर्यंत वैयक्तिक उत्पन्न कर आकारला जातो. विशेष विकास कर सवलत दिलेल्या कंपन्या वगळता इतर कंपन्यांच्या करपात्र उत्पन्नावर ५० ते ६० टक्क्यांपर्यंत कर आकारला जातो. १९८३ पासून विक्रीकर ५% आकारण्यात आला आहे.याशिवाय जुगार, आर्थिक व्यवहार, उत्पादन आणि उपभोग, वाहतूक व आंतरराष्ट्रीय प्रवास यांवरही कर आकारला जातो. १९८१–८२ मध्ये देशात आयात, निर्यात व जकात करांपासून एकूण १,५९०·२ द. ल. रुपये उत्पन्न मिळाले. साखरेवरील निर्यातकर हा शासनाच्या उत्पन्नाचा मार्ग असून १९८२·८३ मध्ये साखरेवरील निर्यात करापासून ४१० द. ल. रुपये उत्पन्न शासनाला मिळाले.

वाहतूक व संदेशवहन: 

   मॉरिशसमध्ये एकूण १,७७० किमी. लांबीचे रस्ते असून त्यांपैकी ९०% रस्त्यांचे डांबरीकरण झालेले आहे. १९८३ मध्ये जागतिक बँकेने रस्ते विकासासाठी १५·२ द. ल. अमेरिकी डॉलर इतके कर्ज दिले आहे. देशात एकूण ५०,२४६ खाजगी वाहने (मोटारगाड्या, मोटारसायकली, स्कूटर इ.), २०,४०६ व्यापारी वाहने (मोटारगाड्या, बसगाड्या इ.) व २,५६८ सरकारी वाहने होती (१९८३). पोर्ट लूई ह्या खोल सागरी बंदराचे आधुनिकीकरण १९८० पर्यंत पूर्ण करण्यात आले असून त्याच वर्षी येथून २०,२५,००० टन माल हाताळण्यात आला. रोड्रीगेस बेटावरील मॅथुरिन या खोल सागरी बंदराची निर्मिती करण्यात आली असून (१९८०) माएबूर येथेही बंदराचा विकास करण्याची सरकारची योजना आहे. यूरोप मॉरिशस यांदरम्यानची प्रवासी व मालवाहतूक सेवा ब्रिटिश, फ्रेंच व स्कँडिनेव्हिअन कंपन्यांकडून नियमित पुरविली जाते. डच कंपनी आशिया, दक्षिण आफ्रिका व दक्षिण अमेरिकेच्या बंदरांशी प्रवासी व मालवाहतूक सेवा पुरविते. भारताशी मालवाहतूक सेवा चालू आहे. स्थानिक कंपनी मॉरिशस ते रोड्रीगेस, मादागास्कर, आफ्रिकी देश व ऑस्ट्रेलिया यांदरम्यानची वाहतूक सेवा पुरविते. ट्रौ फॅनफॅरॉन या मासेमारी बंदराच्या विकासाचे काम १९८३ पासून सुरू झाले आहे. हवाई सेवा पुरविण्याचे काम आठ कंपन्यांद्वारे केले जाते. त्यांपैकी एअर मॉरिशस या हवाई वाहतूक कंपनीत ४२% भाग शासनाचा आहे. ही कंपनी मॉरिशस बेटावरील मुख्य विमानतळ प्लाईसान्स ते रोड्रीगेस यांदरम्यान आठवड्यातून सहा वेळा हवाई वाहतूक सेवा देते. प्लाईसान्स विमानतळाचे आधुनिकीकरणाचे काम १९८४ पासून सुरू झाले असून ते तीन टप्प्यांत पूर्ण व्हावयाचे आहे. मॉरिशस बेटावर सर्वत्र टपाल, तार आणि दूरध्वनी सेवा पुरविण्यात आल्या आहेत. शासननियंत्रित ‘मॉरिशस ब्रॉडकास्टिंग कॉर्पोरेशन’ कडून रेडिओ आणि दूरचित्रवाणी कार्यालय प्रसारित केले जातात. देशात ३८,५६१ दूरध्वनी संच (१९८१), ७,१९,११२ रेडिओ संच व ९१,०१९ दूरचित्रवाणी संच वापरात होते (१९८४).

लोक व समाजजीवन : 

    देशाच्या ९,८३,६८५ या एकूण लोकसंख्येपैकी ९,४९,६८६ मॉरिशस बेटावर, ३३,६४९ रोड्रीगेस बेटावर व बाकीच्या सर्व बेटांवर मिळून ३५० लोकसंख्या आहे. लोकसंख्येची घनता दर चौ. किमी. स ४८२ आहे. मॉरिशस बेटावरील जन्मप्रमाण दर हजारी २२·४, मृत्युप्रमाण ६·८ असून तेथील लोकसंख्यावाढीचा वेग १५·६ आहे. रोड्रीगेस बेटावर जन्मप्रमाण दर हजारी ३८·१ व मृत्युप्रमाण दर हजारी ६·३ असून तेथील लोकसंख्यावाढीचा वेग ३१·८ होता (१९८२ अंदाज). मॉरिशस बेटाच्या किनारी जिल्ह्यांत, विशेषतः उत्तर व पूर्व भागांत, ग्रामीण लोकसंख्या अधिक आहे. याच भागात प्रथम वसाहती झाल्या होत्या. बेटाच्या वातविमुख म्हणजेच पश्चिम भागात पोर्ट लूई, तर वातसन्मुख म्हणजेच पूर्व भागात माएबूर ही सुरुवातीच्या काळात स्थापन झालेली नगरे आहेत. १८६६–६८ या काळातील हिवतापाच्या साथीमुळे बऱ्याचशा नगरवासियांनी अंतर्गत भागात स्थलांतर केले होते.

     मॉरिशसची लोकसंख्या संमिश्र स्वरूपाची आहे. इंडो मॉरिशियन हा येथील प्रमुख वांशिक गट असून त्यांचे एकूण लोकसंख्येतील प्रमाण सु. ६८% आहे. हा वांशिक गट म्हणजे भारतीय स्थलांतरित व त्यांचे वंशज होत. उरलेल्या लोकसंख्येत २७% लोक क्रीओल, ३% चिनी व २% फ्रेंच होते (१९८२). १९७२ च्या जनगणनेनुसार मॉरिशस बेटावरील एकूण लोकसंख्येपैकी ५१% हिंदू धर्मीय, ३१·३% ख्रिश्चन व १६·६% मुस्लिम लोक होते. तर रोड्रीगेस बेटावरील ९७% लोक ख्रिश्चन धर्मीय (रोमन कॅथलिक पंथीय) आहेत. महाशिवरात्र, गणेश चतुर्थी, दिवाळी हे हिंदू सण येथे साजरे केले जातात. मॉरिशसमधील फारच थोडे लोक परदेशांत, विशेषतः ऑस्ट्रेलिया, कॅनडा व यूरोपकडे, जातात. १९८३ मध्ये काही मॉरिशियन कामगार करारावर बहारीन, सिसिली, सौदी अरेबिया व आयव्हरी कोस्ट या भागांत होते.

       कौटुंबिक भत्ता कार्यक्रमांतर्गत शासनाने ३१,५३२ कुटुंबांना एकूण २०·७ द. ल. रुपये रक्कम वाटली व ६७,३४५ लोकांना निवृत्तिवेतनापोटी एकूण ९१·०३ द. ल. रुपये रक्कम दिली. लोकसंख्यावाढ रोखण्याच्या दृष्टीने शासन कुटुंबनियोजन कार्यक्रमाचा पाठपुरावा करीत आहे. त्यामुळे १९५० मध्ये असलेला ३·५% हा लोकसंख्यावाढीचा वार्षिक दर १९८१ मध्ये १·३ टक्क्यांपर्यंत खाली आला. देशात एकूण ३४ समाजकल्याण केंद्रे असून ती मुख्यतः ग्रामीण भागात आहेत.

       मॉरिशसमध्ये एकूण ८ सर्वसाधारण रुग्णालये, ५ विशेष रुग्णालये, ११ खाजगी रुग्णालये, ५१ शासकीय दवाखाने, २४ साखर कारखान्यांवरील दवाखाने, ६८ प्रसूती, बालआरोग्य व कुटुंबनियोजन केंद्रे तसेच ३४० शासकीय सेवेतील डॉक्टर, २२२ खाजगी व्यवसाय करणारे डॉक्टर, ६९ दंतवैद्यक, ७३ औषधनिर्माते, १,४५८ परिचारिका व ५६९ प्रसाविका होत्या (१९८१). सरासरी अंदाजे आयुर्मान स्त्रियांच्या बाबतीत ६९ वर्षे व पुरुषांच्या बाबतीत ६५ वर्षे असून बालमृत्युप्रमाण दर हजारी ३३ होते (१९८०).  

 

 

 

 

  सण आणि उत्सव

अनेक वर्षं वेगवेगळ्या राजवटींचे साम्राज्य असल्याकारणाने येथे वेगवेगळ्या परंपरेचे आणि वेगवेगळ्या भाषा बोलणारे लोक अगदी गुण्यागोविंदाने नांदतात. मॉरिशसमध्ये मॉरिशियन क्रिओल, इंग्लिश, फ्रेंच आणि इतर आशियाई भाषा बोलल्या जातात. तेथे साजरे केले जाणारे सण, उत्सव यावरून त्या देशाची संस्कृती किती उच्च दर्जाची आहे, हे लक्षात येते. आपल्यासारखेच येथेसुद्धा वेगवेगळे दिवस जसे की नवीन वर्ष १ आणि २ जानेवारी, गुलामीपासून मुक्ती मिळाली तो दिवस म्हणजे १ फेब्रुवारी, स्वातंत्र्यदिन १२ मार्च आणि आप्रवासी दिवस म्हणून २ नोव्हेंबर, असे अनेक दिवस साजरे केले जातात. त्याचबरोबर जानेवारी आणि फेब्रुवारीमध्ये चायनीज स्प्रिंग फेस्टिव्हल साजरा केला जातो. फेब्रुवारीमध्ये थाईपुसम कॅवाडी हा तामिळी लोकांचा सण येथे तामीळ समाजाचे लोक साजरा करतात. फेब्रुवारी-मार्चमध्ये हिंदू सण महाशिवरात्री, ऑगस्ट-सप्टेंबरमध्ये गणेशोत्सव, त्यानंतर दिवाळी, तेलुगू नवीन वर्ष उगडी, मुस्लिम सण ईद हे सर्व सण अगदी जोशपूर्ण वातावरणात, उत्साहात साजरे केले जातात.

 खाद्यसंस्कृती

भिन्न संस्कृतीच्या लोकांमुळे मॉरिशस येथील खाद्यसंस्कृतीदेखील खूप समृद्ध आहे. येथील खाद्यसंस्कृतीवर क्रिओल, चायनीज, युरोपिअन आणि भारतीय संस्कृतीचा प्रभाव आहे. येथे फ्रेंच संस्कृतीचा प्रभाव असल्यामुळे येथील फ्रेंच डिशेस प्रचंड लोकप्रिय आहेत. यामध्ये बौलीयन, तुना माशाचे सलाड, दौबे यांसारखे मांसाहारी पदार्थ फ्रेंच वाईन सोबत वाढले जातात. १९व्या शतकात तेथे गेलेल्या भारतीयांनी आपली उत्तर भारतीय आणि दक्षिण भारतीय खाद्यसंस्कृती तेथे रुजवली. आपल्या मुंबईत मिळणाऱ्या वडापाव सारखाच तेथे "ढोलपुरी' नावाचा एक पदार्थ मिळतो, जो स्थानिक पदार्थ म्हणून खूप प्रसिद्ध आहे. १९व्या शतकानंतर येथे चिनी लोक आल्यामुळे चायनीज पदार्थांची येथे चलती आहे. चायनीज लोकांनी येथील खाद्यपदार्थात भात आणि ‘स्टेपल डायट’ नावाची संकल्पना रुजविली. चायनीज आणि इतर एशियन रेस्टॉरंटची येथे रेलचेल आहे. एखाद्या एशियन हॉटेलमध्ये जेवण म्हणजे मॉरिशसच्या लोकांसाठी मेजवानीच!! 

मॉरिशियस देशाची भाषा 

 इंग्रजी भाषा आणि फ्रेंच भाषा साधारणपणे मॉरीशस देशाच्या राष्ट्रीय आणि सामान्य भाषा मानल्या जातात. कारण या भाषा सरकारी प्रशासन कोर्ट आणि बिझनेस च्या भाषांमध्ये यांचा वापर केला जातो.  इंग्रजी ही देशातील अधिकृत भाषा आहे. क्रीओल ही भाषा मोठ्या प्रमाणावर बोलली जाते. रोड्रीगेस बेटावरील बहुतेक सर्व लोक क्रीओल हीच भाषा बोलतात. त्याशिवाय हिंदी व इतर भारतीय भाषा बोलणाऱ्यांचे प्रमाणही बरेच आहे. १९७२ च्या जनगणनेनुसार मॉरिशस बेटावर ३८·८% हिंदी, ३२·९% क्रीओल, ८·७% उर्दू, ६·९% तमिळ व ४·४% फ्रेंच आहे असे विविध भाषा बोलणारे लोक होते. यांशिवाय गुजराती, मराठी, तेलुगू, बिहारमधील भोजपुरी या भारतीय भाषाही प्रचलित आहेत. चिनी लोक चिनी भाषा व विशेषतः कँटनीझ भाषा बोलतात. देशातून ९ दैनिक वृत्तपत्रे व साप्ताहिके प्रसिद्ध होतात. त्यांपैकी एल् एक्सप्रेस, ले मॉरिसिअन व अँडव्हान्स ही प्रमुख दैनिके पोर्ट लूई येथून फ्रेंच (क्रीओल) व इंग्रजीतून प्रसिद्ध होत असून त्यांचा खप अनुक्रमे २२,००० १८,५०० व ८,००० आहे (१९८१). मॉरिशस इन्स्टिट्यूट ऑफ पब्लिक लायब्ररी, मॉरिशस आर्काइव्ह्‌ज, युनिव्हर्सिटी ऑफ मॉरिशस व पोर्ट लूई सिटी ही देशातील प्रमुख ग्रंथालये आहेत. मॉरिशस इन्स्टिट्यूट व मॉरिशस आर्काइव्ह्‌ज ह्या दोन सांस्कृतिक संस्था आहेत. मॉरिशस इन्स्टिट्यूटतर्फे पोर्ट लूई येथील निसर्गेतिहास संग्रहालय चालविले जाते. माएबूर येथे एक ऐतिहासिक वस्तुसंग्रहालय आहे.

      देशात महाविद्यालयीन पातळीपर्यंत शिक्षण मोफत आहे. मात्र ते सक्तीचे नाही. साक्षरतेचे प्रमाण पुरुषांमध्ये ९०% व स्त्रियांमध्ये ७९% होते (१९८०). साक्षरतेचे १९८३ मधील सरासरी प्रमाण ९०% होते. शाळेत जाऊ शकणाऱ्या वयोगटातील ९५% मुले शाळेत दाखल होतात. देशातील एकूण १,३६९ पूर्व-प्राथमिक शाळांत ३४,५९५ विद्यार्थी २६८ प्राथमिक शाळांत १,३३,२५५ विद्यार्थी १२७ माध्यमिक शाळांत ७५,९६३ विद्यार्थी ५ व्यावसायिक व तांत्रिक शाळांत १८२ विद्यार्थी २ औद्योगिक व्यापार प्रशिक्षण केंद्रांत २६२ विद्यार्थी होते. एका तंत्रनिकेतन संस्थेत २०६ विद्यार्थी व मॉरिशस विद्यापीठात ४०४ विद्यार्थी शिक्षण घेत होते (१९८३). देशात खाजगी माध्यमिक शाळांचे प्रमाण बरेच होते, परंतु १९७७ मध्ये शासनाने अप्रत्यक्षपणे त्या आपल्या ताब्यात घेतल्या. येथील माध्यमिक शिक्षण उच्च दर्जाचे आहे. मॉरिशस विद्यापीठ, मॉरिशस शिक्षक प्रशिक्षण महाविद्यालय व महात्मा गांधी संस्था या उच्च शिक्षण देणाऱ्या संस्था आहेत.

 

 

 

 महत्त्वाची स्थळे: 

      राजधानी पोर्ट लूई हे देशातील सर्वांत मोठे शहर तसेच प्रमुख व्यापारी व प्रशासकीय केंद्र आहे. त्याखालोखाल बो बार्सी/रोस हिल (लोक. ८७,११७), कुरपीप (५७,१९१), कात्र बॉर्न (५६,२९१) व व्हाकोआस/फीनिक्स (५५,४९४) ही मॉरिशस बेटावरील प्रमुख शहरे तसेच व्यापारी दृष्ट्या महत्त्वाची ठिकाणे आहेत. परकीय चलन मिळवून देणारा पर्यटन हा देशातील तिसऱ्या क्रमांकाचा महत्त्वाचा व्यवसाय आहे. किनाऱ्यावरील सुंदर पुळणी, निसर्गसुंदर पर्वतीय प्रदेश, आल्हाददायक हवा आणि अनेक संस्कृतींचे आढळणारे मिश्रण ही पर्यटकांची प्रमुख आकर्षणे आहेत. देशात १९८३ मध्ये १,२३,८२० पर्यटक येऊन गेले व त्यांच्यापासून देशाला ५०१ द.ल. रुपयांचे उत्पन्न मिळाले. तसेच या व्यवसायामुळे दहा हजारांवर लोकांना रोजगार उपलब्ध झाला आहे. यूरोपमधील बऱ्याच देशांतील लोकांना मॉरिशसमध्ये येण्यास परवाना काढावा लागत नाही. फ्रान्स, मादागास्कर, रेयून्यों व दक्षिण आफ्रिकेतून येणाऱ्या पर्यटकांची संख्या जास्त असते.

मॉरिशस देशामध्ये मराठी माणसांचं प्रमाण जास्त का आहे?

सुरुवातीला केवळ व्यापारी व लष्करी दृष्ट्या महत्त्व असलेले मॉरिशस हे बेट ब्रिटिशांच्या कारकीर्दीत मळ्याच्या शेतीचे व साखरनिर्मितीचे प्रमुख बेट बनले. ब्रिटिश साम्राज्यकाळात गुलामगिरीची पद्धत नष्ट झाल्यामुळे ऊसमळ्यांत काम करणारे आफ्रिकन गुलाम इतर व्यवसायांकडे वळले, त्यामुळे मजुरांचा खूपच तुटवडा भासू लागला. या शेतात काम करण्यासाठी इंग्रजांनी भारतातून शेत मजूर आणायचं ठरवलं.

   इथे इतके मराठी लोक कशामुळे याचे उत्तर आपल्याला इतिहासाची पाने उलटल्यावर सापडते. दीर्घ काळापर्यंत मनुष्यवस्ती नसलेले हे बेट प्रथम अरब, स्वाहिली व मलायी खलाशांनी आणि त्यानंतर पोर्तुगीज व इतर यूरोपीय खलाशांनी पाहिलेले होते. १५९८ मध्ये ॲडमिरल वॉरविज्क याच्या नेतृत्वाखाली डच लोक या बेटावर येईपर्यंत कुणाचेच या बेटाशी विशेष संबंध प्रस्थापित झाले नव्हते. तोपर्यंत तेथे मनुष्यवस्तीही नव्हती. नॅसॉचा राज्यप्रमुख प्रिन्स मॉरिस याच्या नावावरून डचांनी या बेटाला मॉरिशस हे नाव दिले. तो काळ साम्राज्यवादाचा होता. प्रत्येक युरोपियन देश आपली वसाहत प्रस्थापित करण्याच्या मागे लागला होता. डच लोकांनी मॉरिशस मध्ये वसाहत स्थापन करण्याचा प्रयत्न केला पण त्यांना ते जमलं नाही. पुढे फ्रेंचांनी यावर विजय मिळवला व इथून इंग्रजांच्या भारतीय नाविक तळावर हल्ले करण्यास सुरुवात केली.याला वैतागून अखेर इंग्रजांनी या बेटावर हल्ला केला व १८१० साली मॉरिशसवर इंग्लिश अंमल सुरू झाला. या हल्ल्यात ब्रिटिश सेनेमध्ये तब्बल ९००० भारतीय होते. त्यांनी डच लोकांनी ठेवलेले मॉरिशस हे नावच कायम केले. एकतर भारतावर इंग्रजांच राज्य असल्यामुळे हे सहज शक्य होतं आणि शिवाय भारतीयांना शेतीचं पूर्वापार ज्ञान होत, भारतात ऊस लागवड सुरू झाल्यापासून तिथे काम करण्याचा अनुभव होता. याच कारणामुळे १८३५ पासून मळेवाल्यांना भारतातून करारावर मजूर आणण्यास ग्रेट ब्रिटनने परवानगी दिली.

     सुरवातीला बिहार, उत्तरप्रदेश, बंगाल या प्रांतातून येणाऱ्या शेतमजुरांची संख्या जास्त होती. पण तुरळक मराठी लोक सुद्धा यात होते. १५ जून १८४२ रोजी मुंबई बंदरावरून पहिलं मराठी स्थलांतरित लोकांनी भरलेलं जहाज मॉरिशसला आलं. या जहाजात १७३ पैकी १०० जण रत्नागिरी, मालवण, ठाणे या कोकणी भागाबरोबरच सातारा कोल्हापूर या पश्चिम महाराष्ट्रातील जिल्ह्यातून आलेले होते. वारंवार येणारे दुष्काळ, पूर, साथीचे रोग, दारिद्र्य यामुळे पिचलेले हे शेतकरी आपलं नशीब उजळण्यासाठी बायका पोरांना घेऊन या परमुलखात जात होते. सह्याद्रीच्या रागांशी नाते सांगणारा पर्वतीय प्रदेश, कोकणाशी नाते सांगणारे समुद्रकिनारे यामुळे त्यांना हा प्रदेश आपलासा वाटला. कित्येक जण मॉरिशसला आले ते इथलेच होऊन गेले. साधारण विसाव्या शतकाच्या सुरुवातीपर्यंत इथे शेकडो भारतीय लोक येऊन राहिले. पण सुवेझ कालव्याच्या निर्मितीनंतर या बेटाच महत्व आंतरराष्ट्रीय पातळीवर कमी झालं आणि येथील वर्दळ कमी झाली. १८३४-१९२४ या काळात भारतातील विविध प्रांतांतून विशेषत: बिहार, उत्तर प्रदेश, बंगाल, तामिळनाडू, आंध्रप्रदेश, महाराष्ट्र येथून ४ लाख ५३ हजार ०६३ इंडेन्चर्ड लेबर्स आणण्यात आले, त्यात जवळजवळ ५० हजार मराठी माणसांचा समावेश होता. आज हे सगळे लोक इकडे मानाने राहतात. त्यातले काही तर इकडचे राज्यकर्ते होऊन देश सांभाळत आहेत. या सगळ्यांनाच आपण मॉरिशन असल्याचा अभिमान आहे. भारत त्यांची जन्मभूमी नसली तरी पुण्यभूमी मात्र निश्चित आहे. देशांतर करून आलेल्या भारतीयांना प्रथम ‘द इमिग्रेशन डेपो’ या ठिकाणी उतरवलं जाई. आज राजधानी पोर्ट लुईसमधली ही ऐतिहासिक जागा ‘अप्रवासी घाट’ म्हणून संबोधली जाते आणि ‘जागतिक वारशा’चा दर्जा तिला लाभला आहे. त्या भारतीयांची माहिती आजही तिथल्या रजिस्टरमध्ये मिळू शकते. त्या लोकांबरोबर त्यांचे धर्म, रीतीरिवाज, सण, उत्सव इकडे आले आणि येथील मोकळ्या वातावरणात रुजले. 

      सध्या मॉरिशसची लोकसंख्या १२ लाखापेक्षा अधिक असून, त्यामध्ये मराठी भाषिक तब्बल ५० हजार आहेत. मॉरिशसची राज्यभाषा इंग्रजी असून, बोली भाषा फ्रेंच व तिच्यातून तयार झालेली 'क्रिओल' आहे. मात्र भारतातील विविध प्रांतातून येथे सुरवातीला कामासाठी आलेल्या आणि नंतर या देशाचा एक भाग बनलेल्या लोकांच्या भाषेचा स्थानिक भाषेवर परिणाम झाला आणि मॉरिशसच्या मूळ भाषेवर भोजपुरी, हिंदी, तमिळ, तेलुगू, उर्दू आणि मराठी या भाषांचा प्रभाव निर्माण झाला. बाहेरील भाषेतील अनेक शब्द स्थानिक भाषेत सर्रास वापरले जातात. मराठी नागरिकांच्या घरात मराठी व क्रिओल ही भाषा बोलली जाते. त्याशिवाय त्यांना हिंदी, भोजपुरी, इंग्रजी, फ्रेंच या भाषा येतात. आपल्याला वाचून आश्चर्य वाटेल मात्र भोजपुरी मॉरिशसमधील दुसरी सर्वात जास्त बोलली जाणारी भाषा आहे.

        मराठी वंशाचे मजूर जेव्हा मॉरिशसमध्ये आले तेव्हा मराठी संस्कृती आणि भाषा या दोन अमूल्य गोष्टींशिवाय त्यांच्याकडे काहीच नव्हते आणि त्यांनी हा खजिना इतका बहुमोलपणे जपून ठेवला की, आज सातासमुद्रापलीकडे असूनही महाराष्ट्रापासून दूर आहोत असे वाटतच नाही.

     येथे मराठी नागरिकांची लक्षणीय संख्या लक्षात घेऊनच मॉरिशस सरकारने १९६५ पासून प्राथमिक शाळेत मराठी शिकवण्याची मुभा दिली. त्यानंतर २० वर्षांनी ती माध्यमिक व उच्च शिक्षणात समाविष्ट झाली. महात्मा गांधी इन्स्टिट्यूटचे १९७७ मध्ये इंदिरा गांधी यांच्या हस्ते उद्घाटन झाले. तेव्हापासून ही संस्था भारतीय भाषांसाठी येथे काम करते. २००२ पासून मराठी विषयात पदवी अभ्यासक्रम सुरू केले आहेत. येथे जे मराठी लोक राहतात त्यांनी पूर्वजांनी आपल्या सोबत या देशात आणलेल्या कुलदैवत, भाषा, संस्कृती, दशावतार, गोंधळ, जागरण, धर्म ही साऱ्या परंपरा जोपासल्या आहेत. या देशावर तिथे आफ्रिका आणि पाश्चात्य देशांचा प्रभाव असूनही या लोकांनी आपली संस्कृती विसरली नाही. संक्रांत, गुढीपाडवा, महाराष्ट्र दिन, शिवजयंती, दिवाळी, नवरात्र असे सर्व सण साजरे केले जातात. इकडच्या मराठी घरांमध्ये सणासुदीला मोदक, पुरणपोळी, अळूवडी, आमटी, करंजी हे प्रकार आवर्जून बनवले जातात. हे पदार्थ दिसायला आपल्या पदार्थासारखे असले तरी बनवण्याची पद्धत आपल्यापेक्षा खूप वेगळी आहे, चवीतही बराच फरक आहे.महत्वाचे म्हणजे गणेशोत्सवासाठी सरकार सुटी देते. 

मराठी लोक तेथील आर्थिक, राजकीय, सांस्कृतिक, न्यायपालिका, व्यापार अशा सर्व क्षेत्रांमध्ये उच्चस्थानी आहेत. प्रत्येक सरकारमध्ये एक तरी मराठी माणूस मंत्री असतो. ४० वर्षांपूर्वी येथे मराठी नाटकाचे वातावरण निर्माण झाले आहे. येथील काहीजण मराठी नाटके लिहितात आणि त्याचे सादरीकरण केले जाते. महाराष्ट्रातील नाटकांचे प्रयोग तिकडे कधीतरी होतात.मराठी वंशीय लोकांची संख्या तिथे १८ % असेल. हाच वारसा येत्या पिढ्यांमध्येही पोहचावा म्हणून तिथे विद्यापीठामध्ये मराठी भाषा व मराठा इतिहास शिकवण्याची सोय व्हावी यासाठी प्रयत्न सुरू आहेत. शिवाय मराठी मंडळाच्या माध्यमातून मराठी संस्कृती जपण्यासाठी मराठी नाटके, साहित्य संमेलन व इतर सांस्कृतिक कार्यक्रम आयोजित केले जातात. इतक्या वर्षातही तिथल्या मराठी लोकांनी आपल्या मराठी मातीशी, मराठी संस्कृतीशी नाळ तुटू दिली नाही हे विशेष.

 या पाचूच्या बेटात मराठी लोकांची वैशिष्ट्य म्हणजे जाखडी नृत्य. गणेशोत्सवात भजन, कीर्तन, नृत्य यासोबतच 'जाखडी' नावाचे पुरातन नृत्य सादर केले जाते. ढोलकीच्या तालावर नाचत-गात, गणपतीच्या आगमनाची वर्दी देणारे हे नृत्य आहे. गेली दोन शतके दशकानुदशके लोकप्रिय आहे. या नृत्याचे मूळ कोकणात रत्नागिरी परिसरात असल्याचे अभ्यासक सांगतात.
         मॉरिशसची मातृभाषा क्रियोल असली तरीही दोन मराठी माणसं भेटली की त्यांच्या मुखातून निघणारा पहिला शब्द म्हणजे 'नमस्कार'. मंगळसूत्र, कुंकू, जोडवी असे दागिने सौभाग्याचे प्रतीक मानण्याची संकल्पना अजूनही स्त्रियांमध्ये आहे. इथे नऊवारी साडी इतकी प्रसिद्ध आहे की गणेश चतुर्थीच्या वेळी मराठी स्त्रियांसोबत अमराठी स्त्रियाही नऊवारी साडी नेसतात.
     मॉरिशसमध्ये मूळ मराठी वंशाच्या नागरिकांची संख्या लक्षणीय आहे. मराठी भाषा आणि संस्कृती टिकविण्यामध्ये सरकारही भरीव योगदान देते. शैक्षणिक क्षेत्रात पहिली ते नववीच्या मुलांना मराठी किंवा इतर भारतीय भाषा शिकणे अनिवार्य आहे. प्रत्येक शाळेत एक मराठी शिक्षक उपलब्ध व्हावा यासाठी  सरकारने पावले उचलली आहेत. मराठी शिकणाऱ्या मुलांची संख्या कमी होत असली तरी एक शिक्षक असावाच लागतो. तसेच दर शनिवारी आणि रविवारी मराठा मंदिर आणि मराठी साहित्य परिषद या दोन संस्था वेगवेगळ्या गावात आणि शहरातल्या आपल्या शाखेत मुलांना मोफत शिकवणी देतात. इतकेच नव्हे, तर दरवर्षी मराठीत पहिल्या आणि दुसऱ्या क्रमांकावर आलेल्या बारावीच्या विद्यार्थ्यांना भारत सरकारकडून (इंडियन कौन्सिल फॉर कल्चरल रिलेशन्सची) शिष्यवृत्ती मिळते. या मुलांना पुण्यात फर्ग्युसन कॉलेजमध्ये मराठीतून बी.ए करण्याची संधी मिळते.
    मॉरिशसमध्ये मराठी भाषा आणि संस्कृती टिकवण्यासाठी महात्मा गांधी संस्था, मराठी साहित्य परिषद, मराठा मंदिर, मॉरिशस मराठी भाषक संघ, मराठी सांस्कृतिक केंद्र, मॉरिशस मराठी महामंडळ इत्यादी अनेक संस्था कार्यरत आहेत. वेगवेगळ्या स्पर्धा आणि कार्यक्रमांद्वारे तरुण पिढीला मराठी भाषा आणि संस्कृतीशी एकरूप करण्याचा त्यांचा प्रयत्न सातत्याने चालू असतो. तसेच कला आणि संस्कृती मंत्रालयाद्वारे दरवर्षी मराठी नाट्यस्पर्धा आयोजित केली जाते.

      मॉरिशिअन तरुण पिढी उत्साही आणि स्टायलिश आहे. लग्न झाल्यावर, फ्रेंच जीवनशैलीनुसार ही तरुण मंडळी आईवडिलांपासून वेगळी राहतात, पण त्यांना भारतीय संस्कृतीप्रमाणे पालक आणि  इतर नातेवाईकांबद्दल खूप आत्मीयता आणि जिव्हाळा वाटतो. करिअर, सोशल आउटिंग्ज आणि फॅमिली गेटटुगेदर्सचा समतोलही ते सांभाळतात. समुद्रकिनारी मित्रपरिवारासोबत गप्पा मारत, बिअर पीत बसणं हे इथल्या रविवारचं चित्र. मॉरिशन माणसाला बिअर अत्यंत प्रिय! शुक्रवारी संध्याकाळी ऑफिस कलिग्सबरोबर ड्रिंक्स घेणं, सोशिअलाइझ करणं हा जणू अलिखित नियम. इथल्या सगळ्याच वयोगटातील लोकांचा फिट राहण्याकडे कल आहे. जिममध्ये तरुण-तरुणींची गर्दी असते तर इतर लोक मॉर्निग-इव्हनिंग वॉक करताना दिसतात. जागोजागी वॉकिंग ट्रॅक्स आणि जॉगिंग पार्क्‍स आहेत. युरोपप्रमाणे मॉरिशसमध्येही  फुटबॉल फॅन्स जास्त आहेत. पब्ज किंवा बारमध्ये एकत्र जमून फुटबॉल मॅच बघणं, आपल्या टीमला चिअर करणं हा इथल्या तरुणाईचा आवडता छंद. मैदानी खेळ खेळायला तरुण मंडळींना आवडतात, त्यामानाने वॉटरस्पोर्ट्सकडे कल कमी आहे. मॉरिशन माणूस हा मुळात धार्मिक आहे. हिंदू धर्मीयांच्या घराच्या बागेतील एखाद्या कोपऱ्यात लहान-सुबकसे मंदिर बांधून घेतलेले असते. गंमत म्हणजे इकडे रोमन लिपीतली पोथी, श्लोकांची पुस्तकं सर्रास मिळतात. देवनागरी न वाचता येणारी मंडळी रोमन लिपीतले श्लोक म्हणतात. ख्रिस्ती मॉरिशन रविवारी आवर्जून चर्चमध्ये जातो, शुक्रवारचा नमाज चुकवणारा मुस्लीम मॉरिशन क्वचितच. याला तरुण पिढी अपवाद नाही.

       मॉरिशस हे हॉलिडे डेस्टिनेशन. साहजिकच इकडे खाण्यापिण्याची रेलचेल आहे. मॉरिशिअन, इंडियन, चायनीज, फ्रेंच, थाई, इटालियन असे वेगवेगळे कुझिन्स मिळतात. भारतासारखं मॉरिशसचं स्ट्रीट फूड खूप प्रसिद्ध आहे. अननस, लिची, लोंगान, संत्री, केळी, पपई, पॅशनफ्रुट अशी बरीच ट्रॉपिकल फळं इथं मुबलक आणि चविष्ट मिळतात. मॉरिशन मराठी खाद्यसंस्कृतीबद्दल मला खूप कुतूहल होतं. हळूहळू कळत गेलं की, खूप पिढय़ांपूर्वी आलेल्या या मराठी मंडळींनी त्यांची खाद्यसंस्कृती जपली आणि जोपासली आहे. इकडच्या मराठी घरांमध्ये सणासुदीला मोदक, पुरणपोळी, अळूवडी, आमटी, करंजी हे प्रकार आवर्जून बनवले जातात. हे पदार्थ दिसायला आपल्या पदार्थासारखे असले तरी बनवण्याची पद्धत आपल्यापेक्षा खूप वेगळी आहे, चवीतही बराच फरक आहे. पण त्यांचा आपली संस्कृती, रीतिरिवाज आणि खाद्यपदार्थ जोपासण्याचा प्रयत्न वाखाणण्याजोगा आहे. तरुणपिढीतही हा मराठी बाणा रुजलेला दिसतो. त्यांना मराठी भाषेविषयी प्रेम आहे, तुटकं का होईना, पण ते मराठी बोलण्याचा प्रयत्न करतात. काहीजण माझ्याकडे मराठी शिकायलादेखील येतात. या सगळ्याचं मला खूप अप्रूप वाटतं. माझी विद्यार्थिनी मला एकदा म्हणाली, ‘आज माझा उपवास आहे’. मी म्हणाले, ‘तुम्हीही उपवासाला साबुदाणा खिचडी खाता का?’ त्यावर ‘साबुदाणा खिचडी काय असते? नो नॉनव्हेज आणि नो दारू म्हणजे आमचा उपवास’,  हे तिचं उत्तर ऐकून मी चाटच पडले.

       मॉरिशसमध्ये विविध मॉल्स, लहानमोठी सुपरमार्केट्स असली तरी आठवडी बाजारही भरतो. स्थानिक भाषेत त्याला ‘ला फॉयर’ म्हणतात. आठवडय़ातल्या ठरावीक दिवशी भाजी-फळं आणि ठरावीक दिवशी कपडे, भांडी आणि गृहोपयोगी वस्तू मिळतात. ‘ला फॉयर’मध्ये कायमच खूप गर्दी असते. इथे फिरायला आणि खरेदी करायला खूप मजा येते. फ्रेंच बोलायची सवय व्हावी म्हणून मी फ्रेंच बोलायला गेले तरी भाजीवाले, दुकानवाले हमखास हिंदी किंवा इंग्लिशमधूनच उत्तर देतात. फ्रेंच आणि क्रिओल ही बहुतांश बोलली जाणारी भाषा असली तरी सगळ्यांना हिंदी किंवा इंग्लिश येतं. त्यामुळे भाषेची अडचण जाणवत नाही. बहुतांश लोकांकडे स्वत:च्या गाडय़ा आहेत आणि ते गाडय़ांतून फिरतात. तरीही ऑफिस अवर्स वगळता फारसं ट्रॅफिक दिसत नाही. इथल्या ट्रॅफिकलाही एक शिस्त आहे, उगाच गाडी घुसवण्यासारखे प्रकार नाहीत. सार्वजनिक वाहतूक व्यवस्था उत्तम दर्जाची नसली तरी मॉरिशन माणसाकडून सहसा त्याबद्दल तक्रार ऐकायला येत नाही. आता इकडे मेट्रोचं काम सुरू झाल्यामुळे सार्वजनिक वाहतूक व्यवस्थेत नक्कीच सुधारणा होईल.

       आमच्यासारखी अनेक भारतीय तरुण मंडळी वेगवेगळ्या प्रांतांतून इथे नोकरीनिमित्त येतात. टुरिझम, हॉस्पिटॅलिटी, फायनान्स आणि टेक्सटाइल ही इथली मुख्य क्षेत्रं. आम्हाला भावतं ते इथलं हाय क्वॉलिटी स्टँडर्ड ऑफ लिव्हिंग. मॉरिशसमध्ये राहताना आपण भारतापासून खूप दूर आहोत असं वाटत नाही. आम्हाला महाशिवरात्र, गुढीपाडवा, गणपती, दसरा, दिवाळीची सुट्टी असते. आम्ही दिवाळी साजरी करतो, तेव्हा आजूबाजूला मॉरिशिअन घरांमध्येही रोषणाई असते. दिवाळीला आपल्याप्रमाणे मॉरिशिअन शेजारी आम्हाला मॉरिशिअन फराळ आणून देतात. तरुणाई आजकाल विकतचा फराळ आणून देतात. मात्र आमच्या आधीची पिढी मात्र घरीच फराळ बनवते.

   मॉरिशिअन माणसाला आणि तरुण पिढीला  आपण, आपले घर, आपली नोकरी, लाइफ एन्जॉय करणं, रिलॅक्स करणं आणि समुद्रकिनारी बिअर पिणं यात तो तृप्त आहे. इतर ठिकाणांपेक्षा एंटरटेन्मेंट मीडिया, सोशल मीडियाचा प्रभाव त्या मानाने इथल्या लहान मुलांवर, तरुणाईवर फारच कमी आहे आणि त्यामुळे इथल्या मुलांमध्ये दुर्मीळ होत चाललेला एक निरागसपणा अजूनही बघायला मिळतो. मॉरीशियसला एक स्वत:चा चार्म आहे. एखाद्या परकीयालाही ते नुसतंच सामावून नाही घेत तर आपलंसं करून घेतं. मॉरिशसचं वेगळेपण हे इथल्या लोकांच्यात दडलंय. नवीन काळाशी जुळवून घेऊन त्यांनी मॉडर्न राहणीमान स्वीकारलं आहे आणि तरी ही साधी माणसं आपली संस्कृती जतन करण्यासाठी झटत आहेत. आधुनिकता आणि परंपरेचा समतोल राखण्याचा मनापासून प्रयत्न करत आहेत. भारत सोडून परदेशी स्थायिक झालेल्यांमध्ये किंबहुना त्यांच्या पुढच्या पिढय़ांमध्ये भारताबद्दलची ओढ, आत्मीयता कमी झालेली जाणवते. याला अपवाद मॉरिशस.

आता पाहूया मॉरिशसची वैशिष्ट्ये

जसे कि आपण सगळे जाणतो मॉरिशस तिथल्या जगप्रसिद्ध समुद्र किनाऱ्यांसाठी ओळखला जातो. पांढरी वाळू आणि निळेशार पाणी ही तिथल्या सर्व बीचची खासियत आहे.

चॅमरल (Chamarel) :

हे जगप्रसिद्ध आकर्षण अद्वितीय असे आहे. चामरल हे गाव सात रंगांच्या पृथ्वीसाठी प्रसिद्ध आहे. ज्वालामुखीचे खडक वेगवेगळ्या तपमानावर थंड झाल्याने ही घटना घडली आहे, परिणामी सात भिन्न रंगांचे टिळे बनतात. जगाच्या पाठीवर इतर कुठेही अशा प्रकारचा आविष्कार पाहवयास मिळणार नाही.

बोटॅनिकल गार्डन :

या गार्डन मध्ये आपल्याला जगभरातले हजारो जातीची झाडे पाहवयास मिळतात. तिथल्या तलावात आणि भोवताली मोठमोठाले कासव देखील आहेत. मात्र बोटॅनिकल गार्डनचे मुख्य आकर्षण निःसंशयपणे मॉरिशसचे प्रसिद्ध वॉटर लिली आहे. अतिशयोक्ती वाटेल पण खरं सांगतो, ही पानं इतकी मोठी आहेत कि एका पानामध्ये दोन व्यक्ती ऐसपैस बसून जेवण करू शकतील.

कॅसेला नेचर पार्क:

कुटुंब असो किंवा हनिमूनची सहल असो, जर आपण मॉरिशसमधील कॅसेला नेचर पार्कला भेट दिली नाही, तर आपली मॉरिशस सफर अपूर्ण आहे. इथे आपण जंगलातल्या प्राण्यांना जसे कि वाघ, सिंह ह्यांच्या जवळ जाऊन त्यांना हात लाऊ शकतो तसेच जंगलात त्यांच्यासोबत भटकंती देखील करू शकतो.

गंगा तलाव :

वरील चित्र हे भारतातील एखादे तीर्थाक्षेत्र नसून मॉरिशस मधील प्रसिद्ध गंगा तलाव येथील आहे. भारताप्रमाणे मॉरिशस कडे पवित्र गंगा नदी नाही म्हणून त्यांनी तिथल्या एका तलावाचे नामकरण गंगा तलाव असे केले आहे.

महाशिवरात्री हा मॉरिशस मधील सर्वात महत्वाच्या सणापैकी एक आहे. शंकराच्या ह्या महाकाय मूर्तिशिवाय इतरही अनेक भारतीय देवतांची मंदिरे तलावाच्या भोवती आहेत. भारतात अभावानेच दिसणारी विष्णुची १० रूपं देखील एका मंदिरात बघायला मिळतात.

जायचे कसे?
मुंबई छत्रपती शिवाजी विमानतळ टर्मिनस येथून मॉरिशसला जाण्यासाठी एअर मॉरिशस, एअर इंडिया या एअरलाइन्स आहेत. मुंबईपासून मॉरिशसचे अंतर साधारणपणे ४७०० किमी इतके आहे. आणि हा प्रवास जवळपास सहा तासांचा आहे. मुंबईपासून मॉरिशसला जाण्यासाठी दर आठवड्याला पाच फ्लाईट‌्स आहेत. त्याचबरोबर दिल्ली आणि चेन्नईपासूनदेखील आपण विमानाने मॉरिशसला जाऊ शकतो. 

भारतीयांना मॉरिशसला भेट देण्यासाठी व्हिसाची गरज आहे का?

होय, मॉरिशसला जाणाऱ्या भारतीय पासपोर्ट धारकांना देशात प्रवेश करण्यासाठी व्हिसाची आवश्यकता असेल.

भारतीयांसाठी मॉरिशसमध्ये व्हिसा ऑन अरायव्हल/ई-व्हिसा उपलब्ध आहे का?

होय, भारतातून मॉरिशसला प्रवास करू इच्छिणाऱ्या भारतीय नागरिकांसाठी व्हिसा ऑन अरायव्हलची तरतूद उपलब्ध करून देण्यात आली आहे. खरं तर, भारतीयांसाठी मॉरिशस टूरिस्ट व्हिसा शोधत असताना, तुमच्याकडे एकच पर्याय असतो, तो म्हणजे व्हिसा ऑन अरायव्हल. भारतीय प्रवास सुरू होण्यापूर्वी व्हिसा घेऊ शकत नाहीत.

तुम्ही मॉरिशस एअरपोर्टवर पोहोचू शकता आणि तिथल्या इमिग्रेशन डेस्कवरून तुमच्या व्हिसाचे कागदपत्र घेऊ शकता.

मॉरिशस व्हिसा ऑन अरायव्हल मिळविण्यासाठी भारतीयांना पात्रता पूर्ण करणे आवश्यक आहे

भारतीय नागरिकांना या मॉरिशस व्हिसासाठी पात्र होण्यासाठी, भारतीयांनी न चुकता खालील निकष पूर्ण केले पाहिजेत:

• प्रवासाच्या तारखेपासून किमान सहा महिने वैध राहणारा भारतीय पासपोर्ट असणे आवश्यक आहे.

• मॉरिशसमध्ये राहण्याचा पुरावा.

• 60 दिवसांच्या आत पुष्टी केलेली परतीची तिकिटे ज्यासाठी व्हिसा वैध आहे.

• रु.3,600च्या दरम्यान आणि रु. 6,600 प्रत्येक दिवसाच्या मुक्कामाचा खर्च.

भारतीय नागरिकांसाठी मॉरिशस व्हिसा शुल्क

प्रवाशांसाठी चांगली बातमी अशी आहे की भारतीयांसाठी मॉरिशस व्हिसा पूर्णपणे विनामूल्य आहे. याचा अर्थ असा की जरी तुम्हाला अधिकृतपणे देशात प्रवेश करण्यापूर्वी तुमची व्हिसाची कागदपत्रांची आवश्यकता असली, तरीही तुम्हाला व्हिसासाठी शुल्क भरण्याची गरज नाही.

मॉरिशस व्हिसाकरिता भारतीय नागरिकांसाठी आवश्यक कागदपत्रे

मात्र, फक्त आवश्यकता समजून घेणे पुरेसे नाही. तुम्ही काही कागदपत्रे तयार ठेवावीत, जी मॉरिशसमधील भारतीय पासपोर्ट धारकांसाठी विनाविलंब व्हिसा ऑन अरायव्हल सुनिश्चित करण्यासाठी आवश्यक आहेत. खालील यादीवर एक नजर टाका: 

• सर्व आवश्यक तपशील आणि माहितीसह भरलेले व्हिसा फॉर्म

• दोन अलीकडील पासपोर्ट साइज फोटो

• पासपोर्ट जो मॉरिशसच्या भेटीच्या तारखेपासून आणखी किमान 6 महिन्यांसाठी वैध आहे.

• जर तुम्ही मॉरिशसमधून दुसर्‍या गंतव्यस्थानावर जात असाल, तर तुम्ही त्या राष्ट्रासाठी वैध व्हिसा दाखवावा. अन्यथा, तुम्हाला कन्फर्म केलेले रिटर्न फ्लाइट तिकीट दाखवावे लागेल.

• सर्व निवास तपशील, ज्यात रूम बुकिंग पावत्या आणि इतर तपशील समाविष्ट असावेत

• जर एखादा मॉरिशियन नागरिक तुमचा राहण्याचा खर्च उचलत असेल, तर तुम्हाला प्रायोजकाकडून ते सूचित करणारे पत्र दाखवावे लागेल. पुढे, या प्रायोजकत्व पत्रामध्ये नागरिकाचा पत्ता आणि नातेसंबंध देखील नमूद करणे आवश्यक आहे.

• देशात राहून विविध खर्च भागवण्यासाठी पुरेशा निधीचा पुरावा 

• बँक स्टेटमेंट देखील आवश्यक असू शकते

आगमनावर मॉरिशस व्हिसासाठी अर्ज कसा करावा?

मॉरिशसला भेट देण्यासाठी भारतीयांना वेळ घेणारी व कंटाळवाणी व्हिसा अर्ज प्रक्रिया सहन करण्याची आवश्यकता नाही. खरं तर, कोणत्याही पूर्व-नोंदणी प्रक्रियेचे अनुसरण नाही. तुम्ही प्रवासात सर्व आवश्यक कागदपत्रे नेऊन एअरपोर्ट इमिग्रेशन विभागाकडून व्हिसा ऑन अरायव्हल घ्यावा.

मॉरिशसमधील भारतीय दूतावास

मॉरिशस हा तुलनेने सुरक्षित देश आहे, जो अंतर्गत कलह, दहशतवाद किंवा इतर कोणत्याही धोक्यांपासून मुक्त आहे. तरीही, देशातील भारतीय दूतावासाचा पत्ता आणि संपर्क तपशील लक्षात घेणे हे एक शहाणपणाचे पाऊल आहे. 

• पत्ता - भारतीय उच्चायुक्तालय, 6 वा मजला, L.l.C. इमारत, प्रेस. जॉन केनेडी स्ट्रीट, पी.ओ. बॉक्स 162, पोर्ट लुईस, मॉरिशस.
• संपर्क क्रमांक - +(230) 208 3775/76, 208 0031, 211 1400
• कामाची वेळ - सोमवार ते शुक्रवार सकाळी 9.30 ते संध्याकाळी 5 दरम्यान

कोणत्याही आपत्कालीन परिस्थितीत, तुम्ही दूतावासातील प्रतिनिधीच्या संपर्कात असल्याची खात्री करा.

तुम्ही तुमच्या मॉरिशस प्रवासादरम्यान आणीबाणीच्या आर्थिक जोखीम कमी करण्याचा विचार करत असल्यास, इन्शुरन्स पॉलिसी निवडणे हा तुमचा सर्वोत्तम पर्याय आहे.

तुम्ही मॉरिशससाठी ट्रॅव्हल इन्शुरन्स पॉलिसी खरेदी करावी का?

तुम्ही जिथे जाल तिथे ट्रॅव्हल इन्शुरन्स ही एक गरज आहे. मॉरिशस प्रवासासाठी अनिवार्य नसले तरी, असे कव्हर खरेदी केल्याने तुमची आर्थिक जोखीम एकदम कमी होऊ शकते.

तुम्हाला मॉरिशस ट्रॅव्हल इन्शुरन्सची आवश्यकता नाही असे वाटत असल्यास , पुन्हा विचार करा!

आंतरराष्‍ट्रीय स्थळांमध्‍ये वैद्यकीय मदतीची किंमत भारताच्‍या तुलनेत अधिक महाग आहे. त्यामुळे, आजार आणि दुखापतींमुळे तुमच्या खिशावर मोठा ताण येऊ शकतो, विशेषत: तुम्ही मॉरिशसमध्ये असताना. अशा अनियोजित खर्चांना कमी करण्यासाठी ट्रॅव्हल इन्शुरन्स योजना हा सर्वात सोपा मार्ग आहे.

अशा पॉलिसी केवळ वैद्यकीय आणीबाणीच्या प्रसंगी आर्थिक सहाय्य प्रदान करत नाहीत तर प्रवासादरम्यान हरवलेल्या/चोरी झालेल्या बॅगेज आणि पासपोर्टचे संरक्षण देखील देतात. तसेच, डिजिटसारखे नामांकित प्रदाते, त्यांच्या ट्रॅव्हल इन्शुरन्स योजनेअंतर्गत ट्रिप रद्दीकरण कव्हर ऑफर करतात. यामुळे तुम्हाला शेवटच्या क्षणी नियोजित सुट्टी पुढे ढकलण्याची गरज पडल्यास आर्थिक भार कमी होतो.

मॉरिशसमध्ये शिवाजी महाराजांच्या अश्वारुढ पुतळ्याचे अनावरण

       महाराष्ट्राचे तसेच संपूर्ण भारताचे आराध्य दैवत  छत्रपती शिवाजी महाराज यांच्या अश्वारुढ पुतळ्याचे नुकतेच मॉरिशसमध्ये अनावरण करण्यात आले आहे. यावेळी छत्रपती शिवाजी महाराजांच्या जयघोषाने आसमंत दुमदुमला . महाराजांची ख्याती जगभर पसरली आहे. ज्या ज्या ठिकाणी मराठी माणूस आहे, त्या प्रत्येक ठिकाणी छत्रपती शिवाजी महाराजांचा मावळा आहे. जगभरातील अनेक देशात छत्रपती शिवाजी महाराजांचे पुतळे आहेत. आता, मॉरिशसमध्ये देशातील सर्वांत मोठ्या अश्वारुढ पुतळ्याचे अनावरण करण्यात आले. यावेळी महाराष्ट्राचे उपमुख्यमंत्री देवेंद्र फडणवीस आणि मॉरिशसचे पंतप्रधान प्रवींद कुमार जगन्नाथ उपस्थित होते. १४ फुट उंचीचा हा पुतळा फायबर ग्लास मिडीयममध्ये तयार करण्यात आला आहे. विशेष म्हणजे मॉरिशियमधील हा सर्वात उंच पुतळा ठरणार आहे. नाशिक येथील शिल्पकार विकास तांबट यांनी हा पुतळा तयार केला असून यासाठी तीन महिन्यांचा अवधी लागला.

- ओळख

मॉरिशियस ला जायचा तसा प्लान नव्हता. बाकीचे काही देश माझ्या मनात होते. पण माझा नेहमीचा प्रश्न असतो तो व्हीसासाठी लागणार्‍या वेळाचा. मोजक्या दिवसांच्या सुट्टीतले दिवस व्हीसा मिळवण्याच्या खटपटीत घालवणे मला रुचत नाही. अंगोलातून व्हीसा अप्लाय करायचा तर अनेक देशांच्या एम्बसीज इथे नाहीत. त्यासाठी पासपोर्ट साऊथ आफ्रिकेत पाठवावा लागतो ( तेही केलेय मी. ) त्यामूळे सर्व भारतींयाना ऑन अरायव्हल व्हीसा देणार्‍या या सुंदर देशाची ट्रिप नक्की झाली.

मोरपिशी रंगाच्या समुद्राने वेढलेले हे सुंदर बेट. उसाची शेती, हिरवेगार जंगल आणि मोहक आकाराचे पर्वत यांनी नटलेले आहे. खरे तर तो एक छोटासा भारतच आहे. ५२ % लोकसंख्या भारतीय हिंदु आहे, त्यामूळे आपल्याला परकेपणा अजिबात जाणवत नाही.

तर या देशाची चित्रमय झलक दाखवणारी मालिकाच सुरु करतोय. नेहमीचा शिरस्ता सोडून, नेहमी विचारल्या जाणार्‍या प्रश्नांची उत्तरे या भागात देतोय.

१) कसे जाल ?

मुंबई आणि दिल्लीहून एअर मॉरिशियसची थेट सेवा उपलब्ध आहे. मला एमिरेटसचे फ्रिक्वेंट फ्लायर ( स्कायवर्ड्स ) चे माईल्स हवे होते म्हणून मी ते विमान निवडले. मुंबई ते दुबई - ३ तास, दुबईत ३ तासाचा थांब व पुढे दुबई ते मॉरिशियस ६ तासांचा प्रवास आहे. दिवसातून दोन विमाने आहेत. त्यापैकी एक ३८० ( डबलडेकर )
आहे. जर तूम्ही तारखा आधी निश्चित केल्यात तर एमिरेटस वरती चांगले डील मिळू शकते ( साधारण ४०, ०००  रुपये )

कधी जाल ?

मॉरिशियस दक्षिण गोलार्धात असल्याने आपल्यापेक्षा उलट ऋतू असतात. पण तरी ट्रॉपिकल हवामान असल्याने वर्षभर सुखावह हवामान असते. जून, जुलै मधे बर्‍यापैकी थंडी असते. पाऊसही पडत असतो. नोव्हेंबर डीसेंबर मधे उन्हाळा असतो. तिथले वनस्पतिउद्यान अतिशय सुंदर आहे. तिथली फुले बघायची
असतील तर मात्र उन्हाळ्यातच जाणे योग्य. तसे खास कपडे न्यायची गरज नाही. पण पाण्यात जायचे असेल तर पोहण्याचे कपडे जवळ असावेत.

व्हीसा वगैरे

वर लिहिल्याप्रमाणे व्हीसा ऑन अरायव्हल आहे. उतरल्यावर दोन फॉर्म्स भरावे लागतात. एक व्हीसासाठी आणि एक हेल्थ साठी. व्हीसासाठी कुठलाही चार्ज नाही. परतीचे तिकिट असणे गरजेचे आहे. ( मला विचारले नाही. ) हॉटेल बुकिंग, फॉरेन एक्सेंज वगैरे असावे पण विचारत नाहीत. भारतातून थेट जात असाल तर कुठलिही लस घ्यायची गरज नाही. ( मला सगळीकडेच येलो फीव्हर व्हॅक्सीनेशन दाखवावे लागते, पण तेही विचारले नाही. ) पैसे नेण्यावर बंधन नाही. बिया, प्राणी वगैरे मात्र नेऊ नयेत.

कुठे रहाल ?

हॉटेल निवडताना मात्र नेटवरचे रेव्ह्यू वाचूनच निवडा. मी थॉमस कूक तर्फे, ल मेरिडीयन निवडले होते. खुपच सुंदर प्रॉपर्टी होते. परीसरही सुंदर होता. जेवणाखाण्याची चंगळ होती. तिथेच टॅक्सीस्टॅन्ड असल्याने भटकायची सोय होती. मला भेटलेल्या काही लोकांची मात्र निराशा झाली. नेटवरून स्वस्तातले डिल मिळाले, प्रॉपर्टी सुंदर होती पण जेवणाखाण्याचे हाल होते. प्रॉपर्टी एका बाजूला असल्याने बाहेर जाऊन खायचीदेखील सोय नव्हती.

 काय खाल ?

शक्यतो हाफ बोर्ड निवडा ( ब्रेकफास्ट आणि डिनर हॉटेलमधेच ). दिवसभर भटकून आल्यानंतर परत जेवणासाठी बाहेर जायचे त्राण रहात नाहीत. दिवसाचे जेवण मात्र बाहेर घ्यावे लागते. टुअर ऑपरेटर असेल तर तो त्याच्या पसंतीच्या हॉटेलमधे नेण्याची सक्ती करतो. पण ते जेवण चांगलेच असेल याची खात्री नाही ( महागही असते. ) थाली सिस्टीम असते. शक्यतो ती घ्या म्हणजे एखाद दुसरा पदार्थ आवडू शकतो.

इतर देशांत मी शक्यतो स्ट्रीट फूड खाणार नाही पण मॉरिशियस मधे मात्र ते आवर्जून खावे, असा सल्ला देईन. बहुतेक पदार्थ भारतीय चवीचेच असतात. भजी, सामोसे मस्त असतात. डाल पुरी / रोटी अवश्य खा. मऊसूत चपाती, त्यावर डबल बीन्स / बटाटा भाजी, कोबीचे लोणचे, टोमॅटोची चटणी आणि आपल्याला हवी तेवढी मिरची घालून देतात. खुपच मस्त आणि पोटभरीचा प्रकार असतो. तिथे मिरची नेहमीच स्वतंत्रपणे देतात.

मिरच्या खुप तिखट असतात. (माझ्यासाठी तरी ) तरी तिथली वेगवेगळी लोणची अवश्य चाखा. जमल्यास घेऊनही या. ( काही मायबोलीकरांनी चाखलीत ती. )

जेवल्यानंतर नारळाचे पाणी, इतर फळांचे रसही प्या. अननस मात्र अगदी चाखाच. लहान आकाराचा व्हीक्टोरियन अननस तिथे अनेक ठिकाणी मिळतो. तो नीट कापून त्यावर चिंचेची तिखट चटणी टाकून देतात. भन्नाट लागतो तो प्रकार. आणि हे प्रकार ( हॉटेलच्या मानाने ) खुपच स्वस्त असतात. साधारणपणे बायकांनी
चालवलेले हे स्टॉल्स ठिकठिकाणी आहेत. सी फूड पण चांगले मिळते म्हणे..

 काय बघाल ?

शक्यतो हॉटेल स्टे आणि सहली असे पॅकेज निवडा. यात साधारण ३ सहली येतातच. त्यापैकी एक बीच टुअर, एक शॉपिंग टूअर आणि एक साईट सिईंग टुअर असते. आयटनरी बघून त्यात दाखवली जाणारी ठिकाणे लक्षात ठेवा. बहुतेक महत्वाची ठिकाणे दाखवली जातातच. हॉटेल पिक अप आणि ड्रॉप असतो.

पण त्या ठिकाणांपेक्षाही बघण्यासारखी काही ठिकाणे आहेतच. चहाचे संग्रहालय, साखरेचे संग्रहालय आहे. एखादा ट्रेकही करता येईल. निरपेक्ष भटकताही येईल.

कसे फिराल ?

अरेंज्ड टूअरशिवाय भटकायचे असेल तर टॅक्सीज उपलब्ध आहेत. भाड्याने बाईक्सही मिळतात. सरकारी बससेवा आहे. पण त्याची नीट चौकशी करून घ्या कारण त्या मला तितक्या संख्येने दिसल्या नाहीत.

एकट्याने फिरण्यात धोका नाही, तरीपण बेसिक काळजी घ्याच. टॅक्सीचे दर आधी ठरवून घ्या. जास्तीचे ठिकाण बघायचे असेल तर तोही दर आधीच ठरवा. ( शक्यतो वाद होत नाहीत.. तरीपण )

रस्त्यावरती पाट्याही तितक्याश्या नाहीत. लोकसंख्या व वस्ती विरळ आहे. पण रस्ता चुकलात तर स्थानिक लोक नक्कीच मदत करतात.

 काय बोलाल ?

मॉरिशियस मधे इंग्रजी, फ्रेंच या सरकारी भाषा आहेत. फ्रेंचचीच बोलीभाषा असल्यासारखी क्रियोल भाषा तिथले लोक आपापसात बोलताना वापरतात, पण आपल्याला सुखद वाटेल अशी बाब म्हणजे तिथे बहुतेकांना हिंदी येते. ते हिंदीदेखील उर्दू शब्दांचा किमान वापर करून बोलले जाते. ( त्या मानाने हिंदीतल्या पाट्या कमी दिसल्या ) त्यामूळे भाषेची अजिबात अडचण नाही.

पैसे

मॉरिशियसचे चलन रुपये आहे. एका डॉलरला साधारण ३० मॉरिशियन रुपये मिळतात. ( म्हणजे आपल्या रुपयांच्या अर्धे ) याचाच अर्थ एक मॉरिशियन रुपया म्हणजे २ भारतीय रुपये होतात. पैसे नेण्या आणण्यावर बंधने नाहीत. भारतीय रुपये स्वीकारताना दिसले नाहीत कुणी. त्यामूळे शक्यतो डॉलर्स जवळ ठेवा.

 काय खरेदी कराल ?

वरचा विनिमयाचा दर लक्षात घेता, ऐकताना किमती कमी वाटल्या तरी त्या महागच असतात. माझ्या अनुभवावरुन सांगतो कि भारतासारखी स्वस्ताई जगात कुठे नाही. तरीपण गेल्यासारखे थोडे शॉपिंग होणारच ना ? तिथे लोक साधारण कपड्यांची खरेदी करतात. ब्रँडेड कपडे अर्थातच महाग आहेत. पण स्ट्रीट बझारमधे स्वस्त कपडे मिळू शकतात. तिथे बर्‍यापैकी भावही करता येतो. फॅक्टरी आऊटलेट / शॉप हा तिथला फसवा शब्द आहे. तिथे जरा नेट लावला तर ७५ % ( हो ७५ % ) सूट मिळवता येते.
शिप मॉडेल्स ही पण त्यांची खासियत. लाकडापासून बनवलेल्या या छोट्या बोटी तूमच्या दीवाणखान्याची शोभा वाढवतील. पण त्यांची किंम्मतही तशीच छान असते. ( त्याची झलक दाखवीनच. )
साखर हा तिथला महत्वाचा उद्योग आहे. तिथे वेगवेगळ्या स्वादाची साखर मिळते. अवश्य नमुना बघा. साखरेबरोबरच खास रम देखील मिळते.
शिंपले, मोती, पोवळे दिसले पण त्याच्या किंमती जास्तच वाटल्या. ( नायजेरियात स्वस्त मिळतात. ) वर लिहिल्याप्रमाणे लोणची, मसाले, मिरच्या अवश्य घ्या. व्हॅनिलाच्या शेंगा मिळतील. चहा, कॉफीचे मळे आहेत पण त्यांचा स्वाद मला आवडला नाही. ( केनयातला चहा आणि इथिओपियातली कॉफी जास्त
चांगली असते. ) साखरेचे नमुने, तिथल्या रंगीत वाळूचे नमुने, सध्या अस्तित्वात नसलेल्या डोडो पक्ष्याच्या प्रतिकृती पण घेता येतील.

 काय कराल ?

वॉटर स्पॉर्टससाठी हा देश प्रसिद्ध आहे. भरपूर पर्याय आहेत. तूमच्या सहलीत याचा समावेश नसतो पण तिथे गेल्यावर काही करावेसे वाटले तर अवश्य करा. तिथे भाव करून स्वस्त दर मिळवता येतील. उन्हापासून संरक्षण करणारे क्रीम व गॉगल मात्र अवश्य जवळ ठेवा. बाकीचे साहित्य तिथे भाड्याने मिळते.

किनार्‍याजवळचा समुद्र खोल नाही. तिथले पाणीही नितळ आहे. दूरवर मोठ्या लाटा येताना दिसतात. तिथे मात्र जाऊ नका. आणि तसेही हॉटेलच्या सुरक्षा नियमांचे पालन कराच. झू, बर्ड पार्कस पण आहेत. तिथे माऊंटन बाईकिंगची सोय आहे.

 खर्चाचा अंदाज

विमानभाडे, हॉटेल स्टे व ३ टूअर्स यासाठी माणशी १ लाख रुपयांचे बजेट ठेवा, ग्रुप टूअर स्वस्त मिळू शकेल. स्वतः सगळे अरेंज करणार असाल तर आणखी स्वस्तात होईल. आता केवळ झलक म्ह्णून काही फोटो टाकतोय.. सविस्तर ओळख नंतर करुन देईनच..

पिक्चर अभी बाकी है

 ल मेरिडीयन

मी मॉरिशियसला पोहोचलो तो दिवस शनिवार होता. दुपार होऊन गेली होती. एमिरेट्सच्या फ्लाईटमधे भरपूर खाणे झाल्याने भूक नव्हती. इमिग्रेशन वगैरे लगेचच पार पडले. माझ्याकडे फारसे सामानही नव्हते. ड्रायव्हर माझी वाट बघतच होता.

हा विमानतळ आहे या बेटाच्या दक्षिण पूर्व टोकाला आणि माझे हॉटेल, ल मेरिडीयन उत्तर पश्चिम टोकाला. हा १०० किमीचा टप्पा त्या देशाच्या एकमेव हायवेवरून तासाभरातच पार पडला. ड्रायव्हर बोलका होता. हिंदीतून गप्पा चालल्या होत्या. वाटेतला एक अपघात ( दोन दिवसांपुर्वी झालेला ) त्याने मला कौतूकाने दाखवला. मनात म्हणालो, बेट्या माझ्या आफ्रिकेत ये, म्हणजे दाखवतो तूला अपघात काय असतात ते.

शनिवार असल्याने बहुतेक दुकाने बंदच होती. पण त्याच्या ओळखीने मी डॉलर्स चेंज करून घेतले. ( खरं तर तशी गरज नव्हती. डॉलर्स कुठल्याही दुकानात स्वीकारतात तिथे.)

हॉटेल मधे पोहोचल्यावर मन अगदी प्रसन्न झाले. गेल्यागेल्या चिंचेचे अप्रतिम चवीचे सरबत व आईस्क्रीम देऊन स्वागत झाले. पाच मिनिटात सर्व सोपस्कार करून रुम ताब्यातही मिळाली. आदल्या रात्री दुबईला जागरण झाले होते म्ह्णून खरे तर झोप येत होती. रुम तर मस्तच होती.. पण निग्रहाने बाहेर पडलो. हॉटेलचा परीसर, बाहेरचा रस्ता भटकून आलो.. तिथले हे फोटो.

 रुमचे प्रथम दर्शन

 सज्जा

आतली पायवाट

बाहेरचा रस्ता, इथून पाच मिनिटावर एक सार्वजनिक समुद्रकिनारा होता.

वडगाव  ( या जंजाळात पण शिरलो मी. )

 रस्त्याच्या कडेने पसरलेली आईसक्रीम क्रीपर

 हा फोटो आमच्या कोल्लापूरातला म्हणून खपेल.. हॉटेलच्या समोरच अशी शेती आणि मागे देखणे पर्वत होते. रोज त्यांचे नवे रुप दिसायचे.

 हॉटेलच्या मागे त्यांचाच खाजगी समुद्रकिनारा होता.. तशीच छोट्या स्विमिंग पूल्सची मालिकाही होती.

 "तिन्हीसांजा सखे मिळाल्या ..." गाणे म्ह्णायची जागा  अरसिक माणसं इथे मासे पकडतात.

हॉटेलच्या बाहेरच्या रस्त्यावर बोराचे झाड होते... मी गोळा करून आणली.

अंगत पंगत

त्या रात्री तर जेवलोच नाही.. दुसर्‍या दिवशीचा नाश्ता

 दुसर्‍या दिवशीची प्रसन्न सकाळ

वा! मी थोडे माझ्या पोतडीतले फोटो टाकतेय बरं का.

हा माझा अतिशय आवडीचा फोटो. ल मेरीडियनच्या लॉबीतून घेतला आहे. बाग, जेट्टी आणि मग अथांग हिंदी महासागर:

लॉबी :

मला तिथे आलेला एक अनुभव म्हणजे आम्ही एका दुकानात souvenir shopping करत असताना आपापसात मराठीत बोलत होतो. तर तिथे cashier मुलगी होती ती आम्हाला इंग्रजीत म्हणाली- तुम्ही मराठी बोलत आहात का?
आम्ही म्हटलं हो..तर म्हणे आम्ही पण मूळचे मराठी आहोत. ते लोक पिढयानपिढया तिथे स्थायिक होते. त्या मुलीला मराठी येत नव्हतं पण तिला भाषा ओळखू आली. तिने 'आम्ही शिवाजी महाराजांची जयंती सेलिब्रेट करतो' असं म्हटल्यावर मी तिला मोठ्ठी स्माईल दिली होती 
इथे खूप मराठी लोक स्थायिक आहेत.

 शुगर म्यूझियम - Aventure du Sucre

दुसरा दिवस रविवार होता. त्यादिवशी मला कुठलीही टुअर नव्हती म्हणून स्वतंत्रपणे फिरायचे ठरवले. नेटवर काही छान ठिकाणे दिसत होती. पण रविवार असल्याने ती बंद होती. शुगर म्यूझियम मात्र उघडे आहे, असे टॅक्सीवाल्याने सांगितले. म्हणून तिथे गेलो.

साखर हा या देशाच्या अर्थव्यवस्थेचा कणा राहिला आहे आणि सध्याही तेच निर्यातीचे प्रमुख उत्पादन आहे. उसाच्या शेतीत काम करायला म्हणून अनेक भारतीय लोक गेले असले तरी त्यांना गुलाम म्हणणे मला तरी योग्य वाटत नाही. एकतर ते कसबी होतेच शिवाय त्यांचे फार हाल झाले असे काही वाटत नाही.

या देशाची जमीन आणि हवामान उस उत्पादनासाठी योग्य असले तरी, ज्यावेळी सुरवात केली त्याकाळी सर्व जमीन नांगरल्यासारखी सपाट होती, असे मुळीच नव्हते. त्यातले मोठेमोठे खडक फोडून बाहेर काढावे लागले, काही शेतात अजूनही असे ढीग दिसतात.

साखरेचे उत्पादन त्या काळच्या युरपमधे अजिबात नव्हते. साखरेचा कच्चा माल म्हणजे उस तिथे पिकत नव्हता. बीट व इतर शेतमालापासून मिळणारे उत्पादन मर्यादीत होते, शिवाय ते कारखानेही महायुद्धाच्या काळात बंद पडले होते. त्यामूळे वसाहतवाद्यांनी या देशाचा चांगलाच उपयोग करून घेतला.

साखरेचे तंत्रज्ञान मात्र मूळ भारताचे. चिनी लोकांनाही आपणचे ते तंत्र दिले.

एका जून्या साखर कारखान्यात हे संग्रहालय आहे. सर्व मशिनरी शाबूत आहे. मांडणी तर अतिशय सुंदर आहे. साखरेसंबंधी सर्व माहिती रंजक रुपात तिथे मांडलेली आहे. ( केवळ साखरच नव्हे तर एकंदर या देशासंबंधी इतरही माहिती आहेच. )

तिथे ती माहिती इंग्रजी आणि फ्रेंच दोन्ही भाषांत लिहिलेली आहे, शिवाय छापील पुस्तकही मिळायची सोय आहे.
http://www.aventuredusucre.com/index.php?nv=content&id=33 इथे आणखी माहिती आहे.

जवळच रेस्टॉरंट आहे. साखर आणि रम विकणारे एक दुकानही आहे. एकंदर मस्त जागा आहे ही. चला फोटोतून ओळख करून घेऊ या.

 सकाळीच हॉटेलमधून असे मस्त दर्शन झाले

रस्त्याच्या दोन्ही बाजूला उसाची शेती

 पण तिथे जंगलेही भरपूर आहेत.

संग्रहालयाचा दर्शनी भाग

यंत्रांची मांडणी

वेगवेगळ्या प्रकारची साखर

मॉरिशियस आधी आणि मग स्वर्ग निर्माण केला

 जून्या काळचे गलबत

 या सर्व ठिकाणी जाता येते

 वेगवेगळ्या साखरेची मांडणी

 अरब व्यापारी साखरेच्या अश्या ढेपा नेत असत. ( खनिज मिठाच्या अश्याच ढेपा आजही आफ्रिकेत वापरात आहेत.)

 चिमणी... हिच्या आधाराने पुर्वी गावे वसली

 प्रत्येक ठिकाणी सविस्तर माहिती आहे

 हे काय असेल बरं ?

 मेल बॉक्स

 त्या काळातली प्रयोगशाळा

साखर, साखर, साखर

आणि तिची वेगवेगळ्या तपमानातील रुपे

 जरा नीट बघा बरं... साखर आपली, चिन्यांची नाही

त्या गलबतातला आतला भाग

 कधी काळी उसाची वाहतूक तिथे रेल्वेतून होत असे

 उसाचे पण चित्र काढता येते ?

 हा प्रकार मला माहीत नव्हता. उसाची लागवड पेरं लावून करतात एवढेच माहीत होते. पण अशी लागवड सातापेक्षा जास्त वेळा करता येत नाही. नवीन लागवडीसाठी अश्या तर्‍हेने निवडक वाण निवडून संकरीत "बियाणे" तयार करतात.

 तिथल्या खास जास्वंदी

 मागे वळून बघताना

२६ क्रमांकाच्या फोटोतला बोर्ड नीट वाचता येत नाही, तो इथे मोठा करून देतोय.

 या देशाचे आकारमान जरी लहान असले तरी तिथे वेगवेगळ्या प्रकारची माती सापडते आणि अर्थातच त्यानुसार उसाचा वाण निवडतात.

साखरेचे स्फटीक वेगळे करणारी यंत्रणा... ( शशांकने माहिती दिलीय प्रतिसादात.. )

तिकडे सहकारी साखर कारखाने आणि त्यांचे राजकारण आहे की प्रायवेट की स्टेट रन्ड?

शेतात कुठेही बांध दिसले नाहीत त्यावरून अंदाज केला कि ती सरकारी किंवा किमान कंपन्यांच्या मालकीची असावी. तसेही त्यांचे जर काही प्रॉब्लेम्स असतील तर आमच्यासारख्या परक्या पर्यटकांशी त्याची चर्चा न करण्याचा संकेत सर्वच टूअर ऑपरेटर्स पाळतात.. तिथेही.

अनन्या... तिथे या प्रोसेसच्या क्लीप्स दाखवल्या जात होत्या. एखाद्या चालू कारखान्याला भेट दिली तर तो मळीचा वास ( आपल्यासारख्या, सवय नसलेल्यांना  ) असह्य होतो. तिथे तो नव्हता. सध्या तरी तिथे बहुतेक सर्व प्रक्रिया यंत्रांनेच केली जाते.

तिकडचे सगळे साखर कारखाने आणि उसाची शेती ही खासगी आहे. तसेच युरोपात फक्त इथलीच साखर जाणार असा काहीतरी करारच होता आता आतापर्यंत. म्हणजेच मॉरिशससाठी युरोप ही हक्काची मोनोपलीस्टिक बाजारपेठ होती. त्या कराराची मुदत संपल्यानंतर मॉरिशसने पर्यटनासारख्या इतर क्षेत्राकडेही लक्ष द्यायला सुरुवात केल्ये.

उसाला सरसकट सगळीकडेच तुरे येत नाहीत. एका विशिष्ट हवामानाची गरज असते. भारतात फक्त कोईमतूरला असे वातावरण असल्याने तिथे आपले राष्ट्र्रीय उस संशोधन केंद्र आहे. संकरीत बियाणे निर्मितीकरता याचा उपयोग केला जातो.

त्या २२ क्र. च्या प्र चि त मॅस्कट ( massecuite) म्हणून जे दाखवले आहे त्यात उसाचा रस गरम होत होत साखरेचे क्रिस्टल्स तयार होतात - यात अल्कोहोलमधे विरघळलेली साखर सीड करतात - या साखरेच्या रेणूच्या आसपास साखर क्रिस्टलाईज होते. (जसे तिळाभोवती साखर क्रिस्टलाईज होते आणि हलवा तयार होतो सेम तसेच...) या प्रक्रियेत तो साखरेचा पाक सतत ढवळत रहाणे फार गरजेचे असते. भारतात (जिथे वीजेचा अजिबात भरवसा नसतो) कुठल्याही साखर कारखान्यात या मॅस्कटकडे डोळ्यात तेल घालून लक्ष देतात. समजा वीज गेलीच तर मॅन्युअली तो पाक फिरवावा लागतोच - अन्यथा तो पूर्ण मॅस्कट फेकून द्यावा लागतो - कारण मग तो दगडापेक्षा कठीण होऊन बसतो... 

एकंदरीत साखर कारखाना हे माझ्या दृष्टीने तरी अतिशय प्रेक्षणीय स्थान आहे. खूप गुंतागुंतीची प्रक्रिया असते - या साखरेमागे ....

बोटॅनिकल गार्डन, Pamplemousses Botanical Garden, Sir Seewoosagur Ramgoolam Botanical Garden

सोमवारपासून माझ्या सहली सुरु झाल्या. एकेका दिवसात बरीच ठिकाणे बघून व्हायची. सुरवात झाली ती तिथल्या बोटॅनिकल गार्डन पासून. याचे लोकप्रिय नाव आहे Pamplemousses Botanical Garden तर शासकीय नाव आहे Sir Seewoosagur Ramgoolam Botanical Garden.

३७ हेक्टरवर पसरलेले हे उद्यान जगपसिद्ध आहे. फक्त एकच प्रॉब्लेम होता कि सध्या तिथे हिवाळा असल्याने फारशी फुले नव्हती. हे ड्रायव्हरने आधीच सांगितल्याने सहलीतली अर्धी माणसे उतरायला नाखुष होती. पण माझ्या गटातल्या लोकांची मेजॉरिटी झाल्याने आमची जीत झाली. मर्यादीतच वेळ दिला होता.

त्यामूळे मनसोक्त भटकता आले नाही... आणि अशा ठिकाणी माझे व्हायचे तेच झाले.. मी हरवलो:

ड्रायव्हरसकट काही माणसे मला शोधायला आत शिरली आणि त्यांनाही मी अडकवून ठेवले.

हे खरे आहे कि फुले नव्हती, पण ती जागा खुपच सुंदर राखलेली आहे. आणि फुले नसल्याने एक मात्र झाले, तिथे परत त्यांच्या वसंत ऋतूमधे जायचे मी मनात ठरवून टाकले.. तर चला हरवू या !

प्रभाते करदर्शनम.. प्रमाणे नमनाला समुद्र हवाच

 तिथे इंद्रधनुष्याचे वेगवेगळे प्रकार बघितले, हा नमुना बघा

हॉटेलच्या लॉनवर दिसलेली देखणी चिमणी

 "वडगावाच्या" आत

हॉटेलच्या बाजूला एक देवालयही होते. भाविकांची ये जा होती ( सोमवार होता ) तरीही किती सुंदर राखले होते बघा.

इथून पुढचे फोटो त्या बोटॅनिकल गार्डनमधले

कमळाचे फळ व बिया.. या बियांच्या लाह्या म्हणजेच मखाणे

 बिक्सा अनोटा म्हणजेच आपले कुंकवाचे झाड.. या फळातील बियांपासून सुरक्षित खाद्यरंग तयार करतात.

 मला आवडलेली एक फ्रेम

पैगाम / कमांडमेंट्स / आकाशवाणी वगैरे

हे झाडासमोरचे चौथरे दिसताहेत त्यावर प्रत्येक झाडाचे नाव आणि माहिती होती

 Brownea Grandiceps, Rose de Venezulela, Scarlet Flame Bean

या ब्राऊनिया ग्रँडीसेप्स ची शेंग पण खुप सुंदर होती ( तर फुल किती सुंदर असेल !! )

एक अजूबा बघितला

जवळ जाऊन बघितले तर असे होते

 वॉटर लिलीचे खुप फोटो टाकले आजवर... तरी हे दोन टाकतोच

 खर्‍या कमळाचे हे कोवळे पान

 ही जून पाने ( सहज अर्धा मीटर व्यासाची )

हा कळा

 पहिल्या दिवशी असे

दुसर्‍या दिवशी असे

Le Château de Mon Plaisir, पण आत जायला वेळ नव्हता

जीव गुंतला...

ती कमळाची पानं ही खर्‍या कमळाची नाही आहेत. ही एक कमळाची वेगळी जात आहे जी फक्त मॉरिशसलाच दिसते. ते वडगाव मलाही खूप आवडलं होतं. त्याच्या समोरच एक भेटवस्तुंचं दुकान आहे त्यामुळे आम्ही दोन तीनदा तिथे थांबलो होतो.

या ठिकाणची माझ्या पोतडीतून काही :

ही ती सुप्रसिद्ध कासवं :

पोर्ट लुई Port Louis & Le Caudan Waterfront

सहलीचा पहिला दिवस हा शॉपिंगचा होता. म्हणून सहप्रवासी पोर्ट लुईसला जायला उतावीळ होते. गार्डनमधून बाहेर पडल्यावर ( म्हणजे मला बाहेर काढल्यावर ) आम्ही पोर्ट लुईस या मॉरिशियसच्या राजधानीकडे निघालो. ब्रिटीशांनी वसवलेली हि राजधानी अजूनही या देशाचा आर्थिक केंद्रबिंदू आहे. सर्व जहाजांना इथेच यावे लागते. बँका, विमा कंपन्याही इथेच आहेत. ( विमानतळ इथे नाही )

रस्ते अरुंद आहेत त्यामूळे वाहतुकिचा खोळंबा होतोच. सध्या त्यावर उपाययोजना चालू आहेत.

इथे जाण्यापुर्वी आम्ही एका जवळच्या डोंगरावरच्या किल्ल्यावर गेलो ( वरपर्यंत गाडी जाते ) तिथून या शहराचे सुंदर दर्शन होते. या डोंगराच्या मागेच आणखी एक डोंगर रांग आहे आणि त्यातच त्या देशातले तिसर्‍या क्रमांकाचे शिखर Le Pouce (812 Mtrs) आहे. ( म्हणजेच फ्रेंच भाषेत (नानाचा) अंगठा  ) त्यावरची चढाई सोपी गणली जाते. माझ्याकडे एखादा जास्तीचा दिवस असता तर नक्कीच गेलो असतो.

तर चला शॉपिंगला..

डोंगरावरच्या किल्ल्यातून

 हा किल्ला अजूनही चांगल्या अवस्थेत आहे

मागच्या डोंगररांगा

फा कश्या रोखलेल्याच हव्यात, नाही का ?

 Champ de mars racecourse

बंदरातला समुद्रही निळाशारच आहे

 वासू सपना इल्ले

सर अब्दुल रझाक यांच्या नावाची कमान ( शहरात उतरल्यानंतर )

चालत्या गाडीतून टिपलेला एक मॉरिशियन चेहरा

तिथले एक फाइव्ह स्टार हॉटेल

इथून पुढचे फोटो Le Caudan Waterfront या भागातले.

 तिथे नमस्ते नावाचे इंडीयन रेस्टॉरंट आहे. पदार्थाची चव खास नाही, दर मात्र भरपूर महाग.

 लाल पाटी दिसतेय, ती नमस्ते ची

पण बाकी खायला प्यायला भरपूर आहे. फळांचे ताजे रसही छान मिळतात.

बंदरातले सायलोज

तिथलाच कॅसिनो

 या इमारतीत दोन्ही बाजूला कपड्यांची दुकाने आहेत

 हा सबवे ओलांडून तूम्ही स्ट्रीट बजार मधे पोहोचता

इथे मात्र तूमच्या बार्गेन कौशल्याला भरपूर वाव आहे. दुकानात ५०० ला मिळणारी वस्तू इथे १०० ला मिळू शकते.

पारखी नजर मात्र हवी. मला तसा धोका दिसला नाही पण खिसा, पाकिट संभाळायच्या सूचना ड्रायव्हरने दिला होता. मला इथे काही चांगल्या वस्तू मिळाल्या.

 जरा फसवा फोटो

दुबईच्या मॉल्सच्या मानाने पिटुकले मॉल्स आहेत तिथे ( दुबईला पण जायचे आहे आपल्याला )

 हा पूल (म्हणे) "कुछ कुछ होता है" चित्रपटात आहे

तिथे दिसलेल्या काही जास्वंदी

ही कमान "गरम मसाला" चित्रपटात आहे.. पण त्यावेळी हा भाग मोकळा होता.

वेगळ्या आकाराची तगर

Blue Penny Museum आतून बघायला वेळ नव्हता

 ही पण चिमणीच

 तिथल्या मॉल्समधे सुव्हेनीयर्स् ची रेलचेल होती. पण मला खास मॉरिशियन काहीतरी हवे होते. भरतकाम केलेले टेबलक्लॉथ घेतले. त्यावरचे भरतकाम खासच आहे. ( अवल आणि शिष्या प्लीजच नोट) याचे नाव विचारले तर स्लेव्ह्ज असे सांगितले. साधे टाके वापरून फारसे डीटेलिंग न करता छान परिणाम साधला आहे.

 बीच टुअर Ile Aux Cerf Island (deer island)

दुसर्‍या दिवशी समुद्रकिनार्‍यावरची सहल होती...

 मला तिथे खुप घराच्या आवारात अशी नैसर्गिक झाडूची झाडे दिसली

 नेहमीप्रमाणेच मस्त नाश्ता

 मग "ज्योतिबा" दर्शन

मला तिथे मस्त करवंद पण दिसलं, मी ते अर्थातच तोडून खाल्लं.. पण त्यापुर्वी फोटो काढायचे भान होते

 मग आम्ही एके ठिकाणी अंडर सी वॉकला गेलो. ( माझा कॅमेरा वॉटर प्रूफ नसल्याने ते फोटो नाहीत  ) ३ ते ४ मीटर पाण्यात, डोक्याभोवती हवेची हंडी बाधून चालायचे असते. पोहणे यायची गरज नसते. एक दोन मिनिटातच आपण तोल संभाळायला शिकतो. मग आजूबाजूला मस्त प्रवाळ आणि रंगीबेरंगी मासे दिसतात.
मार्गदर्शक आपल्याला अगदी संभाळून चालवतो.

त्या ठिकाणचा बीच पण सुरेख होता.

या फोटोत तुमच्या अगदी डाव्या हाताला जो छोटासा प्लॅटफॉर्म दिसतोय तिथून पाण्यात शिरलो आम्ही

 डोंगरी शेत माझं गं

 या ठिकाणाहून आम्ही स्पीड बोटीने Ile Aux Cerf Island (deer island) ला गेलो. इथून पाच मिनिटावरच हे सुरेख बेट आहे.

पाण्याची खोली, आकाशातले ढग, सूर्याची दिशा यावर अवलंबून पाण्याच्या रंगाच्या अनेक छटा दिसत होत्या.

 ते बेट म्हणजे भन्नाट जागा आहे. कुणालाही पाण्यात उतरायचा मोह होईल तिथे. कॅमेरासकट सर्व सामान तसेच उघड्यावर टाकून सर्वच जण पाण्यात उतरत होते. नितळ पाणी होते.

तिथेच दोन रेस्टॉरंट्स आहेत. एकात भारतीय जेवण मिळते. ३७५ मॉ. रुपयांना चांगले जेवण मिळाले.

 तिथेच अनेक वॉटर स्पोर्ट खेळायला वाव आहे. आम्ही ग्लास बॉटम बोटीने एक फेरी मारली. पण ग्लासपेक्षाही पाणी नितळ होते त्यामूळे ग्लासमधून काढलेले फोटो तेवढे खास नाहीत.

परत त्या बेटावर भटकत राहिलो

 मी पण कधी कधी रसिक होऊन मासे पकडतो बरं

 मन आम्ही दुसर्‍या स्पीड बोटीने एका अनोख्या जागेकडे निघालो.

आम्ही एका नदीच्या गॉर्जमधे शिरलो.. पाण्याच्या रंग गहीरा हिरवा झाला

इथे आम्हाला जायचे होते

 पण तिथे जेमतेम एक बोट मावण्याएवढी जागा असल्याने थोडी वाट बघावी लागली

२८) मग या धबधब्याच्या अगदी जवळ गेलो

तिथला थरार मला ना शब्दात पकडता येत ना फोटोत !

परत फिरायला कुणीच तयार नव्हते पण आमच्यामागे पण काही बोटी वाट बघत थांबल्या होत्या

परत परत मागे वळून बघत होतो.

 परत समुद्राकडे

 आणि मग भन्नाट वेगाने परत किनार्‍याकडे

 शिप मॉडेल फॅक्टरी

शिप मॉडेल्स हा मॉरिशियसचा एक महत्वाचा निर्यात उद्योग आहे. मोठ्या बोटींची टु द स्केल अशी मॉडेल्स, लाकडापासून केली जातात. तश्या एका फॅक्टरीला भेट दिली.. ती मॉडेल्स सुंदर होती पण किमतीही तश्याच होत्या.  आजची सकाळ वेगळेच रंग घेऊन आली होती

 लॉबीमधूनच हे असे दिसत होते

 आजचे दर्शनही वेगळे

 रस्त्याच्या दोन्ही बाजूंना शेती

इंद्रधनुष्याचे वेगळेच प्रकार दिसले मला तिथे..

 पोर्ट लुई मधे थोडा खोळंबा होतो खरा, पण एकदा ते पार केले कि रस्ते लहान असले तरी छान आहेत.

 परत इंद्रधनुष्य . असा प्रकार मी यापुर्वी फक्त झीन्नत अमान च्या " सत्यम शिवम सुंदरम" मधे बघितला होता.. अर्थात त्यावेळी ते खरे वाटले नव्हते. ( नव्हतेही पण तसे असू शकते हे आता कळले )

 सोलर पॉवर्ड बिल्डींग

चिंब पावसानं रान झालं आबादानी

भूभू असा शहाणा असेल तर मी पण श्वानप्रेमी.. याच्या पाठीवरचे केस मीच विस्कटलेत

शिप मॉडेल्स

 फॅक्टरी

 पूर्वतयारी

 छान मॉडेल आणि छानच किंमत

 पुढच्या भागात ज्वालामुखी बघू... चला निघू या

 निद्रीस्त ज्वालामुखी - Curepipe Volcano Crater

यानंतर आम्ही क्यूअरपाईप या गावी एक निद्रीस्त ज्वालामुखी बघायला गेलो. क्यूअरपाईप हे नाव पडायचे कारण पुर्वी पोर्ट लुई वरून येणार्‍या आगगाडीचे पाईप्स या गावी साफ करत असत.

हा ज्वालामुखी फक्त निद्रीस्त आहे, मृत नाही. पुढील हजारएक वर्षात तो कधीही जागा होऊ शकेल ( मराठी माणसा !!! ) . सध्या त्या विवराच्या तळाशी सरोवर आहे आणि कडांवर घनदाट जंगल आहे. थेट वरपर्यंत गाडी जाते आणि त्या विवराच्या भोवती आपण पायी फिरू शकतो.

हा भाग उंचावर असल्याने हवा थंड असते. आम्ही गेलो त्यावेळी पाऊसही होता. तिथेच सोनटक्क्याचे रान माजलेले आहे.

तिथला रस्ता आणि सभोवतालचे दृष्य

ढाल तेरडा

आपल्यापेक्षा थोडा वेगळा सोनटक्का

 साद घालणार्‍या पायवाटा

अधून मधून विवरात डोकावत होतोच

विवराचा तळ

 तिथेही इंद्रधनुष्य

२५)

टिपीकल मॉरिशन थाली... किम्मत १,३०० भारतीय रुपये.. आग्रहही फारसा नव्हता

 देवदर्शनाच्या वाटेवर

गोड्या पाण्याचे सरोवर

पुढील भागात देवदर्शन करु ...

हां! याची आहेत प्रचि माझ्याकडे :

अगदी नॅस्टरशियम सकट!

 गंगा तलाव

गंगा तलाव हि मॉरिशियस मधील हिंदूंसाठी अत्यंत पवित्र जागा आहे. समुद्रसपाटीपासून १८०० फूट उंचीवर हा तलाव आहे आणि याचा उगम भारतातील जान्हवी पासून झालेला आहे, असे ते लोक मानतात. महाशिवरात्रीला पाच ते सात दिवस इथे मोठा उत्सव असतो. देशातील अनेक भागातून लोक पायी इथे येतात. या तलावाचे पाणी पवित्र मानतात आणि इथून कावड भरून घरी न्यायची प्रथा आहे.

तर चला.

रस्त्यातील जंगल

गंगा तलावाच्या आधीपासूनच पायी चालत येणार्‍यांसाठी अशी कायमस्वरुपी व्यवस्था केलेली आहे.

प्रत्यक्ष संकुल तर फारच छान आहे

पावसाळी हवामान असल्याने फोटो तितकेसे स्पष्ट नाहीत

 तिथे कुठलेही दुकान नाही कि कुणी पैसे मागत नाही. पुजारी प्रत्येकाला गंध लावतात. हिंदूंना आवर्जून गाभ्यार्‍यात जाऊन दर्शन घ्या, असे सांगतात.

त्या तलावातला मासा, १ मीटरपेक्षा जास्त लांब होता

या फोटोतली टेकडी आहे त्यावर जाता येते.

तलावाच्या कडेने असा सुंदर रस्ता आहे

भक्तांना बसण्यासाठी कायमस्वरुपी व्यवस्था

भरपूर स्वच्छतागृहे

टेकडीवर जायचा सुबक मार्ग

वाटेवर

टेकडीवरून

संकुलाच्या बाहेर शिवाची भव्य मूर्ती आहे ( सध्या डागडूजी चालली आहे. )

 दूर्गेची पण मोठी मूर्ती उभारली जातेय.. ही तिची प्रतिकृती

 तिथेच पार्किंग लॉट मधे मला ही सुंदर फुले दिसली

त्या फुलांचे झाड

 आता पुढे..

शमारेल धबधबा, Le Cascade de Chamarel

पुढचे ठिकाण होते, शमारेल चा धबधबा.. हा एका खाजगी जागेत आहे. तिथे जायचा रस्ता सुंदर आहे. परीसरात कॉफी, अननस वगैरेची शेती आहे.

१०० मिटर्स कोसळणारा हा धबधबा दोन टप्प्यात आहे आणि तो बघायलाही सुंदर सोय केलेली आहे.

रस्ता

झोकदार वळण

मधूनच प्रखर उनही पडायचे

अननसाचे शेत

इथेही इंद्रधनुष्य आहेच ( धबधब्याचा वरचा भाग )

तिथेच जरा वर एका टेकाडावर चढूनही हा धबधबा बघता येतो.

ही खालच्या टप्प्यावरची जागा

माहितीफलक

 सप्तरंगी माती, Seven Colored Earth

या शमारेल धबधब्याच्या जरा पुढे एक निसर्गाचा चमत्कार बघायला मिळतो. ही जागा सेव्हन कलर्ड अर्थ म्हणून ओळखतात. सात रंग म्हणजे अगदी इंद्रधनुष्याचे रंग नाहीत पण तरीही वेगवेगळे रंग आहेतच. लोखंड आणि अल्यूमिनियमच्या संयुगांमुळे इथल्या मातीत हे रंग दिसतात.

ही जागा तशी उघड्यावरच आहे. या जागेच्या भोवती कठडा आहे. आम्ही गेलो होतो त्यावेळी संध्याकाळ होत होती आणि त्या संधिप्रकाशात ते रंग वेगळेच दिसत होते. निसर्गाची करणी तरी कशी.. ही माती अत्यंत निकस आहे. इथे गवताचे पाते देखील उगवू शकत नाही. पण तसे असते तर हे रंग आपल्याला दिसूही शकले नसते.

बघूया मला कितपत ते कॅमेरात पकडता आलेत ते !

३०) निळी मुंगी ?????

पुढच्या भागात समारोप.

कामिनी.. ती माती निकस आहे. पर्यटकांना चिमूट चिमूट भर टेस्ट ट्यूबमधे घालून विकतात. दुसरा काही उपयोग नाही. ( पण त्या ठिकाणी म्हणजे त्या मातीवर कुणाला पाय ठेवता येत नाही. तशी सूचना कुठेही लिहिलेली दिसली नाही तरी तो कठडा ओलांडून कुणी जात नव्हते. )

ग्लास फॅक्टरीचे खूप फोटो नाहीयेत. एक दोनच आहेत ते टाकते :

क्रोकोडाईल पार्क. भारी सुरेख, दाट हिरव्या झाडीनं भरलेलं आणि टुमदार होतं हे. ते फिरताफिरता मस्त नेचर वॉक झाला. :

प्रवेशद्वार :

झोपा काढतायत :

गेटर किंडर गार्डन :

जायंट टॉर्टॉईजः

बालपणीचे जायंट टॉर्टॉईज :

अ‍ॅक्वेरियम देखिल अतिशय सुरेख :

सांताक्लॉ़ज :

पावडर-कुंकू चाललंय:

घरात जातोय की बाहेर येतोय?:

तू जा तुझ्या वाटेनं, मी जातो माझ्या वाटेनं (घरासकट):

कोरल :

मॉरिशसच्या समुद्रकिनार्‍यावर कोरल्सचीच बनलेली वाळू आहे. आणि कोरल्सचे अगणित तुकडेही वाळूत असतात. पायाला बोचत राहतात. मऊ, मुलायम वाळू निदान ल मेरिडियनच्या समुद्रकिनार्‍यावर नव्हती.

हे दगड नाहीयेत. वाळून स्वतःला लपवलेले दगडोबा मासे आहेत :

सी-टर्टल :

मॉरिशियस - समारोप

माझे विमान संध्याकाळचे होते. त्यामूळे सकाळ तशी मोकळीच होती. पहाटेच बॅग भरून ठेवली. मग जवळच्याच बीचवर भरपूर भटकलो. त्यादिवशी वादळी हवामान होते. पाऊस पडेल असे वाटत होते. दिवसभर नाही पण विमानतळावर पोहोचेपर्यंत पडलाच.

एकंदर मस्त ट्रिप झाली..

 मागच्या भागातल्या "निळ्या मुंगी"चे फुल

 शमारेल हून बाहेर पडल्यावर एका अत्यंत उंचावरच्या जागी आपण येतो. तिथला नजारा ( सूर्याची पोझिशन मात्र योग्य नव्हती )

"माझा" फोटो

 तिथला "तिकोना "

बहाव्याची झाडे फार हेल्दी दिसत होती.. फुलल्यावर किती मस्त दिसत असतील

 तिथली " वानरलिंगी "

हॉटेलच्या माझ्या विंग मधून दिसणारा समुद्र

 बीचवर हा स्टॉल होता. मी २ अननस खाल्ले तिथे. इथून मी काही चटण्या घेतल्या ( काही मायबोलीकरांनी चाखल्या त्या )

 निवांत विमानतळ

 ए ३८० ( आता मुंबईत पण येते एमिरेट्स चे ३८०. इके ५०१ / ५०२ .. गेल्याच महिन्यात सुरु झाले )

 विमानतळावर पोहोचलो तर पाऊस सुरु झालाच

आता दुबई / अबु धाबीला जाऊ आपण !

हे असेच थोडे सटरफटर. व्यासपीठ मिळालंय त्याचा फायदा घेते.  :

पाऊस भरून आला:

संदर्भ :-

 
१) https://marathi.hindustantimes.com/maharashtra/chatrapati-shivaji-maharaj-equestrian-statue-unveiling-in-mauritius-141682703444590.html
२) https://www.godigit.com/mr-in/international-travel-insurance/country/mauritius/mauritius-visa-for-indians
३)  https://www.maayboli.com/node/50140
४)  https://www.lokmat.com/maharashtra/marathi-bhasha-din-maharastrian-culture-mauritius/
५) https://divyamarathi.bhaskar.com/news/MAG-nilesh-gaikwad-article-on-traveltime-4981484-NOR.html
 ६) https://www.loksatta.com/viva/lekhaa/information-article-about-mauritius-1685291/